قدس آنلاین: اقدام‌های بی‌پروا و غیرقانونی دولت ترامپ این روزها صدای دوست و دشمن واشنگتن را درآورده است. خروج از توافق‌نامه آب و هوایی پاریس، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، شورای حقوق بشر سازمان ملل، پیمان تجاری اقیانوس آرام (TPP) و خروج از توافق‌نامه هسته‌ای با ایران موسوم به برجام تنها گوشه‌ای از پشت پای دولت ترامپ به تعهدات قبلی واشنگتن بوده و جامعه بین‌المللی را بیش‌ازپیش به دولت بدعهد آمریکا بدبین کرده است. درصحنه خاورمیانه نیز اقدام‌های کاخ سفید در حمایت علنی از رژیم اشغالگر قدس و همچنین اتخاذ رویکرد فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی ایران باوجود پایبندی تهران به همه تعهدات برجامی، این روزها این حوزه جغرافیایی را به دیگ جوشان در آستانه انفجار تبدیل کرده است.
بازنگری اروپا در نحوه تعامل با آمریکا
شاید همین مسئله است که اروپای متحد واشنگتن را در چند ماه اخیر به فکر بازنگری هرچند ظاهری در سیاست‌هایش مقابل کاخ سفید واداشته است. نمونه این انشقاق دو سوی آتلانتیک در موضوع تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و درصحنه شورای امنیت سازمان ملل قابل‌مشاهده بود. کشورهای اروپایی درباره رفتار ترامپ نگران هستند و همین موضوع موجب چاره‌جویی آن‌ها و تلاش برای کاهش وابستگی به آمریکا شده است.
این در حالی است که سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز در کنفرانس خبری اخیر خود با اشاره به اقدام‌های تنش‌زای دولت ترامپ گفته است این کشور در جلسه آینده شورای امنیت سازمان ملل که در ماه اکتبر برگزار خواهد شد وضعیت خلیج‌فارس را به بحث و گفت‌وگو خواهد گذاشت. ماریا زاخارووا تأکید کرده صحبت در این موضوع به دلیل روند رو به رشد بحران در منطقه است که تحت تأثیر اقدامات دولت ترامپ ایجادشده است. او اشاره داشته به‌ویژه در این نشست درباره اقدام‌های واشنگتن برای اعمال «فشار حداکثری بر ایران» و تضعیف اجرای برنامه جامع اقدام مشترک گفت‌وگو خواهد شد.
خروج روسیه از موقعیت انفعالی به بازیگری فعال
در همین راستا یک کارشناس سیاست خارجی معتقد است دولت ترامپ از ابتدای روی کار آمدن، با پشت پا زدن به بسیاری از تعهدات و خروج از بسیاری پیمان‌های بین‌المللی نوعی یکجانبه‌گرایی را در دستور کار خود قرار داده که می‌تواند چالش‌های فراوانی در نظام بین‌الملل ایجاد کند. اصغر زارعی یکی از حوزه‌های جغرافیایی که از رویه دولت ترامپ تأثیر زیادی می‌پذیرد را خاورمیانه دانسته و می‌گوید: ایالات‌متحده به سبب موقعیت رژیم صهیونیستی، متحدان سنتی عربش و همچنین ذخایر نفتی، خاورمیانه را در حوزه منافع ملی حیاتی خود تعریف کرده است. بر این اساس آن‌ها حضور در منطقه را جزو راهبردهای مهم خود دانسته و سناریوهای مختلف از پروژه ایران‌هراسی گرفته تا توسعه پایگاه‌های نظامی‌شان در سرتاسر منطقه که در بحران‌آفرینی نقش فعالی دارند را برای تداوم و تثبیت حضورش مدنظر دارند.
در این میان کلیت جامعه بین‌الملل امروز به‌واسطه رویکرد بی‌پروای دولت ترامپ در زیر سؤال بردن نظم و امنیت بین‌المللی و برای مقابله با آن، رسالت بزرگی بر دوش دارد. وی با ذکر این نکته ادامه داد: در خط مقدم این مقابله هم باید سازمان ملل و شورای امنیت قرار داشته باشد. به نظر می‌رسد شورای امنیت به‌عنوان مهم‌ترین نهاد عهده‌دار امنیت جهانی به نقش سیاست‌های ترامپ در تخریب امنیت جهانی پی برده است؛ چراکه در آخرین مورد، این نهاد ضمن مقاومت در برابر خواسته واشنگتن در موضوع تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، نشان داد تسلیم اراده و خواست آمریکا نیست. این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی توضیح داد: اما این کافی نیست. مقابله با اقدامات ترامپ و متحدان منطقه‌ای‌اش به‌ویژه در حوزه خاورمیانه جدیت بیشتری را طلب می‌کند. جامعه جهانی این توانایی را دارد که در مقابل زورگویی‌های آمریکا بایستد و در این میان چشم دنیا به روسیه و چین دوخته‌شده است. زارعی تصریح کرد: روسیه مرداد امسال و پس از شکست قطعنامه پیشنهادی آمریکا علیه ایران، طرح تضمین امنیت جمعی در خلیج‌فارس را پیشنهاد داد. مفهوم امنیت جمعی روسیه در منطقه خلیج‌فارس می‌تواند به مبنایی قابل‌اعتماد برای شکل‌گیری جو اعتماد و یک معماری امنیتی واقعی فراگیر در منطقه تبدیل شود. به این معنی دورنمای تثبیت اوضاع منطقه خلیج‌فارس با مشارکت جمعی و ایجاد سازوکارهای مشترک برای مقابله با چالش‌ها و خطرات قابل‌رسم است. وی تأکید کرد: مسکو پس از حضور جدی در بحران سوریه و با استفاده از ضعف و انزوای دولت آمریکا با خروج از حالت انفعالی گذشته و بر عهده گرفتن نقشی فعالانه به دنبال احیای قدرت ازدست‌رفته گذشته است. امروز نقش‌آفرینی مسکو در تحولات شمال آفریقا و سرتاسر خاورمیانه مشهود است. از سوی دیگر در موضوع درگیری بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ میان دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان به‌عنوان یک حوزه جدید از تنش، در نبود ایالات‌متحده این روسیه است که می‌تواند به‌عنوان یک میانجی نقش مؤثری بازی کند. این در حالی است که آغاز دوباره اعتراض‌ها در مصر که با مهندسی معکوس آمریکا انقلابشان به بیراه رفت هم حاکی از یک نظم نوین جهانی دارد که در آن بازیگران مؤثر می‌توانند آمریکا را بیش‌ازپیش به چالش بکشند.
