قدس آنلاین: یک دهه از تصویب و ابلاغ سند بالادستی نقشه جامع علمی کشور می‌گذرد. سندی که می‌خواهد ارتباط لازم بین علم، فناوری و نوآوری را با بدنه جامعه و اقتصاد دانش‌بنیان برقرار سازد.

نقشه جامع علمی کشور بنا به تعریف، مجموعه‌ای جامع، هماهنگ، پویا و آینده‌نگر، شامل مبانی، اهداف، سیاست‌ها، راهبردها و الزامات تحول راهبردی علم و فناوری مبتنی بر ارزش‌های اسلامی برای دستیابی به اهداف چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور است.

نقشه‌ای که به باور بعضی از کارشناسان، در آن همه چالش‌ها و مسائل کشور در حوزه علمی برای ۱۰ سال آینده شناسایی و برای رفع آن‌ها ۱۳ راهبرد کلان و ۲۲۴ اقدام عملی پیش‌بینی شده که چگونگی حل و فصل چالش کنکور، ارتقای مهارت‌های تحصیلی و بهبود شرکت‌های دانش بنیان تنها بخشی از آن است.

از سوی دیگر فرا قوه‌ای بودن سند نقشه جامع علمی کشور یکی دیگر از مزیت‌های آن محسوب می‌شود. در واقع هر سه قوه موجود کشور به این سند که از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شده رأی داده‌اند و ملزم به اجرای آن هستند، با این حال به نظر می‌رسد برخی از دستگاه‌های اجرایی در این خصوص اهتمام لازم را ندارند.

این درحالی است که مقام معظم رهبری حداقل در دو نوبت به اهمیت اجرای سند یاد شده اشاره کرده‌اند. نخستین بار بیست و سوم ماه مبارک رمضان ۱۳۹۰ بود که ایشان در دیدار جمعی از استادان دانشگاه‌ها فرمودند: «دو تا عنوان نباید فراموش بشود: یکی همین مسئله‌ منظومه‌ کامل علمی است - که منظومه‌علمی کشور باید یک منظومه‌ کاملی باشد - که نقشه‌ جامع علمی همین است. البته اجرای نقشه جامع علمی مهم‌تر از تهیه‌ نقشه است».

ایشان علاوه بر این، در دیدار با جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها در ماه رمضان ۱۳۹۷ در این خصوص فرمودند: «بخشی از نقشه‌ جامع علمی تحقق پیدا کرده، اما همه‌ آن تحقق پیدا نکرده است. ‌ یکی از مشکلات که من اتفاقاً در گذشته هم در همین جلسه مطرح کردم، این است که خیلی از ‌بدنه‌ دانشگاهی ما نقشه‌ جامع علمی کشور را نخوانده‌اند و اصلاً اطلاع ندارند. این‌همه دانشمند، متخصص، کارشناس علمی‌ و دانشگاهی روی آن کار کرده‌اند و یک چیز جامع و خوبی پدید آمده، تولید شده؛ خب این نقشه جامع باید در دانشگاه تحقق پیدا کند».

حال پرسش این است که چرا اجرای سند نقشه جامع علمی کشور که حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز برای این منظور اقدام به تأسیس ستاد راهبری کرده است، در تمامی بخش‌ها روند مطلوبی را طی نمی‌کند؟

آموزش عالی هنوز به این باور نرسیده که نیاز به سند دارد

دکتر محمدحسین یادگاری، رئیس سابق سازمان جهاد دانشگاهی در پاسخ به این پرسش قدس می‌گوید: نقشه جامع علمی کشور یک موضوع عمومی و ملی و هماهنگ شده با تمام دستگاه‌هاست که بر اساس آن خط سیر آموزش عالی کشور به نحو مطلوبی از ایده تا محصول، پیش می‌رود. بر این اساس ستاد راهبردی اجرای نقشه، طبق راهبردهای کلان این نقشه کارهایی انجام داده که شکل‌گیری ستادهایی در بخش‌های مختلف مثل هوا فضا، بخش گیاهان دارویی و... از آن جمله است. این ستادها در حال حاضر فعالیت می‌کنند؛ اما اعضای هیئت‌های علمی دانشگاه‌ها هیچ اطلاعی از خروجی این تلاش‌ها ندارند و به همین خاطر در جلسات متعدد به صورت جسته و گریخته مباحثی را مطرح می‌کنند که تجمیع شده آن‌ها در نقشه علمی جامع کشور نهفته است و این همان موضوعی است که نشان می‌دهد اعضای هیئت علمی کمتر نسبت به سند یاد شده آگاهی دارند. حالا اینکه کوتاهی از کدام بخش است، دقیقاً نمی‌دانم. شاید خود شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از بخش‌ها باشد که از وزارتخانه‌های علوم و بهداشت و درمان نخواسته این سند را به صورت مبسوط در اختیار اعضای هیئت‌های علمی‌ قرار دهد. البته کوتاهی دو دستگاه یاد شده در این موضوع را هم نباید نادیده گرفت. به همین دلیل است که بنده معتقدم بیشتر اعضای هیئت‌های علمی دانشگاه‌ها از توانایی نقشه علمی کشور آگاهی ندارند.

