پس از تعطیلی دانشگاه‌های کشور به دلیل شیوع ویروس کرونا، آموزش الکترونیکی و مجازی به عنوان یک ضرورت در دستور کار دستگاه آموزش عالی کشور قرار گرفت تا جایی که به تازگی خاکی‌صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم در نشست مسئولان ارشد این وزارتخانه با بعضی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی مدعی شد که بیش از ۹۰ درصد دانشگاه‌های دولتی قادر به ارائه آموزش به روش برخط و مجازی به دانشجویان خود در سطوح مختلف هستند. روشی که به اذعان بعضی از کارشناسان، بسیاری از محدودیت‌های معمول در آموزش حضوری را ندارد و از سوی دیگر چون مبتنی بر فعالیت و محتوامحوری و... است، در انتقال اطلاعات و نکات آموزشی مؤثرتر است.

در خوشبینانه‌ترین حالت شاید بتوان پذیرفت برخی از دانشگاه‌های معتبر کشور مثل دانشگاه تهران یا صنعتی شریف بتوانند همه دروس عمومی و تخصصی را به دانشجویان سطوح مختلف خود به روش آنلاین آموزش دهند، اما بسیار بعید است این موضوع شامل حال بیش از۹۰ درصد دانشگاه‌های دولتی شود، چون زیرساخت‌های لازم آموزش الکترونیکی نه برای دانشگاه‌ها و نه برای دانشجویان فراهم است. به عبارت دیگر فراهم نبودن زیربسترهای مخابراتی، عدم‌دسترسی آسان دانشجویان به سامانه‌های آنلاین آموزش مجازی، عدم‌گسترش فرهنگ استفاده از (آی _تی) تنها بخشی از عواملی هستند که مانع ارائه این نوع آموزش‌ها به دانشجویان توسط دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی می‌شود.

یک دانشجوی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در این خصوص به قدس می‌گوید: کلاس‌های آنلاین برای تمامی دروس برگزار نمی‌شود. ضمن اینکه به دلیل قطع پی در پی نت، امکان مکالمه دو طرفه بین استاد و دانشجو در این نوع از آموزش‌ها به‌ویژه در دروس تخصصی وجود ندارد.

یکی از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی هم از پرهزینه‌بودن روش آموزش الکترونیکی برای دانشجویان می‌گوید و می‌افزاید: برای حضور در یک کلاس مجازی باید هزینه زیادی بابت خرید بسته‌های اینترنتی بپردازیم که این موضوع به دانشجویان فشار وارد می‌کند، چرا که این قشر غالباً از توان مالی بالایی برخوردار نیستند.

غافلگیر شدیم

دکتر حسین خنیفر، رئیس دانشگاه فرهنگیان هم با اشاره به اینکه چهارمین سبک از آموزش‌ها در جهان آموزش به روش الکترونیکی است، به قدس می‌گوید: پیشتاز این نوع آموزش در ایران دانشگاه تهران است که این دانشگاه و برخی از دانشگاه‌های معتبر در این زمینه خیلی خوب کار کرده‌اند و عملکرد برخی دیگر هم با توجه به ظرفیتشان در حد خوب بوده است.

وی اظهارات دانشجویان مبنی بر قطع و وصل پی در پی اینترنت و سختی دسترسی به سایت‌های آموزشی دانشگاه‌ها را تأیید می‌کند و می‌گوید: به خاطر اعمال تحریم‌ها سرعت اینترنت و پهنای باند برخی از دانشگاه‌های کشور پایین است که البته این یک مشکل مخابراتی و زیرساختی است که وزیر ارتباطات قول افزایش پهنای باند دانشگاه‌ها را داده است. اما بخشی از مشکل دسترسی سخت به سامانه‌های آموزشی دانشگاه‌ها از جمله سامانه ما هم به ناکافی بودن سرورها و یا ضعیف بودن دیتاسنترهای دانشگاه‌ها در قیاس با حجم کاربران برمی‌گردد که ما برای رفع این مشکل قصد داریم با برگزاری مناقصه دو سرور به سرورهای این دانشگاه اضافه کنیم.

خنیفر با اشاره به اینکه دانشگاه فرهنگیان وارد آموزش الکترونیکی شده است، می‌افزاید:طبق بخشنامه سال گذشته وزارت علوم یعنی تا پیش از شیوع کرونا در کشور این دانشگاه فقط می‌توانست ۱۰ درصد آموزش‌ها را به صورت مجازی به دانشجویان ارائه کند که از این رقم ما در حال حاضر ۵/۲ درصد آموزش‌ها را به صورت الکترونیکی و مجازی ارائه می‌کنیم. البته این دانشگاه برای ارائه آموزش به روش آنلاین از تمام ظرفیت شبکه‌های اجتماعی داخلی و سرورهای خود استفاده می‌کند، اما با این وجود با شیوع کرونا ما هم مثل خیلی از دستگاه‌ها غافلگیر شده‌ایم چون فکر نمی‌کردیم این ویروس خیلی متفاوت‌تر از ویروس ابولا یا سارس باشد. به هرحال این غافل‌گیری روی همه چیز از جمله آموزش و برنامه‌های آموزشی تأثیر گذاشته است.

وی با اذعان به اینکه آموزش مجازی فقط کلاس‌های عمومی را در برمی‌گیرد، می‌افزاید: برای دروس تخصصی کلاس مجازی برگزار نمی‌شود، اما اگر ناچار شویم حتی در خرداد یا تیرماه امسال برای دروس تخصصی مثل کارورزی، مهارتی و ارزشیابی و... کلاس‌های حضوری برگزار می‌کنیم.

