مریم احمدی شیروان/

 بی‌گمان یکی از پیامدهای انقلاب اسلامی رشد کمیت و کیفیت دینداری در ایران است؛ اگر چه برخی در تلاشند با تکیه بر برخی ظواهر مدرن این ویژگی جامعه را به گونه دیگری جلوه دهند. مفهوم دینداری و شاخص‌های ارزیابی آن در جامعه ایرانی، موضوع گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مدیر گروه علمی فلسفه‌های مضاف مجمع عالی حکمت اسلامی و نویسنده کتاب مقیاس سنجش دینداری است که در ادامه می‌خوانید.

برای سنجش دینداری باید مجموع باورها را در نظر گرفت

حجت‌الاسلام آذربایجانی با بیان اینکه مراد از دینداری مجموعه باورهای اعتقادی، اخلاقیات و مناسک دینی است، می‌گوید: برای سنجش آن‌ها باید مجموعه‌ای از این باورها را در نظر گرفت و تنها به یکی از آن‌ها اکتفا نکرد. فقط در نظر گرفتن احکام، مناسک، نماز و روزه درست نیست و باید در کنار آن‌ها اخلاقیات، اعتقادها و باورها هم مد نظر قرار گیرد؛ مجموعه این موارد سنجه‌های دینداری را تشکیل می‌دهند. او اضافه می‌کند: در برخی احادیث شاخص‌هایی برای ما برجسته شده است؛ به طور نمونه در روایتی از امام صادق(ع) عنوان شده است: «لَا تَنْظُرُوا إِلَی طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ»؛ نگاه نکنید که فردی رکوع و سجود طولانی دارد، «فَإِنَ ذَلِکَ شَیْ‌ءٌ اعْتَادَهُ»؛ چه بسا عادت کرده که رکوع و سجود کند؛ این‌ها دلیل نیست، بلکه باید دو اصل را مبنا قرار بدهیم؛ «صِدقِ حَدیثِه وَأَداءِ امانَته»؛ در گفتار صادق بوده و صدق حدیث داشته باشد؛ یعنی راستگویی، درستکاری، امانتداری، داشتن وفای به عهد و... شاخص‌های برجسته‌ای است که نشان می‌دهد آدمی دیندار است.

این پژوهشگر در ادامه بیان می‌کند: ما از احوالات درونی افراد اطلاعی نداریم و ایمان و اخلاص او ممکن است مشهود نباشد؛ اما صدق الحدیث، ادای امانت، درستکاری، وفای به عهد و... از مواردی است که خود را نشان می‌دهد و برای مردم هم قابل تشخیص است و به سادگی می‌توان آن‌ها را از معاشرت، مصاحبت، مجاورت، مسافرت و... دریافت.

کف دینداری عمل به رساله‌های عملیه است

دکتر آذربایجانی تأکید می‌کند: در جامعه ناچار به تهیه مقیاس‌های دینی هستیم و باید از ابعاد مختلف به سراغ آن‌ها برویم. یکی از آن موارد برنامه‌های تربیت دینی است که باید ببینیم آیا روش‌های ما صحیح است یا خیر؟ او می‌افزاید: علاوه بر آن برای برآورد و پیمایش فرهنگ دینی خود، باید ببینیم که آیا رسانه‌ها و نهادهایی که در مسیر ارتقای فرهنگ دینی اهتمام دارند، چقدر موفق بوده‌اند؟ فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های زیادی با هزینه‌های کلان در شبکه‌های مختلف تلویزیون ساخته و نمایش داده می‌شود؛ باید سنجیده شود که این برنامه‌ها تا چه اندازه منجر به افزایش دینداری مردم شده است؟

این استاد حوزه و دانشگاه به نقش حوزه‌های علمیه در مسیر دینداری و ارتقای آن در بین آحاد جامعه نیز اشاره کرده و می‌گوید: برای تبلیغ دین، نهادهای متعددی مشغول به فعالیت هستند و روش‌ها و منش‌های مختلفی برای تحقق این امر برعهده دارند که یکی از این کارها اعزام مبلغ به نقاط مختلف کشور است. در این مورد هم باید بررسی شود که با توجه به هزینه انسانی و مالی که صورت می‌گیرد، آیا این طرح به هدف خود رسیده و توانسته مردم را دیندارتر کند یا نه؟

وی معتقد است: کف دینداری عمل کردن به رساله‌های عملیه و احکام، مناسک، نماز، روزه، خمس، حج و... است؛ ضمن اینکه برای دینداری باید سبک زندگی دینی را معاصرسازی کنیم. دینداری معیارهای ثابت و متغیر دارد؛ به‌طور نمونه عبادت خدا، نماز خواندن، روزه گرفتن و... از موارد ثابتی است که نسبت به دوران ابتدایی اسلام تفاوتی نکرده است؛ باوفا بودن، پایبندی به عهد و پیمان، امانتداری، راستگویی و... هم ثابت است.

باید به سبک زندگی اسلامی برسیم

دکتر آذربایجانی بیان می‌کند: اینکه پوشش انسان به گونه‌ای باشد که عفت و حیای او حفظ شود، واجب است اما نوع پوشش می‌تواند نسبت به صدر اسلام تغییر کند؛ پوشش باید به گونه‌ای باشد که طبق ملاک‌های شرعی حجاب، حیا و عفاف را حفظ کند؛ یا در خوراکی‌ها ملاک‌های ثابتی تحت عنوان حلال و حرام وجود دارد، اما اینکه کیفیت آن چگونه باشد، چگونه و با چه روشی طبخ شود، از امور متغیری است که سبک زندگی ما را تشکیل می‌دهد و متناسب با زمان، مکان، فرهنگ‌ها و جغرافیای مختلف می‌تواند متفاوت باشد. او در ادامه به مراحل دینداری اشاره کرده و می‌گوید: طبق آیات و روایات سه مرحله برای دینداری عنوان شده است؛ مرحله اول اینکه فرد به عقل طبیعی خود عمل کرده و به خوب و بدهایی که می‌فهمد و یقینی است عمل کند؛ بخشی از دینداری همان عقل مطبوع، عقل سرشتی و فطری انسان است و مرحله پس از عمل به عقل این است که به ملاک‌ها و شاخص‌هایی که در احایث معتبر آمده، عمل کند.

این استاد حوزه و دانشگاه تشریح می‌کند: اگر فرد اهلیت و توانایی استفاده از قرآن و روایات را دارد، باید از قرآن و روایات استفاده کرده و شاخص‌ها را ببیند؛ اما اگر این طور نیست باید از افراد متخصص بهره ببرد که همان مرحله سوم است. در آیه ۴۳ سوره نحل آمده است: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»؛ اگر نمی‌دانید از اهل ذکر یعنی علما و دانشمندان هر امت سؤال کنید تا بتوانید به شاخص‌های دینداری، سبک زندگی اسلامی و آن چه مورد نظر اهل بیت(ع) است نائل شوید.

دکتر آذربایجانی در پایان تصریح می‌کند: ارمغان اسلام حیات طیبه است. حیات طیبه به معنای همین دنیاست و آخرت از دل این دنیا بدست می‌آید. اگر فردی با ملاک‌های دینی به زندگی خوب و پاکیزه برسد، به ارمغان و هدف مورد نظر اسلام نائل شده است.