قدس آنلاین: مشهد، شهر رباط‌ها و کاروانسراهاست. وجود بارگاه منور رضوی و حضور زائران مشتاق در همه عصرهای گذشته، می‌طلبیده تا فضاهایی برای اسکان و استراحت مسافران فراهم باشد. وجود کاروانسراهای متعدد در بافت قدیم مشهد و نیز وجود رباط‌های فراوان در مسیرهای منتهی به این شهر، شاهدی بر این ادعاست. فهرست بلندبالایی از رباط‌ها در اطراف وجود دارد که هر کدامشان راوی گوشه‌ای از تاریخ این جغرافیا و نیز راوی فرهنگ و آداب و رسوم پیشینیان ماست؛ از «رباط شرف» در 150 کیلومتری مشهد بگیرید تا «رباط بابا قدرت» که حالا مدت‌هاست به مرکز خریدی در بافت شهر تبدیل شده است.

حفظ رباط‌ها و کاروانسراها، حفظ مواریث تاریخی و فرهنگی این سرزمین است. بماند که این بناهای تاریخی، امروز هم می‌تواند مراکزی برای آمد و شد گردشگران و مسافران باشد. در بسیاری از شهرها، همین بناهای تاریخی، به مراکز فرهنگی یا گردشگری بدل شده و با حفظ غنای تاریخی، کاربری دوباره پیدا کرده‌اند.

رباط‌های روستای شریف‌آباد، رباط خاکستری، رباط علاقه‌بند و رباط طرق (و رباط سفید، رباط سنگ، رباط فخر داوود، رباط سنگ‌بست، رباط ماهی و رباط ویرانی و...) فقط بخشی از مجموعه رباط‌هایی است که در اطراف مشهد قرار دارند. این رباط‌ها که عمدتاً در مسیر قدیم نیشابور به مشهد (و همچنین در مسیر هرات و مرو به مشهد) قرار داشته‌اند، حالا هم از مسیر جدید مشهد-نیشابور چندان دور نیستند و به‌طورقطع می‌توانند به مراکزی دیدنی برای زائران و مسافران بدل شوند.

رباط‌های شریف‌آباد

شریف‌آباد، روستایی تاریخی است و از آنجایی که در حاشیه یکی از مسیرهای اصلی نیشابور قدیم به مشهد قدیم قرار داشته، نامش در صفحات تاریخ فراوان دیده می‌شود. این روستا حالا در نزدیکی شهر مُلک‌آباد در انتهای اتوبان مشهد به باغچه قرار دارد. از انتهای شهر ملک‌آباد یک مسیر آسفالته روستایی آغاز می‌شود که این شهر را به روستای ده‌سرخ پیوند می‌دهد. شریف‌آباد، پس از گنبد دراز، دومین روستایی است که در حاشیه این مسیر قرار دارد.

این روستا دو رباط دارد. یکی از رباط‌ها(رباط کوچک‌تر) دست اهالی است و آن‌ها از حجره‌ها و حیاط آن برای نگهداری علوفه و گله‌هایشان استفاده می‌کنند. رباط دیگر شریف‌آباد، یکی رباط اعیانی است و به شکل قابل توجهی با همه جزئیات معماری‌اش، سالم مانده است.

این رباط 200 ساله یک فضای تابستانی دارد با 25 حجره که رو به حیاط مرکزی است و دو ایوان جنوبی و شمالی هم دارد. بخش زمستانی یا فضای سرپوشیده رباط هم 20 حجره دارد که اطراف یک شبستان قرار گرفته‌اند. رباط شریف‌آباد مثل قنات تاریخی این روستا، موقوفه بوده و وقف زائران بارگاه منور رضوی شده است.

رباط علاقه‌بند

رباط علاقه‌بند یکی از تاریخی‌ترین و در عین حال زیباترین رباط‌هایی است که در اطراف مشهد قرار دارد. این رباط هم در حاشیه راهی قرار داشته که در قدیم یکی از چند مسیر نیشابور به مشهد بوده است. رباط علاقه‌بند نیز در حاشیه مسیر روستایی مُلک‌آباد به ده‌سرخ و البته 5 کیلومتر بالاتر از روستا قرار دارد. درست‌تر آنکه این رباط در حاشیه جاده‌ای قرار گرفته که ده‌سرخ(و مُلک‌آباد و گنبددراز و شریف‌آباد) را به روستای دیدنی بُزوِشک پیوند می‌دهد.

