قدس آنلاین: نخستین روزهای ماه صفر مصادف است با سالروز ورود کاروان اسیران کربلا به شام؛ روزهایی که به تعبیر امام سجاد(ع) از سخت‌ترین مقاطع سفر کربلایی اهل‌بیت سیدالشهدا(ع) بود. گذشته از تمام سختی‌هایی که در کوفه و شام بر بازماندگان نهضت حسینی رفت، مجاهدت‌های امام سجاد(ع) و زینب کبری(س) در حقیقت ادامه همان سلحشوری‌های اباعبدالله(ع) و اصحاب بی‌نظیرش در روز عاشورا بود و مکمل حرکت ایشان. اینکه «اهداف و انگیزه‌های امام حسین(ع) از قیام چه بود؟» پرسشی است که در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر رضا برنجکار، رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، آن را مطرح کرده‌ایم.
انگیزه‌های امام حسین(ع) از قیام عاشورا
حجت‌الاسلام برنجکار با بیان اینکه امام حسین(ع) با قیام خود اهداف متعددی را پیگیری می‌کرد، می‌گوید: طبق آنچه در زیارت‌نامه‌های امام(ع) می‌خوانیم که «شهادت می‌دهم نماز را به پا داشتی و زکات را پرداختی و امر به معروف و نهی از منکر کردی و تا هنگام شهادت از خدا و رسولش اطاعت کردی» درمی‌یابیم یکی از اهداف این قیام امر به معروف و نهی از منکر یا طبق آنچه در وصیت‌نامه حضرت آمده، اصلاح امت پیامبر است.
او اضافه می‌کند: از سوی دیگر امام حسین(ع) تعابیر دیگری مبنی بر جایز نبودن بیعت با یزید دارد و فرموده است که مثل من با یزید نمی‌تواند بیعت کند و امکان بیعت وجود ندارد؛ بعد هم فرمود که بیعت با یزید به معنای نابودی اسلام است. احیای سنت پیامبر اکرم(ص)، حمایت از حق و مبارزه با باطل، تشکیل حکومت اسلامی و مبارزه با جهل و اجرای عدالت از دیگر این اهداف است.
استاد دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که «به نظر می‌رسد برخی از این اهداف با هم تضاد دارند؛ هدف واقعی قیام حضرت کدام یک از این موارد است؟» نیز تشریح می‌کند: می‌توان انگیزه امام حسین(ع) از قیام عاشورا را به دو قسمت دینی و اجتماعی تقسیم کرد؛ انگیزۀ دینی، یعنی اقامه و حفظ دین، مهم و در رأس تمام امور است.
قائم مقام پژوهشگاه قرآن و حدیث در مورد انگیزۀ اجتماعی نیز توضیح می‌دهد: اگر جامعه دچار انحراف شد، امام باید این انحراف را ریشه‌کن و جامعه را به راه راست هدایت کند. انگیزه دیگر حضرت طبق نقل مشهوری که در نامه ایشان به محمد حنفیه آمده، اصلاح جامعه است. امام(ع) بیان کرده است که قیام کردم تا اصلاحات ایجاد کنم؛ انگیزه سیاسی نیز در این راه دخیل بود. امام(ع) قیام کرد تا مردم بدانند حاکم جامعه اسلامی باید چه خصوصیاتی داشته باشد.
باید بین مقصد، مقصود و اثر تفکیک قائل شد
حجت‌الاسلام برنجکار یادآور می‌شود: امام حسین(ع) در مواردی قیام خود را مستند به نص و تکلیف الهی و گاهی آن را مستند به دعوت مردم کوفه دانسته‌اند؛ زیرا مبنای مقبولیت حکومت علاوه بر مشروعیت، بیعت مردم است. برای بنیان کردن حکومت الهی باید شخص صالح باشد و مردم نیز با او بیعت کنند. امام حسین(ع) اصلح و امام معصوم بود و مردم نیز با او بیعت کرده بودند؛ بنابراین باید برای تشکیل حکومت اقدام می‌کرد. این در حالی بود که کوفه بخش مهمی از جهان به شمار می‌رفت؛ زیرا نیروهای نظامی و قدرت جهان اسلام در سه شهر بصره، کوفه و شام متمرکز بود؛ بنابراین فردی که در کوفه حکومت می‌کرد همانند این بود که بر نصف جهان اسلام حکومت می‌کرد.
او اظهار می‌کند: برای رسیدن به جمع‌بندی دقیق در مورد اهداف قیام باید بین مقصد، مقصود و اثر تفکیک داشته باشیم. گاهی هدفی داریم و درصدد هستیم آن را انجام دهیم اما به آن هدف نرسیده و کاری دیگر تحقق پیدا می‌کند و آثار متعددی هم بر این کار محقق می‌شود. به طور مثال فردی هدف دارد که به حج برود؛ اما به دلایلی نمی‌تواند به حج رفته و در نیمه راه بازگشته یا فوت می‌کند؛ آثار آن هم این است که فرزندش به جای او به حج رفته یا اتفاق‌های دیگری می‌افتد. باید این موارد از هم تفکیک شود. برخی گفته‌اند هدف امام حسین(ع) این بوده که مردم گریه کرده و گناهانشان بخشیده شود؛ این سخن از آثار عمل است. هدف امام حسین(ع) گریاندن مردم نبود اما از آثار این قیام گریه بر مظلومیت او و یارانش است. قیام امام حسین(ع) به شهادت منجر شد که شهادت مقصد است. اما آیا امام حسین(ع) از شهادت، شهادت را قصد کرده بود یا هدف دیگری داشت؟ باید بدانیم که اهداف نیز می‌توانند متقدم بر هم باشند.
رئیس انجمن علمی کلام اسلامی حوزه علمیه در تشریح هدف اصلی امام حسین(ع) از قیام می‌گوید: امام حسین(ع) از نظر تکلیف ظاهری موظف بود بیعت مردم را پاسخ داده و حکومت را تشکیل دهد، اما آن هدف نهایی نبود زیرا امام(ع) می‌دانست در این راه خود، یاران و خاندانش شهید شده یا به اسارت گرفته می‌شوند؛ شهادت باید هدف داشته باشد. تمام انسان‌ها آرزوی شهید شدن در راه خدا را دارند و می‌خواهند شهید شوند تا به خدا نزدیک شوند، اسلام را قوی‌تر کرده و جان خود را برای ترویج اسلام بدهند؛ پس به نظر می‌رسد هدف اصلی چیز دیگری است که تمام موارد با آن قابل جمع است.
هدف قیام امام حسین(ع) زنده نگه داشتن اسلام بود
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به روایتی از پیامبر(ص) اشاره کرده و می‌گوید: پیامبر(ص) در روایتی فرمود: «به زودی روزگاری بر امت من فرا می‌رسد که از قرآن جز نوشته‌هایش و از اسلام جز نامش باقی نمی‌ماند. خود را مسلمان می‌نامند در حالی که دورترین مردم از اسلام‌اند. مسجدهایشان از بنا آباد است، اما از هدایت خراب است. فقیهان و دین‌شناسان آن روزگار بدترین فقیهانِ زیر این آسمان کبودند، فتنه و گمراهی از آن‌ها برمی‌خیزد و باز به آن‌ها برمی‌گردد». خداوند ائمه(ع) را برای حفظ و احیای اسلام و جلوگیری از نابودی اسلام قرار داد اما اگر امام حسین(ع) قیام نمی‌کرد از اسلام چیزی باقی نمی‌ماند.
او عنوان می‌کند: تمام ائمه(ع) شهید شدند اما هیچ امامی مانند امام حسین(ع) همراه فرزندان و خانواده خود شهید نشد. هدف کلی ائمه(ع) حفظ دین است و هر کدام بسته به شرایط زمانه خود عمل کردند. در زمان امام حسین(ع) شرایط به گونه‌ای بود که اگر امام حسین(ع) قیام نمی‌کرد اسلام از بین می‌رفت. در آن دوران یزید به عنوان خلیفه پیامبر(ص) حاکم بود. خلفای پیش از او هم اشکال‌هایی داشتند اما طبق بیان امام حسین(ع) یزید مردی فاسق، شارب‌الخمر و آدم‌کش بود که فسق علنی داشت و هرگز فردی مانند امام(ع) با او بیعت نمی‌کرد. معاویه خلافت را موروثی کرده بود و سکوت امام حسین(ع) نشانه تأیید حکومت بود و با ادامه حکومت ممکن بود اسلام مساوی شراب‌خواری و ظلم قرار گرفته و به تدریج نابود شود.
دکتر برنجکار در پایان تأکید می‌کند: برای حفظ اسلام شهادتی مانند امام سجاد(ع)، امام محمدباقر(ع) و... کافی نبود؛ باید شهادتی رنگین‌تر و حماسی‌گونه‌تر اتفاق می‌افتاد همان طور که در عاشورا رقم خورد. باید صحنه شهادت امام(ع) و کاروان اسیران در شام آفریده می‌شد تا مرزبندی اسلام واقعی از اسلام دروغین معلوم می‌شد. احیای دین، اصلاح امت، امر به معروف و نهی از منکر و... همه برای ماندگاری اسلام است. امام حسین(ع) شهید شد برای اینکه انسان‌ها به سعادت و کمال برسند و اسلام زنده بماند. ائمه دیگر به این شکل قیام نکردند و هر کدام محتوا و معارف اسلام را متناسب با شرایط زمانه خود توضیح دادند. باید یک امام فریاد می‌زد و تا ابدیت تاریخ صدای او ماندگار می‌شد و حکمت خداوند در این بود که این فریاد به نام امام حسین(ع) ثبت شود.
نظر شما