قدس آنلاین: چند سال است که تماشای سریال‌های شبکه نمایش خانگی در بین مردم رونق گرفته است و در شرایط کرونایی که بسیاری از مردم مجبور به خانه‌نشینی هستند، فرصتی طلایی برای VOD ها به وجود آمده است. تعطیلی سینماها و ضعف تلویزیون در سریال‌سازی موجب شده سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی پررونق ظاهر شوند. به تازگی به دلیل اعتراضاتی که بر محتوای مبتذل برخی سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی وجود داشت، عده‌ای خواستار تغییر مرجع صدور مجوزها از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شدند تا جایی که خبرهایی مبنی بر واگذاری حق صدور مجوز برای ساخت سریال در شبکه نمایش‌خانگی به صدا و سیما، منتشر شد. با وجود این خبر و احتمال قطعی شدن آن، ۱۲ سریال جدید و در حال ساخت برای شبکه نمایش خانگی در نوبت صدور مجوز یا پیش‌تولید هستند که اگر مسیرشان از معاونت مجازی سازمان صدا و سیما یا همان سازمان تنظیم و مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) عبور کند، شرایط تولید برایشان متفاوت‌تر از همتایان خود در کارهای قبلی خواهد بود. درباره این موضوع و شرایط موجود و آینده سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی با محمدرضا عباسیان، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون و رئیس پیشین شبکه نمایش‌خانگی گفت‌وگو کردیم. وی درباره اینکه آیا میل به ساخت سریال‌های نمایش‌خانگی در بین سینماگران ما زیاد شده است، می‌گوید: به نظرم این‌طور نیست. چنانچه فرض بر تمایل زیاد سینماگران به ساخت سریال‌های نمایش‌خانگی باشد یعنی از ۵۰۰ کارگردان عضو انجمن کارگردانان سینمای ایران باید ۲۰۰ یا ۳۰۰ نفر دنبال مجوز برای ساخت سریال نمایش‌خانگی باشند در حالی که این طور نیست و در مقایسه با تولید فیلم سینمایی در کشور ما، فاصله زیادی دارد.

* حاشیه امن سرمایه‌گذاری

عباسیان معتقد است: در سال‌های اخیر درخواست صدور مجوز و پروانه ساخت سریال در شبکه نمایش‌خانگی زیاد شده است، ولی نسبت به تولیدات دیگر همچون سریال‌هایی که سالانه در صدا وسیما تولید می‌شوند، قابل مقایسه نیست. در یکی دو سال اخیر، تولید سریال در شبکه نمایش‌خانگی، به طور میانگین هفته‌ای دو یا سه قسمت بود. اگر فرض بگیریم که در شرایط پیک هم هفته‌ای سه قسمت از این سریال‌ها نمایش  داده شود، حداکثر تولیدات شبکه نمایش خانگی در پنجاه و دو هفته در سال، کمتر از ۱۵۰ قسمت است، یعنی میانگین پنج سریال در سال که این عدد به لحاظ آماری قابل اعتنا نیست. این در حالی است که سازمان صدا و سیما در سال بیش از  یک‌هزار و ۵۰۰قسمت سریال از رسانه ملی پخش می‌کند.

وی اضافه می‌کند: سینمای ما با همه ورشکستگی‌اش و اینکه سالانه ۴۰ تا ۴۵ فیلم فرصت اکران پیدا می‌کنند و هر کسی هم که فیلم می‌سازد بالای ۹۰درصد سرمایه‌اش از بین می‌رود، همچنان سالانه ۱۰۰ تا ۱۱۰ فیلم سینمایی در آن ساخته می‌شود که باز هم تولیدات شبکه نمایش خانگی با آن قابل قیاس نیست.

