قدس آنلاین: تنها ۱۰ روز تا آغاز هفته حج باقی مانده است. همه ساله در هفته حج که مصادف با نخستین روزهای ماه ذی‌القعده است، عملیات اعزام زائران به سرزمین وحی آغاز می‌شود اما امسال هنوز خبری از موضع رسمی عربستان درباره برگزار شدن یا نشدن حج نیست؛ دولت عربستان پیشتر به دلیل شیوع ویروس کرونا اماکن مذهبی و اعمال زیارتی را تعطیل اعلام کرده بود. در گفت‌وگوی پیش رو با حجت‌الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس پیشین پژوهشکده حج و زیارت به اما و اگرهای تعطیلی حج پرداخته‌ایم اگر چه امیدواریم این فریضه الهی به هر شکل ممکن برگزار شود. مسئولان سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری نیز از آمادگی برای اعزام زائران ایرانی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی خبر داده‌اند.

حج از ارکان اسلام است

در این گفت‌وگو، حجت‌الاسلام علیزاده موسوی با بیان اینکه تعطیلی حج را از مناظر و رویکردهای مختلف می‌شود بررسی کرد، توضیح می‌دهد: یکی از این رویکردها بحث فقهی است که «آیا از نظر فقهی می‌شود حج را تعطیل کرد؟» از بُعد تاریخی هم می‌شود به سابقه تاریخی تعطیلی حج، علت برگزار نشدن آن و گونه‌شناسی تعطیلی حج پرداخت. او می‌افزاید: از نظر فقهی، تمام مذاهب اسلامی اعم از شیعه و سنی و اسماعیلیه و گروه‌های مختلف همه قائل هستند که حج واجب بوده و از ارکان پنج‌گانه اسلام شمرده می‌شود؛ هنگامی که پیامبر گرامی اسلام(ص) حجة‌الوداع را انجام دادند، وجوب حج را اعلام کردند. آیه ۹۷ سوره آل‌عمران نیز به همین موضوع اشاره دارد که حج واجب بوده و فردی که از آن روی برگرداند کافر است. حج آن قدر اهمیت دارد که فقها بابی در حج تحت عنوان «اجبار الناس علی الحج» باز کرده‌اند؛ به این معنا که اگر زمانی حاکم اسلامی شاهد بود مردم به حج اقبال نکرده و یا کم حضور پیدا می‌کنند، واجب است از محل بیت‌المال مبلغی را هزینه کرده و با آن افراد را به حج بفرستد تا خانه خدا خلوت نشود و همه در حج شرکت کنند.

او بیان می‌کند: با این حال، هر فرد برای اقدام به حج باید سه ویژگی داشته باشد؛ نخست اینکه استطاعت مالی داشته باشد یعنی وضع مالی او به گونه‌ای باشد که اگر به حج رفت و بازگشت زندگی او گرفتار مشکل و ناراحتی نشود. دیگر اینکه استطاعت طریقی داشته باشد؛ یعنی راه برای او باز بوده، امنیت وجود داشته باشد و در این مسیر خطری او را تهدید نکند. سومین شرط اینکه باید او امنیت و استطاعت بدنی داشته باشد؛ یعنی از نظر بدنی قدرت و توانایی رفتن به حج را داشته باشد.

در طول تاریخ ۴۰ بار حج برگزار نشده است

این پژوهشگر در ادامه می‌گوید: بر این اساس، از نظر فقهی معلوم می‌شود که با وجود چه شرایطی ممکن است حج برای فرد یا گروهی تعطیل شود؛ به‌عنوان نمونه در دوره‌ای که عبدالله بن زبیر حاکم مکه بود بسیاری از حاجیان را راه نداد؛ بنابراین در آن صورت برای آن حاجیان استطاعت طریقی وجود نداشت یا در سال‌های اخیر شاهد بودیم که آل‌سعود مردم سوریه و یمن را به خاطر اهداف سیاسی به حج راه نداد، پس برای مردم یمن و سوریه حج واجب نیست؛ زیرا آن‌ها استطاعت طریقی ندارند. حدود یک میلیارد و ۴۰۰میلیون مسلمان داریم که از بین آن‌ها تعداد اندکی از نظر مالی امکان حضور در حج را دارند و بنابراین حج بر آن‌ها واجب نیست یا بسیاری افراد، کهنسال و فرسوده هستند و باید به حج نیابتی اقدام کنند. در چنین مواردی تعطیلی حج عمومی نیست چون برگزار می‌شود اما برای گروه‌هایی که به هر دلیلی توان حضور نداشته‌اند واجب نیست.

او می‌افزاید: اما گاهی از نظر فقهی خطری همه مسلمانان و حجاج را تهدید می‌کند؛ در گذشته راهزنان بودند و استطاعات طریقی و امنیتی برای افراد وجود نداشت؛ بنابراین حج را تعطیل می‌کردند؛ به‌عنوان نمونه با کم شدن قدرت خلفای عباسی، آن‌ها دیگر قدرت مدیریت حج را نداشتند و دعواهایی که سر حکومت‌ها به وجود آمد موجب شد امنیت از بین برود و در این راه بسیاری افراد قتل عام شدند؛ مثل فتنه قرامطه در مکه که چندین هزار نفر را قتل عام کردند. در طول تاریخ حدود ۴۰ بار، حج تعطیل شده و مسلمانان امکان حضور پیدا نکرده‌اند.

