قدس آنلاین- هدی احمدی: در سالروز شهادت باقرالعلوم(ع) با حجت‌الاسلام عبدالکریم پاک‌نیا تبریزی، مدرس سطح عالی حوزه، محقق و مؤلف سیره اهل بیت(ع) درباره سیره تربیتی آن حضرت به گفت‌وگو پرداختیم.

نقش تربیتی والدین در کلام باقرالعلوم(ع)

حجت‌الاسلام پاک‌نیا با بیان اینکه تربیت، شکوفا کردن استعدادهای درون انسان‌ها و هدایت غریزه‌های نهفته برای رسیدن به کمال و رستگاری است، می‌گوید: نقش والدین در تربیت فرزندان بسیار مهم و اثرگذار است. امام باقر(ع) در روایتی صلاحیت و شایستگی‌های پدر را در گرو خصلت‌هایی بیان کرده است که در پرتو آن، فرزندان از انحرافات و کجروی‌ها محفوظ می‌مانند. آن حضرت در بیانی فرمود که فرزندان در سایه صلاحیت و شایستگی پدرانشان از انحرافات مصون می‌مانند.

او به نقش تربیتی مادر نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: آن حضرت در روایتی تصریح کرده است مادری که به فرزند خود شیر می‌دهد علاوه بر تغذیه جسمی، تغذیه روحی و روانی او را نیز بر عهده دارد. همچنان که فرزند را از نظر جسمی سیر می‌کند با شیر دادن صفات روحی و روانی مادر به فرزند منتقل می‌شود. خصلت‌ها، اندیشه‌ها، افکار و رفتار مادر بیشترین تاثیر را در ساختار شخصیتی نوجوان به جای می‌گذارد. مادر همانند یک معلم، مربی و الگوی گفتاری و رفتاری کودک به حساب می‌آید.

این پژوهشگر دینی یادآور می‌شود: هر چند که مجموعه‌ای از اعمال، رفتار و گفتار پدر و مادر در شکل گیری شخصیت و آینده کودک کار ساز خواهد بود، اما پدر به عنوان مدیر اقتصادی خانواده می‌تواند با کسب در آمد صحیح و به دست آوردن روزی حلال در روحیات و صفات کودک، تاثیر قابل توجهی داشته باشد. به همین جهت امام باقر(ع) به پدرانی که تلاش می‌کنند بر سر سفره خود نان حلال بیاورند مژده می‌دهد که آنان در روز قیامت با سیمایی نورانی همانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهند نمود. از این روایت به تاثیر نان حلال در شکل‌گیری شخصیت فرزند پی می‌بریم.

نام نیک و ابراز محبت بخشی از سیره تربیتی امام باقر(ع)

این استاد حوزه و دانشگاه به بیان روایت دیگری از باقرالعلوم(ع) پرداخته و تشریح می‌کند: یک مربی با آشنایی و بهره بردن از روش‌هایی متنوع به تربیت صحیح کودک اقدام کرده و شخصیت او را آن طور که باید می‌سازد. مهمترین مشکل کودکان و نوجوانان کمبود اعتماد به نفس است در حالی که کودکان هم مانند هر انسان دیگری به تکریم و توجه دیگران نیاز دارد. به بیانی ساده‌تر مهم‌ترین دلیل مشکل در فرزندان و ناهنجاری‌های موجود در خانواده‌ها را می‌توان در کم‌توجهی و مشکلات رفتاری والدین با فرزندان جست‌وجو کرد. مشکلی که طبق توصیه امام باقر(ع) با انتخاب نام نیک، گفت و گوی صمیمانه، سلام و ابراز محبت کردن به کودکان رفع می‌شود.