وی اشراف همه مسئولان اجرایی، قانون‌گذاران و قضات کشور به نقشه جامع علمی کشور را موضوعی ضروری می‌خواند و درخصوص پیامدهای منفی عدم آگاهی اعضای هیئت‌های علمی و سایر مسئولان کشور از نقشه یاد شده، می‌گوید: این موضوع مانند این است که می‌خواهند به مسیری بروند اما برنامه نداشته باشند. در چنین شرایطی نتیجه کار از پیش مشخص است، یعنی قطعاً در این مسیر به بیراهه خواهند رفت. در واقع نقشه جامع علمی کشور به مثابه اتوبانی است که رانندگان خودرو با آخرین سرعت می‌توانند در آن حرکت کنند، در غیر این صورت حرکتشان به کندی صورت می‌گیرد. این همان اتفاقی است که در حال حاضر شاهد وقوع آن در دستگاه آموزش عالی و در بخش آموزش و پژوهش هستیم، اما اگر این دستگاه و دیگر دستگاه‌های مسئول نقشه جامع علمی را به‌درستی عملیاتی کنند آن وقت می‌توانیم بگوییم ۱۰۰ درصد در بخش آموزش و پژوهش وهمچنین در دیگر موضوعات فرهنگی به نقطه مطلوبی می‌رسیم.

وی سپس به عمده موانع اجرای بهتر سند نقشه جامع علمی کشور می‌پردازد و می‌گوید: این سند سرلوحه اسناد بالادستی برای آموزش عالی است، اما سیستم آموزش عالی کشورهنوز به این باور نرسیده است که نیاز به یک نقشه علمی دارد. علاوه بر این نبود برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده برای دستیابی به اهداف از سوی دستگاه‌های اجرایی و مسئول از جمله دولت و مجلس، اجرای درست این سند را با مشکل مواجه کرده است.

اجرای موفق سند به جز در بخش علوم انسانی

حجت الاسلام حمید پارسانیا، عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز چنین نگاهی دارد و به قدس می‌گوید: نقشه جامع علمی کشور یکی از فعالیت‌های تأثیرگذار و ثمربخش شورای انقلاب فرهنگی است؛ به دلیل اینکه بخش‌هایی از آن مربوط به اجرا می‌شود؛ یعنی شورا سندهای مختلفی را به تصویب رسانده است، اما با این وجود این سندها یا ابلاغ نمی‌شدند یا اگر هم می‌شدند در مسیر اجرا قرار نمی‌گرفتند؛ اما نقشه جامع علمی کشور در مسیر اجرا قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه نقشه جامع علمی کشور به جز در حوزه علوم انسانی به خوبی اجرا شده و موفقیت‌آمیز بوده است، می‌گوید: این نقشه سندهای جزئی‌تری مثل سند هوا فضا و سند گیاهان دارویی دارد که برای هر کدام از آن‌ها ستادهای اجرایی شکل گرفته است که این ستادها هماهنگی بخش‌های مختلف درگیر در موضوع را انجام می‌دهند و به همین دلیل جمهوری اسلامی توانسته در این بخش‌ها موقعیت برتری را در منطقه بدست بیاورد. اما موضوع در بخش علوم انسانی به دلیل نوع مواجهه دستگاه آموزش عالی با سند متفاوت است، یعنی این دستگاه حتی نتوانست سند مربوط به خودش را تدوین کند، چون بر این باور است علوم انسانی نیاز به سند ندارد و به همین خاطر می‌توان گفت این حوزه به نوعی دچار روزمرگی شده است.

وی با فعال توصیف کردن ستاد اجرای نقشه جامع علمی کشور می‌گوید: اینکه بخشی از نقشه جامع علمی کشور ناکارآمد شده ریشه در خود این سند ندارد بلکه به عدم همکاری بخش‌های ذیل آن در حوزه علوم انسانی برمی‌گردد.

در واقع سیاست‌های کلان در نقشه جامع تدوین شده اما این سیاست‌ها باید در حوزه علوم انسانی نیز مانند دیگر حوزه‌های علمی به شکل جزئی‌تر دیده و سندی مطابق با اقدام‌های این حوزه نوشته شود. چون این حوزه در هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا کند نیازی به سیاست‌گذاری ندارد. به هرحال آموزش عالی در مقطعی که نقشه جامع تصویب می‌شد چنین موضعی داشت و هنوز هم سند مربوط به علوم انسانی را تدوین نکرده؛ فقط امیدواریم حالا این کار را انجام دهد چون بدون همکاری آموزش عالی در اجرای سند مذکور موفقیت چندانی نخواهیم داشت.

اجرای ۱۹ تا ۶۰ درصدی نقشه جامع علمی کشور

منصور کبگانیان، دبیر ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور نیز در گفت‌وگو با ایسنا از اجرای ۱۹ تا ۶۰ درصدی این نقشه خبر داده و می‌گوید: در برخی از بخش‌ها پیشرفت خوبی داشته‌ایم اما در برخی دیگر به خوبی اجرایی نشد.

وی با ابراز تأسف از اینکه برخی از دستگاه‌ها در اجرایی شدن مصوبات سند نقشه جامع علمی کشور کم کاری می‌کنند، می‌افزاید: البته ما برای پیشرفت نقشه علمی، ضمن نظارت، از دستگاه‌های اجرایی مطالبه هم می‌کنیم و گزارش‌های لازم را هم می‌دهیم.

کبگانیان با اشاره به نقش دولت‌ها در میزان اجرای این طرح‌ها اضافه می‌کند: این سند چون سند بالادستی است، همه دولت‌ها ملزم به اجرا هستند، اما پیشرفت کار با توجه به انگیزه و وقت‌گذاری و پیگیری عزیزان دولتی تحقق پیدا می‌کند. شاید حوزه آموزش عالی ما توان و قدرت حمایت بودجه‌ای و منابع کامل برای اجرا ندارد.