وی در پاسخ به این پرسش که برای رفع موانع آموزش غیرحضوری چه باید کرد، می‌گوید: نخستین کاری که در این زمینه باید انجام شود توجیه ضرورت ارائه آموزش‌های الکترونیکی به مردم، دانشجویان و مسئولان است. آموزش مجازی اصول خاص خود را دارد. مثلاً استادی که می‌خواهد آموزش الکترونیکی بدهد باید بتواند مطالبش را ظرف ۴۵ دقیقه بیان کند تا زمان برای بقیه هم باشد به همین خاطر باید بعضی از موضوعات را به صورت انیمیشن دربیاورد تا ساعت آموزش را به نصف کاهش دهد.

موضوع دیگر بحث جا انداختن آموزش‌های الکترونیکی هنگام بحران‌های احتمالی آینده است تا سازمان‌های حمایتی درصدد تقویت دیتاسنترها و سرورها برآیند و شاهد ارتقای کیفیت شبکه‌ها و آموزش‌های الکترونیکی باشیم.

استادان و دانشجویان به آموزش الکترونیکی اعتقاد ندارند

امید فاطمی، رئیس مرکز اطلاعات و فناوری دانشگاه تهران هم از عدم‌برگزاری بسیاری از کلاس‌ها به صورت آنلاین و مجازی در حال حاضر خبر می‌دهد و به قدس می‌گوید: یکی از دلایل این موضوع هم عدم همکاری بعضی از استادان دانشگاه در این زمینه است.

وی در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر چه مشکلات عمده‌ای برای آموزش الکترونیکی دانشجویان در کشور وجود دارد، می گوید: به نظرم مهم‌ترین مشکل در اینجا بحث فرهنگی است. یک تصور اشتباه در جامعه و دانشگاه وجود دارد و آن این است که آموزش مجازی موضوع درجه دو است و خیلی از استادان و دانشجویان به این روش آموزشی اعتقاد ندارند و اکنون چون کشور درگیر شیوع کرونا شده و دانشگاه‌ها نمی‌توانند آموزش حضوری داشته باشند به اجبار به سوی آموزش الکترونیکی و مجازی رفته‌اند، در حالی که یادگیری الکترونیکی یک روش برای یادگیری عمیق‌تر و مؤثرتر است، چون روش‌های یادگیری الکترونیکی بر چهار اصل محتوامحوری، دانشجومحوری، فعالیت‌محوری و شبکه‌محوری استوار است، اما آموزش حضوری این گونه نیست. یعنی شاید آموزش حضوری بتواند برخی از این محورها را تا حدی تأمین کند اما قادر به تأمین هر چهار محور یاد شده نیست، به همین دلیل یادگیری الکترونیکی را مؤثرتر می‌دانم. اما استادان و دانشجویان چنین تصوری ندارند، از این رو تمایل کمی به استفاده از روش آموزش الکترونیکی دارند. بنابراین در اینجا مشکلات زیادی داریم. یعنی استاد به خوبی نمی‌داند که مثلاً چگونه باید با دانشجویانش ارتباط بگیرد و فعالیت دانشجویان را رصد و ارزیابی کند. دانشگاه تهران برای حل این مشکل یکسری راهنماهای متنی و ویدئویی را به صورت مرحله‌ای به استادان و دانشجویان ارائه کرده تا آن‌ها را ببینند و از سوی دیگر یکسری کارگاه‌هایی دایر کرده تا اگر استادان علاقه داشتند از آن‌ها استفاده کنند.

وی به مشکل دیگر آموزش الکترونیکی در دانشگاه‌های کشور می‌پردازد و می‌گوید: از لحاظ فنی استفاده از سیستم نیاز به آموزش دارد. مثلاً بنده می‌خواهم در سامانه لاگین کنم اما بلد نیستم، بنابراین باید بروم و یاد بگیرم. این هم مشکل دیگری است که وجود دارد و باید روی آن کار کرد.

فاطمی سپس به بحث آموزش الکترونیکی در دوره پساکرونا از سوی دانشگاه‌ها می‌پردازد و می‌گوید: فلسفه مرکز یادگیری الکترونیکی دانشگاه تهران که فعالیتش را از سال ۱۳۸۱ شروع کرده این است که یادگیری الکترونیکی، یادگیری آینده است. یعنی آینده به سمت این نوع آموزش حرکت می‌کند. نکته دوم اینکه روش الکترونیکی در یادگیری مؤثرتر است به همین دلیل پس از رهایی کشور از ویروس کرونا از شرایط موجود به عنوان فرصتی برای تقویت آموزش الکترونیکی استفاده می‌کنیم.

۹۰درصد دانشگاه‌های جوان و کوچک زیرساخت آموزش مجازی ندارند

سیدعلی‌اکبر صفوی، مسئول کارگروه آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم در گفت‌وگو با مهر درباره وضعیت دانشگاه‌ها در زمینه آموزش مجازی می‌گوید: ۷۰ درصد دانشگاه‌های بزرگ کشور که بالای ۵۰ تا ۶۰درصد دانشجویان در آنجا تحصیل می‌کنند، زیرساخت‌های آموزش مجازی لازم را دارند و درحال انجام این کار هستند، اما بالای ۹۰ درصد دانشگاه‌های جوان و کوچک، زیرساخت آموزش مجازی ندارند.

وی درباره دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های آموزش مجازی در ۹۰ درصد دانشگاه‌های کوچک و جوان، می‌گوید: مشکل از کل کشور است. در برنامه توسعه دو سه دوره قبل توسعه آموزش مجازی جزو اولویت‌های کاری وزارت علوم و کشور بوده، اما تأمین اعتبار و کمک به سیاست‌گذاری آن در اولویت نبوده است.

انتهای پیام/