گرچه انتظار برای برگزاری آیین‌های پرشور محرم در روح و روان استان فارسی‌هاست و ارادت به خاندان اهل بیت ریشه در باورهای دیرینه دارد، امسال بنا بر توصیه علما و ستاد ملی مبارزه با بیماری کرونا فارس در شرایطی متفاوت به استقبال ماه محرم رفت.
اندوه شهادت سالار شهیدان برای مردم فارس چنان است که از دیرینه‌ترین ایام، آیین‌هایی منحصر به فرد را برای به‌جای آوردن ماه محرم تدارک دیده‌اند که بسیاری از این آیین‌ها در زمره آثار ناملموس قرار گرفته است.
بنا بر گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس تاکنون آیین چارچوگردانی و چک‌چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم‌بید، خیمه‌های برافراشته و تعزیه در زرقان، تعزیه در صحرا رود فسا، مراسم عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در مرودشت،مراسم پرچم سرخ حسینی در فورگ داراب، مراسم عزاداری در لار، مراسم سینه‌زنی قطاری در شهر شیراز در زمره آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده‌اند.
سینه‌زنی قطاری در شیراز
در شیراز آیین سینه‌زنی قطاری از شهرت ویژه‌ای برخوردار است. این مراسم نوعی سینه‌زنی خاص شیرازی‌ها است که به‌صورت دسته‌جمعی اجرا می‌شود و مسیر حرکت عزاداران دایره‌ای حلزونی و پیچ‌درپیچ است؛ بدین‌معنا، ابتدا عزاداران می‌ایستند، دو گام برمی‌دارند و بر سینه می‌زنند و می‌گویند حَسیِن، پس از آن در نیمه سینه‌زنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می‌کنند به رأس که رسید سینه‌زنی تمام می‌شود. این نوع سینه‌زنی در مسجد بغدادی در محله قدیمی سردزک شیراز برگزار می‌شود.
استهبان و دو مراسم ویژه
استهبان یکی از خاستگاه‌های مهم عزاداری محرم در استان فارس به‌شمار می‌رود.مردم این شهرستان که در شرق فارس و در ۱۴۰کیلومتری شیراز قرار دارد با آیین‌های چک‌چکو، چارچو یا نخل‌گردانی ایام محرم را گرامی می دارند.
چک‌چکو و چارچوگردانی در امامزاده‌ای موسوم به پیرمراد (ع) برگزار می‌شود. چک‌چکو درواقع عنوانی است که به صدای چکاچاک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان در عصر عاشورا اطلاق می‌شود.
آیین چک چکو استهبان
قدمت این آیین به ۲۰۰ سال پیش باز میگردد و بدین‌گونه است که افرادی به شکل نمادین در سوگ اتفاقاتی که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران ایشان رخ داد، به‌صورت دایره حلقه می‌زنند و دو قطعه چوب یا سنگ به دست می‌گیرند و با نوحه‌خوان همنوایی می‌کنند.
صدایی که از بر هم خوردن قطعات چوب و سنگ حاصل می‌شود، تداعی‌گر نوای سم اسبان و برخورد شمشیرها در عصر عاشوراست.
آیین چارچو یا نخل‌گردانی نیز در حسینیه محله اَهر همین شهر برگزار می‌شود. چارچو اتاقکی است چوبی با کف مستطیل‌شکل که بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه‌زن به حسینیه محل چارچوگردانی می‌روند.
معمولاً این عزاداری‌ها با سینه‌زنی دایره‌وار آغاز می‌شود و پس‌از آن گروهی از جوانان درحالی‌که بر سر می‌زنند، نوحه‌ای را تکرار می‌کنند، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان می‌چرخانند و پس از سه بار چرخش، چارچو را به‌جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می‌کنند و تا سال بعد در همان‌جا باقی می‌ماند.
تعزیه صحرارود با قدمتی ۲۰۰ ساله
تعزیه صحرا رود شهرستان فسا که در زمره بزرگ‌ترین تعزیه‌های کشور به شمار می‌رود در صحرارود این شهرستان برگزار می‌شود؛ البته این نمایش در دیگر مناطق فارس همچون لامرد، فسا، زرقان و شیراز نیز اجرا می‌شود؛ اما با توجه به قدمت مجالس شبیه‌خوانی در شهرستان فسا و با توجه به آثار باقی‌مانده از آن که دو سده دیرینگی دارد با نام این شهرستان به ثبت ملی رسیده است.