رباط علاقه‌بند یک رباط اعیانی است؛ رباطی که تاریخ اولیه ساخت آن به روزگار تیموریان می‌رسد. این رباط البته در روزگار صفوی و بعدها در دوران قاجارها، بازسازی شده و توسعه پیدا کرده است. نام این رباط هم اشاره به یکی از مشاغل کهن دارد. علاقه‌بندی، ساخت تسمه و نوار و قیطان با رشته‌های ابریشم و یا دیگر نخ‌ها بوده است و اینجا در رباط علاقه‌بند، احتمالاً اشاره به نام سازنده اولیه رباط دارد. رباط علاقه‌بند هم یک رباط تقریباً سرپوشیده است و برج و باروی دیده‌بانی و مراقب دارد. شیوه آجرچینی و بندکشی این رباط و نیز شیوه آجرچینی سقف‌های آن، یکی از نمونه‌های کامل این هنر در معماری تیموری است. این رباط مرداد 81 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

رباط خاکستری

رباط خاکستری در حاشیه روستای رباط خاکستری در حاشیه جاده مشهد به نیشابور(جاده قدیم نیشابور) قرار دارد. این رباط یکی از قدیمی‌ترین رباط‌های اطراف مشهد و معماری آن، یادآور معماری کهن ایرانی است؛ معماری‌ای که در آن، سازه‌های مکعبی با سازه‌های نیم‌دایره(گنبد) تلفیق شده‌اند. مصالح سنگی به کار رفته در این رباط هم تا حدودی متفاوت از دیگررباط‌های اطراف مشهد است. رباط خاکستری که بازمانده دوره سلجوقیان است، یک بنای کاملاً سرپوشیده است با سقف چند گنبدی. حجره‌های آن هم در اطراف تالار مرکزی (همان فضای سرپوشیده) قرار دارند. به نظر می‌رسد این بنا، بازسازی شده بنای تاریخی‌تری است که پیش از آن در این محل قرار داشته و احتمالاً مکانی با کاربری مذهبی بوده است. واژه خاکستری هم می‌تواند اشاره‌ای به همین کاربری کهن داشته باشد.

رباط خاکستری ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شماره ۵۹۰۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. رباط خاکستری چند سالی است که محل اسکان زائران پیاده شده و رونقی دوباره پیدا کرده است.

رباط شاه‌عباسی

یک رباط تاریخی دیگر هم در اطراف مشهد هست که چون آن‌قدرها در چشم نیست، چندان دیده هم نشده است. این رباط در حاشیه مسیر قدیم مشهد به کلات (یا درست‌تر آنکه مشهد به تبادکان) قرار دارد. «رباط آب‌گرم» بنایی تاریخی مربوط به دوره صفوی است و در نزدیکی آبشار (و روستای) آب‌گرم در بخش زاوین در نزدیکی جاده مشهد به کلات قرار گرفته است. این رباط سنگی که در بین اهالی به «رباط شاه‌عباسی» معروف است، ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

رباط شاه‌عباسی همچنان که از چشم عموم مردم دور مانده است، به بی‌توجهی مسئولان هم دچار شده است. تنها طبیعت‌گردانی که هر از گاه سری به طبیعت دیدنی منطقه آب‌گرم و آبشار آن می‌زنند، مرگ تدریجی بنای فاخر رباط شاه‌عباسی را می‌بینند که سنگ به سنگ و خشت به خشت، در حال تبدیل شدن به ویرانه است؛ بنایی که به خاطر شکل سنگی و ظرافت‌های معماری، یک شاهکار معماری کوهستانی به حساب می‌آید.

با وجود تخریب‌های فراوان، هنوز هم می‌شود شکوه معماری ایرانی را در این بنای تاریخی دید. کاش کسی از صف دور و دراز مسئولان ریز و درشت، همت کند و پیش از آنکه این رباط تاریخی به تلی از خاک و سنگ بدل شود، با احیا و مرمت آن، هم در حفظ یک سرمایه ارزشمند تاریخی بکوشد و هم قدمی در راه رونق گردشگری منطقه بردارد.

انتهای پیام/