رئیس پیشین شبکه نمایش‌خانگی می‌گوید: سریال‌های نمایش خانگی جذاب هستند، ضمن اینکه سریال‌سازی نسبت به ساخت فیلم سینمایی در مجموع راحت‌تر است، چون یک قصه، یک پیش‌تولید، یک گروه بازیگران و عوامل دارید، به‌ویژه در شرایط فعلی که بازار نسبتاً مناسبی برای سریال‌های نمایش‌خانگی به وجود آمده و سرمایه‌گذاری مناسبی برای آن صورت می‌گیرد، این حوزه کمی رونق گرفته است.

به گفته او فیلم‌سازانی که توانایی هنری و قدرت جذب سرمایه دارند، گرایش زیادی برای ساخت سریال در شبکه نمایش‌خانگی دارند. سرمایه‌گذاران هم رغبت بیشتری به این حوزه دارند، چون پیش‌بینی بازگشت سرمایه‌شان قطعی و تکلیف سرمایه‌گذار مشخص است که چقدر آورده و بهره دارد.

عباسیان معتقد است: با این وجود، شبکه نمایش‌خانگی بازار پررونقی ندارد، چون گردش مالی در این حوزه بسیار پایین است و به نسبت دیگر بازارها که سالانه بالای ۱۰هزار میلیارد تومان گردش مالی دارند، قابل قیاس نیست. در واقع حوزه فرهنگ ورشکسته است، کل بودجه تولید در سینما و صداوسیما به یک‌هزار میلیارد تومان نمی‌رسد. اگر این گردش مالی را با گردش مالی یکی از اپراتورهای تلفن‌همراه مقایسه کنید، می‌بینید این عدد در بازارهای دیگر، رقمی به شمار نمی‌رود، ولی با وجود گردش مالی پایین این حوزه، اما عرصه تولیدات فرهنگی به شدت مهم و تأثیرگذار است.

* پرونده سیاه وزارت ارشاد

رئیس پیشین شبکه نمایش‌خانگی با اشاره به بلایی که در محتوای سریال‌های نمایش‌خانگی آمده است، می‌گوید: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این حوزه ولنگاری و وادادگی داشته است. خروجی این وادادگی وزارت ارشاد این شده که صدور مجوز برای سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی را به معاونت مجازی سازمان صدا و سیما (ساترا) بدهند که این معاونت، هیچ عملکردی در حوزه تأمین محتوا برای فضای‌مجازی نداشته است.

به باور او، در بحران کرونا یکی از پیچ‌های اصلی، اقبال مخاطبان از شبکه نمایش‌خانگی در حوزه مجازی بوده است که اگر سهم سازمان تنظیم و مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر صداوسیما در مدیریت جدید را محاسبه کنید به عدد صفر می‌رسید! در حالی که تکلیفی که رهبری بر دوش رئیس صدا و سیما گذاشته، این است که در حوزه فضای مجازی، محور اصلی تولید محتوا باشد. چرا آقایان اصرار دارند مسئولیت صدور مجوز سریال‌های نمایش‌خانگی را به صورت سلبی کسب کنند؟ در حالی که این معاونت در انجام تکلیف تولید محتوا در فضای‌مجازی هیچ عملکردی ندارد، چطور می‌تواند مسئولیت دیگری را تقبل کند!؟ در واقع صدور مجوزها از وزارت ارشاد واداده و مبتذل‌ساز به افرادی محول شده که اصلاً توانایی و تخصصی در این حوزه ندارند.

عباسیان اضافه می‌کند: در دو سال اخیر، اعتراض‌ها و انتقادات زیادی به وزیر ارشاد شده بود به طوری که در سال ۹۷ از مجلس کارت زرد گرفت و از آن زمان تاکنون، با وجود تمام اخطارهایی که به وزیر ارشاد داده شده بود، شاهد اصلاح و تغییر رویه نبودیم، یعنی از همان زمان به وزارت ارشاد فرصت داده شد که ابتذال حاکم بر VOD ها را کنترل کند، موضوع هم صرفاً مربوط به سریال‌های ایرانی نیست بلکه وزارت ارشاد در نظارت عرضه محتوای خارجی هم پرونده سیاهی دارد.