بُعد اجتماعی حج فراموش شده است

این استاد حوزه و دانشگاه به ویروس کرونا نیز اشاره کرده و تصریح می‌کند: این بیماری یکی از مواردی است که در حوزه استطاعت بدنی، طریقی و امنیتی باید به آن توجه کرد. گاهی در سفر حج خوف مریض شدن وجود دارد؛ مانند سرماخوردگی یا آنفلوانزا که امری طبیعی است و معمولاً حاجیان را درگیر می‌کند اما خطر جانی جدی ندارد. اما این بیماری جدید که حالتی عمومی دارد و متخصصان نسبت به آن هشدار زیادی می‌دهند، استطاعت بدنی و امنیتی حج دچار مشکل می‌شود. از نظر فقهی هم در این شرایط حج بر کسی واجب نیست و حاکم می‌تواند حج را تعطیل کند؛ اما هنوز مراجع نسبت به این قضیه اظهارنظر قطعی نداشته‌اند. شاید بتوان گفت مرجع اصلی اظهارنظر در این زمینه دولت عربستان است؛ به این معنا که باید آن‌ها ببینند با توجه به تسریع و گستردگی شیوع بیماری آیا امکان مدیریت حجاج را دارند؟ متأسفانه با توجه به واقعه منا به نظر می‌رسد عربستان دولت ضعیفی در حوزه مدیریت حج دارد و امکان دارد به خاطر همین ضعف نتواند حج را انجام دهد.

او درباره تأثیرهای تعطیلی حج بر جهان اسلام نیز می‌گوید: حج مانند نماز جماعت، بیش از اینکه اهداف فردی داشته باشد، به دنبال اهداف اجتماعی است. اگر حج را بررسی کنیم تمام اعمال، سکنات، رفتار و حرکاتی که در حج انجام می‌شود، همه رنگ و بوی اجتماعی دارد و نشانگر دگردوستی، همیاری، ارتباط با دیگران و تعامل است؛ به عبارت دیگر حج تمرین اخلاق اجتماعی است.

رئیس سابق پژوهشکده حج و زیارت تأکید می‌کند: حج می‌خواهد به مسلمانان زندگی پاک اجتماعی را یاد دهد؛ چگونه انسان با دیگران ارتباط داشته و چگونه غمخوار دیگران باشد، اما متأسفانه شاهد هستیم به ‌ویژه پس از روی کار آمدن آل‌سعود بُعد اجتماعی حج تقریباً فراموش شده است. اگر حج قرار است کنگره‌ای باشد برای هماوردی، همیاری و طرح مشکلات مسلمانان در کنار هم، عملاً این کار تعطیل شده و صرفاً نگاه به حج نگاهی فردی شده است. به همین دلیل فرد غرق در انجام مناسک شده و به ابعاد و اهداف آن توجهی نمی‌کند؛ یا بسیاری افراد احساس انزوا و گوشه‌گیری می‌کنند در حالی که پیام حج این نیست و اگر خدای متعال در روزهای خاصی از مردم خواسته است در مکانی خاص جمع شوند حتماً هدفی دارد.

حج یک نقطه عطف در زندگی حج‌گزار است

رئیس میز وهابیت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ادامه می‌دهد: متأسفانه اهداف حج ابراهیمی هیچ کدام اجرا نشده و دولت عربستان هم دولتی دست‌نشانده و وابسته به آمریکاست، عرصه‌ای برای ارتباط مسلمانان به وجود نیاورده است که بتوانند با همدلی مشکلات هم را بررسی و حل کنند. حتی از طرح مسئله بسیار مهمی مثل فلسطین هم در حج ترس دارند و نمی‌گذارند این کار انجام شود و مراسم برائت که حضرت علی(ع) در عرفات مطرح کرد، قبول ندارند؛ اما به هر حال حضور مسلمانان از ۵۷ کشور جهان موجب تعامل بیشتر آن‌ها با هم می‌شود.

حجت‌الاسلام علیزاده موسوی در پایان اضافه می‌کند: در حوزه فردی هم به نظر می‌رسد حج مرگ موقت و بازگشت است؛ به این معنا که در حج مانند مرگ به محضر خدا می‌رسیم با این تفاوت که وقتی انسان می‌میرد در مقام متهم است اما وقتی در حج به محضر خدا می‌رسد در مقام یک میهمان است و می‌تواند هر چه می‌خواهد از خدا بخواهد. از نظر ظاهری فردی که از دنیا می‌رود با یک کفن دفن می‌شود و در حج هم همین ‌طور است؛ تمام زیورآلات فرد کنار گذاشته شده و تنها با لباس احرام در پیشگاه خدا حضور پیدا می‌کند. صحرای عرفات، مشعر، منا و... همه یادآور صحرای محشر است و خداوند امتیازهای خاصی به انسان می‌دهد که در هیچ جا نیست مانند اینکه در عرفات تمام گناهان بخشیده می‌شود و تنها گناهی که بخشیده نمی‌شود این است که احساس کند خدا هنوز او را نبخشیده است. در روایت‌ها داریم فردی که از حج بازگشته است مانند کسی است که از مادر متولد شده و تا به حال گناه نکرده است. این ویژگی‌ها در بُعد فردی موجب تعالی روح می‌شود و اگر با دیده معرفت به حج نگاه شود، نقطه عطفی در زندگی به حساب می‌آید که می‌تواند فرد را احیا کند؛ بنابراین با تعطیلی حج، فرصتی طلایی را از دست خواهیم داد.

انتهای پیام/