اکرمی/حسن فاطمی نژاد

مطابق اصول و قواعد فقهی ما، احکام دو مرحله دارند؛ یکی احکام اولیه و دیگری احکام ثانویه. احکام اولیه برای آدم، احکامی است که بدون هیچ مانع و هیچ ضرر و زیانی، انسان آن تکالیف را باید به خوبی انجام دهد. در مورد احکام ثانویه نیز وقتی برای اجرای احکام اولیه مانعی وجود داشته باشد، اسلام ما را به سمت احکام ثانویه هدایت کرده است. یعنی همچنان که احکام اولیه حکم خداست، احکام ثانویه نیز حکم خداوند است. برای تشریح این دو می‌توان روزه گرفتن را مثال زد. روزه گرفتن از ضروریات دینی ماست که اگر کسی وجوب آن را انکار کند، دست به انکار ضروریات دین زده است، در نتیجه باید روزه را گرفت و اگر عمداً کسی آن را نگیرد و تجری کند در حکومت اسلامی، بر این تجری باید برای او تعزیر جاری شود. البته همین روزه اگر برای بدن انسان ضرر داشته باشد، شریعت می‌گوید این روزه گرفتن نه تنها واجب نیست، بلکه حرام است. به این مورد اخیر، حکم ثانویه گفته می‌شود. بنابراین در صورتی حکم احکام اولیه وجوب دارد که برای ما ضرر جانی یا مالی غیرقابل تحمل نداشته باشد. نکته ای که وجود دارد، این است که باید مشخص شود تشخیص ضرر به عهده چه کسی است؟ وقتی گفته می‌شود روزه گرفتن برای این مریض ضرر دارد، باید مشخص شود این حرف از لسان چه کسی خارج می‌شود؟ آیا همین فرد عادی که ما در کوچه خیابان او را می‌بینیم می‌تواند به‌واسطه مریضی کسی او را از روزه داری برحذر دارد؟ بدیهی است چنین کسی ملاک و معیار نیست، بلکه باید به اهل فن رجوع کرد و باید از طبیب حاذق پرسیده شود که آیا چنین غذایی برای روزه دار ضرر دارد یا خیر.

اگر طبیب حاذق و متدین بگوید

اگر طبیب حاذق و متدین بگوید که روزه گرفتن برای فردی ضرر دارد، اینجاست که خداوند وجوب روزه را بر می‌دارد و اگر زیان به نفس داشته باشد، به جایش حکم به حرمت روزه گرفتن می‌دهد. حال تطبیق این مسئله فقهی به مورد ما خیلی روشن است. شرایطی که امروز با آن مواجهیم و به‌واسطه شیوع کرونا می‌تواند جان درصدی از مردم را بگیرد و بخش قابل توجهی را در قرنطینه نگاه دارد، همه ضررهایی است که به‌واسطه این ویروس متوجه ماست. زیارت امام معصوم(ع) بر ما مستحب مؤکد است. برخی از مستحبات وجود دارد که ثوابش از واجب بیشتر است که از این جمله می‌توان زیارت ائمه اطهار(ع) را نام برد. زیارت حضرت رضا(ع) قطعاً بیش از حج ثواب دارد، ولی چنین امر مستحبی وقتی با زیانی روبه‌رو می‌شود که بر جسم خود زائر یا زائران دیگر وارد می‌شود، شامل حکم ثانوی می‌شود.

مستحبی که حرام می شود

. یعنی نه تنها این زیارت مستحب نیست و ثوابی ندارد، بلکه اگر برای زائر یا دیگر زائران ضرر داشته باشد، حرام است. نکته دیگری که باید برای تأکید بر این مطلب ذکر کرد، این است که فرض کنیم که فردی مراعات نکرده و با بی مبالاتی در حالی که درگیر کروناست هرچند خودش مطلع از بیماری‌ اش نیست، به‌واسطه زیارت این بیماری را به شخص دیگری منتقل کند که آن شخص ضعف جسمانی یا بیماری زمینه ای دارد و به همین دلیل آن شخص فوت کند؛ حال باید پرسید که دیه چنین شخصی به عهده کیست؟ ما قاعده فقهی مسلمی در این مورد داریم تحت این عنوان که «دم المسلم لا یذهب هدرا»؛ خون مسلمان نباید پایمال شود؛ بنابراین آن کسی که عامل قتل شده ضامن دیه فردی است که کشته شده است. وقتی شرایط کشور این چنین است، وظیفه و تکلیف ما حکم ثانوی است. حال تشخیص اینکه به‌واسطه زیارت چه کسی می‌تواند مبتلا بشود، بر عهده اهل فن و خبره این کار است که پزشکان در این مرحله خبره کار محسوب می‌شوند. خبره کار طبیب است که وقتی می‌گوید این کار نباید انجام بگیرد، دقیقاً موضوع حکم ثانوی تحقق پیدا کرده است.بنابراین ما باید خود را ملزم به این حکم ثانویه کنیم.

زیارت از راه دور

وانگهی همان میزان که روایات فراوانی در زمینه زیارت امام معصوم (ع) وجود دارد، روایات فراوانی نیز تأکید بر زیارت امام معصوم(ع) از راه دور دارند. چه کسی به ما گفته است که زیارت امام منحصر در این است که ما به حرم برویم و خودمان را به ضریح بچسبانیم تا زیارتمان قبول شود؟ این یک حرف عامیانه و غیرمبتنی بر علم و دانش روایی و معارف ماست. بنابراین در چنین شرایطی آنچه مهم است، رعایت سلامت مردم و رعایت این نکته است که عموم مردم از مشکل کرونا نجات پیدا کنند و هر چه زودتر شرایط عادی بشود تا دوباره همه با جان و دل زیارت قبور مطهر امامان و امامزادگان را انجام دهیم. حرکت هایی که در مقابل اهل تخصص و خبره انجام شود، به زیان سلامت عمومی است. چنین حرکت هایی اگر آن را مغرضانه نخوانیم، حتماً جاهلانه است. اگر کسی به واسطه چنین حرکت های جاهلانه ای بیمار شود، افراد دخیل در این حادثه گناهکار خواهند بود و زیان جانی که به سلامت عمومی وارد می‌شود، متوجه کسانی است که چنین حرکت‌هایی را انجام می‌دهند.