وی معتقد است: این وزارتخانه در دو سال گذشته نه‌تنها هیچ اقدامی انجام نداده که وادادگی‌اش فراتر رفته و کار به جایی رسیده که صدور مجوز سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی و VOD ها در اختیار سازمان صدا و سیما قرار بگیرد. اکنون هم چشم‌انداز مثبتی از معاونت مجازی صدا و سیما که قرار است این مجوزها را صادر کند، دیده نمی‌شود. اهل فن باید به جمع‌بندی برسند و کار را به مجموعه‌ای بسپارند که شعور و توانایی تولید محتوا داشته باشد، مهم‌تر اینکه فیلترهایی که قرار است برای تولید گذاشته شود نه به وادادگی وزارت ارشاد باشد و نه به سختگیری صدا و سیما.

* شبیه به سریال‌های ترکیه‌ای ماهواره

عباسیان با تأکید بر اینکه باید رویکرد میانه‌ای وجود داشته باشد، می‌گوید: اکنون با پخش سریال «آقازاده» مواجه هستیم که تولید سازمان اوج است، ولی این مجموعه به لحاظ حجاب و ممیزی کاملاً از آنچه عرف تولیدات صدا و سیماست فاصله دارد و پیش‌بینی سازندگانش این بوده که این سریال را در شبکه نمایش‌خانگی توزیع کنند و هیچ‌وقت هم قرار نیست از تلویزیون پخش شود.

وی درباره اینکه اگر صدور مجوزها به معاونت سیمای سازمان صدا و سیما محول شود، شرایط بهتر خواهد شد؟ عنوان می‌کند: آدم‌هایی که در سازمان تنظیم و مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر صدا و سیما (ساترا) حضور دارند اصلاً در تولید فیلم و محتوا، سابقه ندارند و فقط آدم‌های فنی در حوزه فضای‌مجازی هستند و طبیعتاً این افراد نمی‌توانند درباره تولید محتوا تصمیم‌گیری کنند. اگر قرار است اتفاق خوبی بیفتد باید آدم‌هایی مسئولیت را به عهده بگیرند که سابقه مدیریت فرهنگی و توانایی تولید محتوا دارند. مسئولان ارشد معاونت مجازی صدا و سیما، سابقه فنی دارند و نمی‌توانند در حوزه کنترل محتوای فرهنگی، صاحبنظر باشند.

به گفته این تهیه‌کننده سینما و تلویزیون، اگر قرار است صدور مجوزها در معاونت سیمای سازمان صدا و سیما انجام شود، گروهی باید تصمیم بگیرند که سختگیری‌های ظاهری را آسان‌تر کنند، ولی در حوزه محتوایی توجه و دقت نظر بالایی داشته باشند.

وی یادآور می‌شود: اعتقاد ندارم که شل‌گیری در ممیزی و رها شدن حجاب‌ها و روابط، به تنهایی می‌تواند موجب افزایش در تولیدات سریال‌های نمایش‌خانگی شود. مردم نشان دادند که دنبال این مسائل نیستند. مثال عینی آن میزان بالای تماشاگران سریال‌های تلویزیونی است که آخرین نمونه‌اش، سریال «زیرخاکی» بود، مجموعه‌ای که نه مشکل پوشش و حجاب را داشت نه مشکل محتوای مبتذل و نه روابط عجیب و غریبی که معلوم نیست کجای مملکت وجود دارد.

عباسیان با بیان اینکه آنچه در سریال‌های نمایش‌خانگی نشان داده می‌شود غالباً شبیه به سریال‌های ترکیه‌ای و شبکه جم ماهواره است، خاطرنشان می‌کند: گاهی سریال‌های خوبی در صدا و سیما تولید و با ممیزی‌های سازمان هم ساخته می‌شوند و مخاطب بالای ۷۰ درصدی دارند در حالی که سریال‌های نمایش خانگی اصلاً به این آمارها نزدیک نشده است و بالاترین مخاطبانش به نیم میلیون نفر هم نمی‌رسد که اصلاً قابل قیاس با تعداد مخاطبان سریال‌های تلویزیون نیست.