او به توصیه‌های امام محمدباقر(ع) در مورد انتخاب نام نیک نیز اشاره کرده و می‌گوید: نام هر شخص نشانگر اعتقادات، ملیت، فرهنگ و خواسته‌های درونی او و خانواده‌اش است. اسمی که برای یک کودک انتخاب می شود در تکریم و یا تحقیر شخصیت وی نقش دارد. کودکانی که نام زیبا و پسندیده دارند، غالباً مورد تقدیر و توجه دیگران هستند و از شنیدن تمجیدها و افتخاراتی که نامشان موجب آن است لذت می‌برند. بر عکس افرادی که والدین آنان هنگام انتخاب نام به معنی و محتوای آن توجه نمی‌کنند و نام‌های بیگانگان، غیرمسلمانان و برخی افراد فاسد و جنایتکار را دارند تا آخر عمر موجب ملامت، سرزنش و حقارت فرزندان خود را فراهم کرده‌اند.

این محقق سیره اهل بیت(ع) بیان می‌کند: امام باقر(ع) در سیره تربیتی خود درباره انتخاب نام زیبا برای فرزندان رهنمود می‌دهد که دوست داشتنی‌ترین اسم‌ها آن است که حاکی از بندگی خدا باشد و بهترین آن‌ها نام‌های پیامبران الهی است. آن طور که در کتاب مناقب ابن شهر آشوب آمده است امام پنجم(ع) نام‌های فرزندان خود را از بهترین نام‌ها برگزیده بود و عبارت بودند از جعفر، عبدالله، ابراهیم، علی، زینب، ام سلمه.

سیره تربیتی امام باقر(ع) مشکلات جامعه را حل می‌کند

حجت‌الاسلام پاک نیا تصریح می‌کند: پیشوای پنجم شیعیان به این شیوه تربیتی اهمیت بسیاری می‌داد و حتی دستور داده بود پایین‌ترین طبقات اجتماعی را هم با القاب و نام‌های تحقیرآمیز صدا نکنند، بلکه با بهترین نام‌ها از آنان یاد کنند و می‌فرمود با نیک‌ترین نامشان آن‌ها را صدا بزنید. به این ترتیب از توهین و تحقیر شخصیت افراد جلوگیری می‌کرد. حضرت(ع) فرموده بود اگر می‌خواهید مردم شما را دوست داشته باشند، سعی کنید نه تنها فرزندان بلکه هر فردی را با نیک‌ترین نام صدا بزنید. امام باقر(ع) بیان می‌کرد وقتی بدن مجروح حر را خدمت امام حسین(ع) آوردند، حضرت(ع) با کمال رأفت و ملاطفت، خاک را از صورت او پاک نمود و فرمود: تو آزاد مردی، چنانکه مادرت تو را حر نام نهاده و تویی جوانمرد و آزاد دنیا و آخرت. این رفتار کلاس تربیتی در روز عاشورا بود.

او به دیگر موارد تربیتی حضرت نیز اشاره کرده و می‌گوید: امام باقر(ع) سلام دادن به کودکان را سبب تقویت عزت نفس آنان می‌دانست و می‌فرمود «خداوند دوست دارد که سلام با لحنی رسا و دلپذیر باشد». نکته‌ای که برگرفته از آموزه‌های تربیتی پیامبر اکرم(ص) است که فرمود «پنج چیز را تا لحظه مرگ ترک نخواهم کرد. یکی از آنان سلام کردن به کودکان است، تا بعد از من یک رسم رایج شود».

استاد حوزه علمیه در توضیح جنبه دیگری از تربیت فرزند امام باقر(ع) یادآور می‌‎شود: یکی از یاران حضرت می‌گوید که در حضور امام باقر(ع) بودم که فرزند خردسالش جعفر وارد شد. پیشوای پنجم فرزندش را در آغوش کشید و به سینه خود چسباند و آن گاه با کلمات زیبا و محبت آمیز با او به گفت وگو پرداخت. البته این محبت طبق فرموده امام باقر(ع) باید همراه با اعتدال و با رعایت مواسات بین کودکان باشد.

حجت‌الاسلام پاک نیا در پایان تاکید می‌کند: باید رهنمودهای امام باقر(ع) از میان مجموعه‌های حدیثی و روایی بیرون کشیده و به زبان روز تبدیل شود. اگر نکات کاربردی آن را در جامعه برجسته کرده، در معرض دید مردم قرار داده و به آن‌ها عمل شود، فرهنگ ترقی پیدا کرده و بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد.