محمدحسین مروج کاشانی/
ساعت ۱۴:۲۶ بعدازظهر روز دوشنبه دهم ماه محرم‌الحرام سال ۱۴۱۵ هجری قمری، مطابق با روز عاشورا و مصادف با سی‌ام خرداد ۱۳۷۳ هجری شمسی، در حالی که رواق‌ها، صحن‌ها، بست‌ها و اطراف مرقد و ضریح مطهر امام هشتم حضرت رضا(ع)، از جمعیت موج می‌زند و مردم برافروخته از عشق و ارادت به سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، غرق عزاداری و نوحه‌سرایی‌اند، صدای مهیب انفجار بمب، فضای روضه منوره حرم مطهر امام رضا(ع) را پر می‌کند و انفجار سهمگین، همه جا را به لرزه درمی‌آورد.
لحظه‌ای بعد، دود غلیظ و بوی خون در فضای سراسر معنوی حرم پخش می‌شود و انبوه متراکم جمعیتی را که مشغول مناجات و عبادت بوده و در فضایی از صمیمیت و اخلاص، رازهای دل خود را با امام و پیشوای بر حقشان وامی‌گویند، درهم می‌پیچید.
به مناسبت بیست و ششمین سالگرد فاجعه عاشورای حرم مطهر رضوی در گزارشی به بررسی انعکاس و بازتاب این جنایت هولناک در بعضی از روزنامه‌ها و نشریات آن دوران پرداخته‌ایم. گفتنی است در تهیه این گزارش، از راهنمایی و مساعدت جناب آقای محمد نظرزاده، کارشناس ارشد تاریخ تشیع و کارشناس مسئول بخش تاریخ شفاهی در مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی بهره‌مند بوده و از نظرات ایشان استفاده شده است.
*ضریح مظلوم
در ویژه‌نامه «ضریح مظلوم» که به همین مناسبت در محرم همان سال (۱۴۱۵ هجری قمری) توسط آستان قدس رضوی و به‌وسیله چاپخانه روزنامه قدس چاپ و منتشر شد، آمده است: بمب در محل واقع در قسمت بالاسر مبارک منفجر می‌شود و همه چیز را در هم می‌ریزد و زائران را وحشت‌زده و سراسیمه می‌گرداند. بر اثر شدت انفجار که طبق نظر کارشناسان مربوط، مقدار آن معادل ۱۰ پوند ماده منفجره تی. ان. تی (TNT) بوده است، اعضایی از بدن جمعی از زائران همچون سر و دست و پا و انگشت جدا شده و به اطراف محل، حتی پشت‌بام و سقف ضریح مطهر پراکنده می‌شود. نه تنها سطح حرم و روضه منوره رضوی آغشته می‌شود، بلکه قطعات خرد شده پوست و گوشت زائران به همراه خون، سطح دیوارهای حرم مطهر به خصوص قسمت بالا سر مبارک، آینه‌کاری زیر گنبد، ضریح مطهر امام(ع) و داخل آن را پوشانده و به خون آغشته می‌گرداند. بوی خون و سوختگی و دود فضای حریم رضوی را مالامال می‌سازد. تعداد قابل توجهی از نسخ قرآن و مفاتیح، قطعه قطعه شده و خون‌آلود می‌گردد و چلچراغ‌ها در محل حادثه خرد می‌شوند.
مردم سراسیمه برای خروج به سمت راهروها و درهای خروجی هجوم می‌برند و در همین حال و بر اثر شدت ازدحام، تعداد زیادی از زائران آسیب می‌بینند. خدام حرم که روز عاشورا همگی در حرم مولای خود امام رضا(ع) حضور دارند، برای کمک به مردم و نجات مجروحان به داخل حرم می‌شتابند و مردم را به بیرون حرم راهنمایی و مجروحان حادثه را به صحن آزادی و صحن انقلاب منتقل می‌کنند.
*تلاش برای تطهیر حرم و بازگشایی روضه منوره
در ادامه این ویژه‌نامه آمده است: شرایط ویژه پس از انفجار موجب گردید درهای صحن‌ها و حرم مطهر بسته شود؛ به نحوی که در ساعات اولیه، صرفاً مسئولان و خدام آستان قدس رضوی امکان ورود را داشتند. حرم مطهر و رواق‌های اطراف و صحن‌ها از مردم عادی خالی بود. اما جمعیت انبوه در پشت درهای بسته بی‌تابانه بازگشایی حرم آقا امام هشتم(ع) را لحظه‌شماری می‌کردند... همزمان آیت‌الله واعظ طبسی، تولیت عظمای آستان قدس رضوی اعلام کرد حرم باید مجدداً و در اسرع وقت دایر شود و به روی مردم آغوش گشاید. بنابراین با حضور قائم مقام تولیت عظما و دیگر مسئولان و خدام و کارگران آستانه مقدسه و به فاصله کمی پس از وقوع حادثه، کار آماده‌سازی رواق‌های حرم حضرت ثامن‌الائمه(ع) برای زیارت آرزومندان حضرتش آغاز شد.
طاقت‌فرساترین و سوزناک‌ترین بخش کار به جمع‌آوری و تطهیر حرم از قطعات ریز ریز شده گوشت و پوست و خون بدن‌های پاره پاره شده زائرانی مربوط می‌شد که باقیمانده بدن‌هایشان در ظهر عاشورای حسینی، سطح بیشتر رواق‌ها همچون رواق دارالحفاظ، دارالسیادة، دارالسرور، دارالذکر، دارالسلام، دارالشرف، دارالسعاده و نیز گنبدالله وردی‌خان، گنبد حاتم خانی و... و بخش وسیعی از دیوارها را پوشانده بود. این کار سخت و جگرسوز و شست‌وشو و طهارت حرم مطهر در طول همان شب و با زحمت بسیار انجام گرفت و صبح روز بعد، حرم فرزند موسی بن جعفر(ع) آماده زیارت و طواف عاشقان دلسوخته و عزادار شد و در مراسمی رسمی توسط تولیت عظمای آستان قدس رضوی به روی مردم آغوش گشود و بدین‌سان «پناهگاه همیشگی مردم به سوی آنان بازگشت».
بدن‌های زخمی مجروحان و پیکر شهیدان با وسایل نقلیه شخصی و آمبولانس‌هایی که به دو صحن انقلاب و آزادی وارد شده بودند به بیمارستان‌های مشهد منتقل شدند و آنچه از کینه منافقان باقی ماند، ۳۰۰ تن از مجروحان حادثه بودند که عده‌ای از آنان اعضایی از بدن خود به‌خصوص دست و پایشان را از دست داده بودند و ۲۷ نفر شهید که الی‌الابد مظلومیتشان گریبانگیر دشمنان ولایت است. در میان مجروحان و شهدا، از هر سن و از هر قشر و طبقه‌ای دیده می‌شدند؛ پیر، جوان، کودک، زن و مرد. در یک کلام، عاشورا در مشهد و در حوزه حریم منور رضوی حقیقتاً به عاشورایی به یاد ماندنی در تاریخ، پس از عاشورای حسینی تبدیل شده بود.
لحظات و حالات مردم در صبح روز بعد برای تاریخ، عبرت‌آمیز بود و برای هر بیننده‌ای دیدنی.
مرد و زن، پیر و جوان، کوچک و بزرگ، همگی شیفته و شیدا، گریان و نالان و در عین حال خشمگین و غرنده به حرم وارد شدند. ضریح را در آغوش گرفتند و ضمن اظهار ارادت به آستان رفیع و مقدس امام همام حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، خشم و نفرت آتشین خویش را نثار دشمنان خارجی و مزدوران داخلی دین و ملت و انقلاب و کشور خویش ساختند.
*اعلام سه روز عزای عمومی در استان خراسان
در پی وقوع جنایت هولناک انفجار بمب در روضه منوره حرم مطهر رضوی در روز عاشورا، شخصیت‌های حقیقی و حقوقی، نهادها و سازمان‌های مختلف این جنایت هولناک را محکوم کردند.
روزنامه و نشریات مختلف از جمله روزنامه‌های قدس و خراسان در شماره‌های خود و در روز ۱۱ ماه محرم مطابق با ۳۱ خرداد ۱۳۷۳ متن پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به مناسبت فاجعه بمب‌گذاری در حریم مطهر رضوی را چاپ کردند. در بخشی از این پیام آمده است:
با اندوه و تأسف اطلاع یافتیم که دست جنایتکار دشمنان اسلام به جنایتی هولناک آلوده شده و با هتک حریم مطهر و مقدس بارگاه رضوی، عده‌ای از زوار مظلوم را در حرم مطهر امام هشتم(ع) و در روز عاشورای حسینی به خون غلتانده است... لعنت خدا و نفرین و نفرت بندگان خدا بر آن دست‌های جنایتکار و دل‌های سیاه باد... اینجانب ضمن عرض تسلیت به حضرت ولی‌الله الاعظم روحی فداه و به خانواده‌هایی که عزیزانشان قربانی خباثت و جنایت دشمنان شده‌اند و به ملت شجاع و بزرگ و استوار ایران اسلامی و درخواست علو درجات برای شهدای این فاجعه جانسوز، از مسئولان امر و نیروهای امنیتی و انتظامی می‌خواهم که با جدیت به دنبال عاملان این جنایت باشند و در اسرع وقت ممکن آن خفاشان خونخوار را به دست عدالت بسپرند. وسیعلمو الذین ظلمو ای منقلب ینقلبون. سیدعلی خامنه‌ای عاشورای ۱۴۱۵
نماینده ولی فقیه در استان خراسان و تولیت آستان قدس رضوی نیز ضمن محکوم کردن این فاجعه جنایت‌بار و هولناک در سخنانی که در روزنامه قدس مورخ ۱۱ محرم مطابق با ۳۱ خرداد ۱۳۷۳ چاپ شده است، اظهار کرد: به نظر من فقط می‌توان این جنایت را در جریان الخلیل و مسلمانان در حال نماز که مورد تهاجم صهیونیست‌ها قرار گرفتند، پیدا کرد؛ البته با این تفاوت که در اینجا در جوار مرقد مطهر و منور امامی که همواره برای روشنگری و سعادت و نیک‌بخشی جامعه انسانی تلاش کرد، اتفاق افتاد ...
روزنامه خراسان در شماره روز ۳۱ خرداد مطابق با ۱۱ ماه محرم خود، متن اعلامیه هیئت دولت مبنی بر اعلام عزای عمومی در کشور را چاپ کرد. در بخشی از این پیام آمده است:
...هیئت دولت جمهوری اسلامی ایران ضمن عرض تبریک و تسلیت به حضور بقیه الله الاعظم امام عصر(عج) و نایب بر حقش مقام معظم رهبری و مراجع و آیات عظام و مردم قهرمان و شهیدپرور و سلحشور ایران اسلامی و عاشقان مکتب حسینی و پیروان امام خمینی(ره) امروز سه‌شنبه ۳۱ خردادماه ۱۳۷۳ برای سراسر کشور و روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه و پنجشنبه را برای استان خراسان، عزای عمومی اعلام می‌کند ...
علاوه بر این، رهبر شیعیان پاکستان نیز بمب‌گذاری در حرم مطهر امام رضا(ع) را اهانت به مقدسات اسلامی اعلام کرد. مطابق آنچه در روزنامه قدس مورخ ۳۱ خرداد ۱۳۷۳ چاپ شده است، علامه سید ساجد نقوی، رهبر شیعیان پاکستان حادثه انفجار بمب در حرم حضرت ثامن‌الائمه(ع) را محکوم و عاملان این حرکت تروریستی را تقبیح کرد.
* یک تلفن‌کننده ناشناس
در گزارش مشروح این جنایت که در نسخه شماره ۱۸۷۴ روزنامه قدس مورخ یازدهم محرم مطابق با ۳۱ خرداد ۱۳۷۳ چاپ شده، آمده است:
...شور و غوغا همه جا را گرفت، صدها چشم نگران به دنبال جگرگوشه‌های خود، جمعیت را می‌شکافتند، صدای آژیر آمبولانس‌های آماده‌باش بیمارستان‌ها، فراخوان کادر درمانی و آمادگی مردم همیشه بیدار شهرمان مشهد برای کمک به مجروحان حادثه، صحنه‌هایی بر جای مانده از این حادثه ناباورانه است ...
...یک بمب نسبتاً قوی در حرم مطهر ثامن الائمه(ع) منفجر شد و ده‌ها تن از زائران و مجاوران مرقد منور حضرت رضا(ع) را شهید و مجروح کرد. به دنبال انفجار این بمب که در محل روضه منوره و در قسمت بالاسر، پای ستون جنوب غربی مضجع شریف حضرت رضا(ع) کار گذاشته شده بود، موجی از خشم و نفرت، سراسر شهر مقدس مشهد را فرا گرفت و مردم سوگوار این شهر با تمام توان به کمک مجروحان شتافتند.
در ادامه این گزارش آمده است: یک تلفن‌کننده ناشناس که خود را سخنگوی گروهک تروریستی منافقین معرفی می‌کرد، در تماس با دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی مشهد، مسئولیت انفجار در حرم مطهر حضرت رضا(ع) را به عهده گرفت.
این تلفن‌کننده که با لحن تند و ناسزاگویی ادعاهای خود را مطرح می‌کرد، گفته این انفجار به انتقام خون آنچه او شهدای ۳۰ خرداد سازمان مجاهدین (گروهک منافقین) اعلام می‌کرد، بوده است. وی مدعی شد عملیات دیگری نیز در روزهای آینده علیه منافع رژیم نظام جمهوری اسلامی انجام خواهد داد.
این تلفن‌کننده با پرخاش و ناسزاگویی به مسئولان جمهوری اسلامی ایران، تلفن را قطع کرد. یادآوری می‌شود، دیروز مصادف با ۳۰ خرداد، سالروز شروع اقدامات تروریستی منافقین علیه مردم ایران بوده است.
*به روضه منوره ثامن‌الحجج(ع) خسارت وارد شد
گزارش روزنامه قدس حاکی است، بر اثر انفجار این بمب به بخش‌هایی از پایه نزدیک به ضریح مطهر و بخش داخلی گنبد حرم مطهر خسارت وارده آمده است.
کارشناسن فنی آستان قدس رضوی سرگرم بررسی‌های لازم برای بازسازی قسمت‌های آسیب دیده هستند. بخش درونی گنبد منور حضرت رضا(ع) که آینه‌کاری است بر اثر انفجار صدمه دیده و به نظر می‌رسد بخشی از مجروحان داخل حرم علاوه بر انفجار بمب از ریزش قطعات آینه‌های تزئینی صدمه دیده باشند. به گفته منابع مطلع، در این انفجار به ضریح مطهر حضرت رضا(ع) صدمه عمده‌ای وارد نشده است.
*اعزام هیئت ویژه وزارت کشور به مشهد
با بررسی گزارش روزنامه قدس آن دوران به این مطلب برمی‌خوریم: در پی جنایت منافقین در حرم مطهر حضرت رضا(ع) هیئت ویژه‌ای از سوی وزیر کشور به منظور بررسی وضعیت مجروحان و مصدومان حادثه دیروز، وارد مشهد شد. این هیئت که چند تن از مسئولان و کارشناسان وزارت کشور در آن حضور دارند در مدت اقامت خود در مشهد، ضمن بررسی وضعیت مجروحان، چگونگی انفجار و مسائل جنبی آن را بررسی خواهند کرد.
*دستگیری چند مظنون به انفجار بمب در حرم مطهر حضرت رضا(ع)
نیروی انتظامی اعلام کرد: چند نفر که مظنون به شرکت در انفجار بمب در حرم مطهر امام رضا(ع) هستند، دستگیر شده‌اند. این نیرو تصریح کرد: ردیابی عوامل اصلی انفجار با جدیت پیگیری می‌شود. منبع مذکور گفت: نیروی انتظامی همه توان خود را برای دستگیری و کشف شبکه جنایتکاران به کار خواهد برد.
*ورود نمایندگان ویژه رئیس جمهوری به مشهد
به منظور تسریع در اقدامات مربوط به مداوای مجروحان جنایت منافقین و حادثه بمب‌گذاری در حرم مطهر حضرت رضا(ع)، مهندس میرزاده؛ معاون اجرایی رئیس جمهور و دکتر مرندی؛ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وارد مشهد شدند. نمایندگان رئیس جمهور در زمان اقامت در مشهد ضمن نظارت بر نحوه درمان مجروحان، پیام تسلیت و همدردی رئیس جمهور را به خانواده شهدا و آسیب‌دیدگان ابلاغ می‌کنند.
*گفت‌وگو با مجروحان حادثه
با بررسی گزارش روزنامه قدس آن دوران، گفت‌وگوی خبرنگار قدس با مجروحان این حادثه هولناک نیز به چشم می‌خورد. خبرنگار قدس با حضور در بیمارستان‌های مشهد ضمن گفت‌وگو با مجروحان حادثه انفجار بمب، از نزدیک در جریان مساعی و تلاش فراوان کادر پزشکی مراکز درمانی قرار گرفت.
خبرنگار قدس از قول محمدرضا حیدری، مجروحی که در بیمارستان امام رضا(ع) با او گفت‌وگو کرده است، می‌نویسد: حدود ساعت ۳۰/۱۴ بعدازظهر هنگامی که مشغول زیارت بودم، صدای مهیبی مرا از جا کند. یک لحظه سوزش جانفرسایی در پاهایم احساس کردم اما لحظه‌ای بعد بیهوش شدم و تا زمان حضور در بیمارستان متوجه چیزی نشدم.
حسینعلی رضایی، دیگر مجروح این حادثه که از ناحیه سر جراحت سطحی برداشته، گفت: در زمان حادثه به همراه زهرا و مرضیه دو فرزند کوچکم در حال زیارت بودم که ناگهان صدای انفجار بلند شد و شیشه حائل بین زنان و مردان در کنار ضریح شکست و در پی آن جمعیت مانند امواج دریا در جست‌وجوی راه فرار در هم گره خوردند. وی گفت: از فرزندانم که از من در زمان حادثه جدا شده‌اند اطلاعی ندارم. وی در حالی که کاملاً مبهوت و متحیر از این واقعه بود، گفت فردی را که هر دو پایش کاملاً قطع شده در کنار خود مشاهده کرده است.
یک خواهر ترک‌زبان نیز یادآور شد پیش از انفجار، نور بنفش پررنگی را دیده است که فضای حرم مطهر را کاملاً تاریک کرده بود. وی گفت: در کنار من افرادی که با دست و پای قطع شده به شهادت رسیده بودند، دیده می‌شدند.
جواد حقیقی که از شیراز برای زیارت مرقد مطهر امام رضا(ع) به مشهد آمده، گفت: بیشتر شهدای این واقعه در حین نماز جان خود را از دست دادند. وی افزود: به دنبال این حادثه، تعداد زیادی قرآن، کتاب‌های دعا و زیارت‌نامه آغشته به خون در روضه منوره پراکنده بود.
زینب صابری اهل ساری که پسرش در این واقعه به شهادت رسیده و شوهرش نیز زخمی شده است، معتقد است منافقین بار دیگر با این جنایت آشکار اعلام کردند پیرو یزید و شمر و سایر دشمنان اسلام هستند.
محمد مجاب، استاد دانشگاه و از مجروحان حادثه که در بیمارستان قائم مشهد بستری است، گفت از وضعیت فرزند پنج ساله خود که در زمان انفجار بمب، وی را همراهی می‌کرده است، بی‌خبر است. وی گفت: نمی‌توانم صحنه‌های هولناک جنایت امروز را تشریح کنم.
*انفجار، ۲۵ شهید و ۲۹۰ مجروح بر جای گذاشته است
در گزارش روزنامه قدس به آخرین آمار از تعداد شهدا و مجروحان این حادثه جنایت‌بار نیز اشاره شده است. مطابق این گزارش، بلندیان، نماینده وزیر کشور که به منظور نظارت بر روند عملیات امدادرسانی به مجروحان حادثه انفجار به مشهد سفر کرده، تعداد شهدا و مجروحان حادثه تا ساعت ۲۳:۳۰شب حادثه را ۲۵ شهید و ۲۹۰ مجروح اعلام کرد و افزود: حال تعدادی از مجروحان وخیم است.
*روز چهارشنبه همه با هم در تشییع شهیدان حرم دوست
با ادامه بررسی گزارش روزنامه قدس از این حادثه هولناک و جنایت‌آمیز، به تاریخ تشییع پیکر مطهر شهیدان این فاجعه برمی‌خوریم، آنجا که این‌گونه آمده است:
مردم مؤمن و خداجوی شهر شهیدپرور مشهد، بار دیگر در صفوفی فشرده، دفتر مشایعت شهیدان خود را ورق خواهد زد... در روز چهارشنبه (مطابق با اول تیرماه ۷۳ و دوازدهم محرم) بار دیگر مشهد برای تشییع گروهی از پاک‌ترین امت محمد رسول‌الله(ص) بر پا خواهد خاست و بانگ الله اکبر سر خواهد داد. همه با هم در بدرقه لاله‌های سرخ مکتب حسین و جان‌باختگان ظهر عاشورای کربلای ایران حاضر خواهیم شد.
*اسامی تعدادی از مجروحان حادثه بمب‌گذاری در حرم مطهر
در پی تلاش خبرنگاران قدس برای دسترسی به اسامی مجروحان و شهدای حادثه بمب‌گذاری در حرم مطهر رضوی تا ساعت ۱۱:۳۰ دیشب (روز عاشورا) اسامی ۶۳ مجروح و یک شهید در اختیار روزنامه قدس قرار گرفت.
محمد اطراف ۷ ساله شهید، سکینه محمدی ۴۰ ساله فرزند محمود، علیرضا اشراف ۱۸ ساله فرزند عباس، شبنم درخشی ۵ ساله فرزند مسعود، حسن ارجمند ۶۵ ساله، احمد یزدانی ۶۰ ساله فرزند غلامرضا، حاج علی عزیزی ۷۰ ساله فرزند علیجان، هادی نجفی ۱۰ ساله فرزند محمد، مجهول‌الهویه مرد ۴۵ ساله، مجهول‌الهویه پسربچه ۶ ساله، مجهول‌الهویه مرد ۳۰ ساله، حمیده قاسمیان ۳ ساله فرزند قاسم و... و بقیه اسامی که در گزارش روزنامه قدس به آن‌ها اشاره شده است.
*تشییع شهدای عاشورای رضوی
روزنامه قدس در گزارشی در نسخه شماره ۱۸۷۶ خود مورخ دوم تیرماه سال ۱۳۷۳ مطابق با سیزدهم محرم‌الحرام می‌نویسد:
از بی‌سابقه‌ترین تشییع تاریخ مشهدالرضا حاکی است پیکر پاک ۲۴ شهید مظلوم فاجعه دردناک و جانسوز هتک حرمت حرم مطهر حضرت ثامن‌الائمه(ع) که به دست جنایتکار منافقان کوردل در روز عاشورا و در جوار مضجع منور رضوی به لقاءالله پیوستند، صبح دیروز باشکوه خاص و کم نظیری در مشهد مقدس تشییع شد.
پیکر گلگون کفن این عزیزان از مقابل بنیاد شهید در مسیر بولوار و چهارراه شهید مدرس (چهار طبقه سابق)، خیابان‌های شهید دیالمه و خسروی نو و میدان بیت المقدس (فلکه آب سابق) به طرف بارگاه نورباران رضوی بر دوش ده‌ها هزار تن از زائران و مجاوران آقا علی بن موسی الرضا(ع) تشییع گردید.
در ادامه این گزارش آمده است: پیکر مطهر و به خون خفته شهدای مشهدی پس از طواف مرقد مطهر هشتمین پیشوای شیعیان حضرت علی بن موسی الرضا(ع) بر اساس موافقت تولیت آستان قدس رضوی به صورت رایگان در صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر به خاک سپرده شد و شهدای زائر نیز به شهرستان‌های مربوط انتقال یافتند و پیکر عالم مصطفی، زائر پاکستانی هم به کشورش انتقال خواهد یافت.
اکنون و در بیست و ششمین سالگرد فاجعه هولناک انفجار بمب در بارگاه مطهر رضوی که در روز عاشورا و به دست جنایتکار منافقین کوردل به وقوع پیوست یاد و خاطره همه شهیدان گلگون کفن این جنایت کم‌نظیر را گرامی می‌داریم.
نظر شما