طرح «صلح هرمز» گواه خوشبینی تهران
اصغر زارعی در ادامه با اشاره به نقش کشورهای منطقه‌ای در مقابله با تکروی‌های دولت ترامپ ادامه می‌دهد: در کنار ابتکار روسیه تجربه معامله قرن نشان داد در صورت اتحاد، کشورهای مسلمان می‌توانند کارهای بزرگی کرده و مقابل توطئه‌های آمریکایی - صهیونیستی بایستند. این تحلیلگر تصریح کرد: البته جمهوری اسلامی به‌عنوان کشوری اثرگذار و تعیین‌کننده در تحولات منطقه خود نیز می‌تواند رو کننده معادلات جدید باشد. سیاست جمهوری اسلامی ایران از بدو تأسیس، همکاری و مشارکت گسترده کشورهای منطقه برای حل موضوعات این حوزه و پرهیز از دخالت دادن دولت‌های بیگانه و در حوزه امنیتی نیز بر پایه امنیت جمعی بومی استوار است. ایران امروز هم بر این ایده تأکید دارد که ارائه طرح صلح هرمز گواه همین مدعاست. زارعی توضیح می‌دهد: عدم‌مداخله در امور داخلی و احترام به تمامیت ارضی یکدیگر می‌تواند یک گام جدید برای ایجاد ترتیبات امنیتی تازه باشد اما نکته‌ای که نباید از آن غافل شد مداخلات خارجی است. امروز استقلال سیاسی و اراده مستقل دولت‌های عربی حاشیه جنوبی خلیج‌فارس برای در پیش گرفتن چنین رویه بی‌طرفانه‌ای زیرسؤال است و همین مسئله سبب شده آن‌ها برای رفع ضعف خود به سمت بیگانگان بروند و موضوع ایجاد ترتیبات امنیتی بر پایه اشتراکات منطقه‌ای به تأخیر افتد.
«اول آمریکا» هسته اصلی یکجانبه‌گرایی ترامپ
اما دیگر کارشناس حوزه سیاست خارجی هم تبعات اقدامات ترامپ را نه لزوماً بحث برجام و خاورمیانه بلکه با پیامدهای بین‌المللی دانسته و معتقد است هسته اصلی یکجانبه‌گرایی ترامپ به شعار او یعنی «اول آمریکا» بازمی‌گردد. نصرت‌الله تاجیک می‌گوید: ترامپ در همه مجامع بین‌المللی بر اساس شعار مدنظرش تنها به دنبال منافع کشورش است صرف‌نظر از اینکه این اقدام‌ها چقدر مخرب هستند و ازجمله در موضوع برجام. به عقیده من باید یک اجماع جهانی علیه اقدام‌های یکجانبه رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده به وجود آید چراکه تخریب سیاست‌های جهانی ترامپ در حدی است که ضرورت مقابله با آن دیده می‌شود. وی افزود: نخبگان سیاسی پس از جنگ جهانی دوم به این نتیجه رسیدند جهان امروز را نمی‌توان به‌صورت تک‌محوری اداره کرد. این موضوع طی سالیان اخیر به‌طور جد از سوی ایالات‌متحده خدشه‌دار شده است و بازگشت دوباره به مسیر همکاری‌های چندجانبه بین‌المللی برای مشارکت دادن و مسئولیت‌پذیر کردن همه کشورها در راستای حل مشکلات جهانی یک ضرورت مهم است. تاجیک با بیان اینکه فعالیت‌های حقوقی برای مقابله با رویکردهای غلط ترامپ بعلاوه حساس کردن سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد که مضرات تصمیمات دولت آمریکا را زودتر درک می‌کنند ضروری است، ادامه داد: به‌طور نمونه در موضوع فلسطین آنچه مشخص می‌نماید این است که اقدامات واشنگتن با افزایش نارضایتی‌ها موجب ترویج خشونت در منطقه می‌شود. هر کشور در محیط بین‌المللی به‌صورت انفرادی می‌تواند مخالفت خود را در این زمینه اعلام کند، اما فعال کردن سازمان‌های تخصصی و هوشیاری و حساس کردن مردم می‌تواند تأثیرات بسیاری داشته باشد.
نظر شما