قدس آنلاین: چندسالی است که دغدغه‌ها برای هدایت موقوفات و نذرهای مردمی برای اثرگذاری بیشتر با تمرکز بر ظرفیت‌های جدید مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. همین موضوع بهانه‌ای شد تا در مورد نقش موقوفات زیارتی در همبستگی اجتماعی و پژوهش‌های دانشگاهی در این زمینه با حجت‌الاسلام دکتر سیدحسن وحدتی شبیری، رئیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی به گفت‌وگو بنشینیم که در ادامه می‌خوانید:
نذر و وقف چه ظرفیت‌هایی برای تعمیق روابط اجتماعی در جامعه دارند؟
اول از همه باید بسترهای دینی این اتفاق برای نذر و موقوفات مردم را شناسایی کرد. عزاداری اهل بیت(ع) یکی از بهترین نقاطی است که پیوند اجتماعی محکمی بین گروه‌های مختلف مردم را در آن شاهد هستیم؛ محلی که شاید به لحاظ ظاهری و ایدئولوژی در هیچ جایی جز در مجالس اهل بیت(ع) نتوان آن‌ها را با همدیگر دید. در مجالس منتسب به نام حضرت سیدالشهدا(ع) می‌بینیم سلیقه‌های مختلف حضور پیدا می‌کنند که نتیجه‌اش تعمیق روابط اجتماعی است. حال اگر اربعین را زمینه بزرگ‌تر این اتفاق بدانیم، فقط سلیقه‌های مختلف از یک کشور در کنار هم نیستند بلکه ملیت‌ها، نژادها و حتی دین‌هایی مختلف در کنار یکدیگر یک امت واحده را تشکیل می‌دهند که در آن روابط اجتماعی ملت‌ها به هم گره می‌خورد. بنابراین ظرفیت‌سنجی در این زمینه‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا بدانیم بسیاری از موقوفات و نذرهای مردمی می‌تواند در بسترهایی مثل اربعین، دامنه تأثیر بیشتری داشته باشند. ما در دانشگاه علوم اسلامی رضوی دانشجویان را به آینده‌پژوهی ذیل سرفصل‌هایی همچون اربعین، به عنوان بزرگ‌ترین پدیده اجتماعی در دنیای معاصر، با همین هدف تشویق و هدایت کرده‌ایم.
هدف از این ظرفیت سنجی‌ها، هدایت موقوفات به این زمینه است؟
بله و باید در بحث مدل وقف و نذر اهداف را مدنظر داشت. طبقه‌بندی‌های مختلفی با توجه به این ظرفیت‌ها باید انجام داد تا نیت واقفان را به سوی اثرگذاری بیشتر وقف به عنوان یک احسان ماندگار هدایت نمود. چه بسا وقف می‌تواند از موضوعات پژوهشی در همین زمینه تا بحث‌های عینی تری چون تجهیز و امکانات یک مجموعه برای مردم را دربربگیرد.
آیا ارائه یک مدل و الگو برای این منظور کارساز است؟
ارائه و بسنده کردن به یک مدل، خیلی سطحی خواهد بود؛ چرا که این موضوع نیاز به کار مستمر دارد، علاوه بر اینکه ظرفیت‌ها و بسترهای وقف در طول زمان ممکن است دستخوش تغییر شود. همین الگوها نیز با توجه به نیازهای زمانی و مکانی هر نقطه باید بومی شوند. به طور کلی نقش نهاد دولت و حاکمیت نیز این است که مدل‌های مردمی را شناسایی، از آن‌ها حمایت و با برنامه‌های درازمدت، ظرفیت‌های آن را گسترش دهد. مثلاً حرکت اربعین کاملاً مردمی است و به نوبه خود نقش زیادی در ایجاد همبستگی اجتماعی دارد و تنها وظیفه دولت تشکیل نهادی برای ساماندهی و تسهیل آن است. حرکتی که خود بهترین امر به معروف و نهی از منکر است؛ یعنی شما نه با یک دعوت زبانی که با یک حرکت اجتماعی برای امربه معروف و نهی از منکر مواجه هستید که تمام گروه‌ها و حتی از سایر ادیان به آن اقبال کرده‌اند. برای نمونه اینجا نباید از اینکه بسیاری از این گروه‌ها جایگاه سنتی خود را رها کرده و به سمت نوگرایی حرکت کرده‌اند، غافل باشیم.
یعنی نگاه ما به وقف برای اربعین و یا ایام عزاداری اهل بیت(ع) باید بر اساس این ظرفیت‌ها باشد؟
بله ولی باید بدانیم آن‌ها تفاوت ماهوی ندارند و همه به منزله یک احسان ماندگار هستند؛ ولی ظرفیت‌های آن‌ها متفاوت است. یعنی مثلاً اربعین که در شرایط فعلی احیا شده نیازمند توجه بیشتری است. البته معنای این حرف این نیست که همه موقوفات مختص آن روزها باشد بلکه می‌توان طول سال و روزهای زیارتی حضرت سیدالشهدا(ع) یا امام رضا(ع) برای خدمت به زائران را نیز مربوط به همین مجموعه دانست و برای آن برنامه‌ریزی کرد. در عین توجه به تفاوت این روزها، باید شباهت‌های آن را نیز مدنظر داشته باشیم و فضای نخبگانی و پژوهش‌های دانشگاهی را به این سو هدایت کنیم.
ابعاد اجتماعی وقف چه تأثیری در شکل گیری امت واحده اسلامی دارد؟
صدام هشت سال جنگید تا بین امت واحد اسلامی اختلاف بیندازد. پیاده روی اربعین تمام آن تبلیغات و تأثیرات منفی آن جنگ را از بین برد. حتی تصورات و ذهنیت‌های مردم ایران نسبت به عراقی‌ها با دیدن میهمان نوازی‌ها و اشتراکات مذهبی و فرهنگی بین ایران و عراق دستخوش تغییر شده و در حال بازسازی است. این گسترش ابعاد سبب شده دولت‌ها مجبور شوند نقاط تبادل مرزی خود را گسترش دهند. به همین خاطر است که سال به سال این نقاط رو به افزایش هستند. در مورد خود ایران حتی در عین گسترش این نقاط با عراق ما شاهد رفت و آمد زائران پاکستانی و افغانستانی از مرزهای ایران به عراق هستیم. در بحث وقف نیز دسته‌بندی‌های زیادی ذیل موضوع زیارت به‌وجود آمده‌اند که لازم است بخشی از موقوفات برای تسهیل آمد و شد در داخل کشور و پایانه‌های مرزی اتفاق اختصاص یابد. حتی درآمدهای دولتی حاصل از این رفت و آمدها باید برای گسترش همین موضوع باشد. پس همان‌طور که می‌بینیم زیارت اهل بیت(ع) و به‌خصوص اربعین نقش بی‌بدلیلی در تماس و همگرایی ملت‌های مسلمان و تشکیل امت واحد اسلامی دارد و موقوفات زیارت منجر به تشکیل امت واحده اسلامی خواهد شد.
نظر شما