تعزیه صحرا رود شهرستان فسا
خیمه‌های زرقان نماد آغاز محرم
در همین زمینه باید به آیین برافراشتن خیمه در زرقان نیز اشاره کرد. در شهر زرقان مردم در تاریخ ۲۷ ذی‌الحجه با برافراشتن چادرهای بزرگ به پیشواز محرم می‌روند.
سینه‌زنی دوار در دوان
مراسم عزاداری در روستای تاریخی دوان کازرون نیز شایان توجه است. غبارروبی و سیاه‌پوشی شهر از ویژگی‌های مهم این مراسم به‌شمار می‌رود.
دوان از دو محله دوان پایین و دوان بالا تشکیل شده است. سینه‌زنی از شب هفتم محرم شروع می‌شود و گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند، پس‌ازآن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می‌شوند.
محل تجمع عزاداران میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد. دایره کوچک‌تر که در مرکز قرارگرفته محل سینه‌زنی کودکان، دایره دوم محل سینه‌زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش‌سفیدان اختصاص دارد. در این مراسم یک نفر تک‌خوان اشعار مراثی است و بقیه به او جواب می‌دهند.
خرم‌بید و آیین عم‌کبار در سوگ حضرت زینب (ع)
آیین عم کبار در خرم‌بید از دیگر مراسم‌های استان فارسی‌ها در ماه محرم به‌شمار می‌رود که قدمت آن به ۱۵۰ سال پیش باز میگردد و از شکوه ویژه‌ای برخوردار است.
عبارت "عم کبار" که درواقع تغییر یافته عبارت "غم کویار" است بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب (س) است و منظور از یار، یار حضرت امام حسین (ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.
در این مراسم علم‌هایی به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به‌صورت گروهی دور علم می‌چرخند.
لارستان و نمایش عزاداری آهنگین
مردم جنوب فارس نیز در ماه محرم مراسمی ویژه دارند. ازجمله آیین‌های سنتی عزاداری مردم لارستان است. این آیین با زمزمه نوحه‌های جان‌سوز همراه است.
سینه زنی در لارستان
عزاداری محرم در لارستان غالباً در مناطق مختلف بنا بر ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی یا جغرافیایی، متکثر و متنوع می‌شود. در بعضی مناطق دسته‌های سینه‌زنی ایستا و بی‌حرکت و در بعضی دیگر متحرک و درحرکت هستند، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج، در شهر لار که سینه‌زنی‌اش به‌عنوان نمونه کلی سینه‌زنی سنتی لارستان شناخته می‌شود، قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت و در یک مکان مشخص مراسم ختم را برگزار می‌کنند.
داراب و استقبال از محرم
مراسم پرچم در فورگ داراب را نیز باید در زمره مراسم‌های بسیار مهم در فارس به‌شمار آورد.
در این آیین، مردم شهر دوبرجی بخش فورگ بر اساس رسم دیرینه بیرق عزا را با چاووشی خوانی و نوحه‌سرایی روی پشت‌بام مهدیه شهر نصب می‌کنند و به استقبال ماه محرم می‌روند.
چاووش‌خوانی آغازی برای ماه عزاداری
اما چاووش‌خوانی اول محرم در سوریان بوانات مراسمی مفصل‌تر دارد، این آیین از سوی چاوش‌خوانان و پیر غلامان سه مسجد امام حسین (ع)، مسجد صاحب‌الزمان (عج) و مسجد جامع، برگزار می‌شود و طی آن دسته‌های عزاداری به‌طرف حسینیه امام صادق (ع) حرکت می‌کنند و در بین راه به گروهی از چاوش‌خوانان و همراهان که به‌عنوان سفیران محرم هستند، می‌رسند. سپس با چاوشی‌خوانی و اهدای بیرق مشکی به اهالی و بازاریان برای نصب در سر در منازل و مغازه‌ها، خبر از شروع ماه محرم و عزای حسینی می‌دهند.
نظر شما