سید سرباز روح الله رضوی /تحلیلگر مسائل حوزه جنوب آسیا/

این روزها تعابیر بهار هندوستانی کم و بیش از سوی برخی تحلیلگران و ناظران در توصیف آنچه شهرهای مختلف هند شاهدش بوده‌اند، به کار رفته است؛ اما شاخص‌های اجتماعی بهار هندوستانی کدام است؟

بارزترین شاخصه مجموعه اعتراضاتی که از سوی مردم علیه تصویب قوانین ثبت ملی شهروندان NRC و بازنگری در قانون تابعیت CAA رخ داده را می‌توان شعار «حفاظت از قانون اساسی هند» نامید. اصلاحیه قانون اساسی هندوستان در سال 1976، واژه «سکولار» را در مقدمه قانون اساسی این کشور گنجاند. سکولار بودن کشور هندوستان بدان معناست که این کشور دین رسمی نداشته و تمامی ادیان هندوئیسم، بودیسم، جینیسم، سیکسیم، مسیحیت و اسلام محترم و در برابر قانون یکسان هستند. این تفسیر البته لزوماً به معنای غربی جدایی دین از سیاست نیست، بلکه توجه و تمرکزش بر برابری ادیان مختلف در کشور هندوستان است.

با تصویب قانون بازنگری تابعیت که تنها به مهاجران غیرمسلمان از کشورهای پاکستان، بنگلادش و افغانستان حق بهره‌مندی از تابعیت هندوستانی را می‌دهد، معترضان معتقدند اصل یاد شده از قانون اساسی هندوستان زیر پا گذاشته شده و عملاً برخوردی تبعیض‌آمیز با دین اسلام صورت گرفته است.

این نگاه عملاً محرک اصلی معترضان در هندوستان بوده است و روشن می‌سازد که هیچ جریان به اصلاح برانداز یا ساختارشکنی علیه کشور، در سازماندهی تظاهرات‌ها نقشی نداشته‌اند. هرچند مواردی از تخریب اموال عمومی توسط معترضان خشمگین ثبت و گزارش شده است.

نماد اصلی مردم معترض هم پرچم ملی هندوستان است که در تمامی تظاهرات‌های به‌وقوع پیوسته هفته گذشته، می‌توان شاهد آن بود. جالب توجه آنجاست در نقطه مقابل، حزب حاکم کنونی در هند یعنی بی جی پی (BJP)وابسته به جریان اجتماعی گسترده‌تری است به‌نام آراس‌اس (RSS) یا سازمان ملی مهین‌پرستان هندوستان، که در سال‌های آغازین استقلال هندوستان از بریتانیا، حاضر نبودند به پرچم سه رنگ ـ نمادی از ادیان مختلف ـ ملی هندوستان ادای احترام کنند. این سازمان افراطی اندیشه رقم زدن کشوری کاملاً هندو مذهب را در سر می‌پروراند و قائل بودند که بنیان‌گذاران هند، با اجازه به شکل‌گیری پاکستان که کشور مسلمان بود، به این آرمان خیانت کرده‌اند. همین امر سبب شد ماهاتما گاندی در سال 1948 توسط یکی از اعضای این سازمان ترور شود.

باوجود گذشت بیش از هفت دهه، هنوز هم بسیاری بر این باورند که اعضای این سازمان راست‌گرای افراطی، در محافل خصوصی به پرچم تک‌رنگ نارنجی ـ که رنگ نمادین مذهب هندوئیسم است ـ سازمان آراس‌اس و حزب بی‌جی‌پی ادای احترام می‌کنند نه پرچم ملی هندوستان.

نکته قابل توجه دیگر در تظاهرات‌های اخیر، گستردگی مشارکت مردمی از گروه‌ها و جریان‌ها و ادیان مختلف بوده است. جریان‌های مختلف مذهبی در میان مسلمانان اعم از شیعه و سنی، بریلیوی و دیوبندی در کنار معترضان غیرمسلمان هندو در اعتراضات اخیر مشارکت داشته‌اند که بی‌نظیر است. این ناشی از تهدیدی است که تمامی اقشار معترض و به‌ویژه مسلمانان احساس می‌کنند.

در ماجرای لغو خودمختاری ایالت جامو و کشمیر که سرآغاز موج سیاست‌های اسلام‌هراسانه دولت هندوستان در مردادماه سال جاری به شمار می‌آمد، چهره‌هایی مانند مولانا کلبی جواد از میان شیعیان هندوستان و نیز دارالعلوم دیوبند از سوی اهل سنت، نه تنها در برابر این اقدام دولت سکوت کردند که حتی آن را ستودند. اما کمتر از چهار ماه بعد همین افراد و جریان‌ها، در برابر تصویب قوانین مربوط به تابعیت، صدای اعتراضی بلند کردند. این نشان می‌دهد دولت ناندرا مودی، در برابر جریان اجتماعی اعتراضی بسیار قوی‌ قرار دارد که می‌تواند سرنوشت حکومتش را با تحولات جدی روبه‌رو سازد.