مهدی کاهانی مقدم 

زعفران خراسان از سال‌ها پیش به‌عنوان یکی از محصولات کشاورزی ارزشمند صادراتی ایران مطرح بوده است اما با وجود این، نه ‌تنها کشور ما که حتی کشاورزان و تولیدکنندگان زعفران هم از این فرصت سودی نبرده‌اند.

در حال حاضر ۱۲۰ هزار خانوار خراسان رضوی، بیش از ۸۲ هزار هکتار اراضی زیر کشت زعفران دارند و به همراه زعفران‌کاران دیگر استان‌های خراسان نزدیک به ۹۰ درصد زعفران جهان را تولید می‌کنند؛ عمده ماحصل زحمت یکساله این خانواده‌ها اما به جیب معدود دلالانی می‌رود که از خلأ حضور دولت و برنامه‌های حمایتی دولت سوءاستفاده کرده و هر ساله بر ثروت‌های بادآورده آنان افزوده می‌شود.

تنها برنامه حمایتی دولت که از دو سه سال پیش آن ‌هم با پیگیری‌های نمایندگان خراسان در مجلس، در قالب طرح خرید تضمینی زعفران اجرایی شد نیز هرگز نتوانست آن ‌طور که باید و شاید به جولان دلالان در این بازار خاتمه دهد و حتی با بدعهدی‌های متولیان این طرح، همان تعداد اندک زعفران‌کاران طرف قرارداد هم بیشتر از سایران زیان دیدند و آنچنان که از شواهد پیداست، خیلی‌ها هنوز نتوانسته‌اند تمام طلب خود را بابت محصول سال گذشته از دولت بگیرند.

در عین‌ حال به خاطر بی‌برنامگی و سوءمدیریت دولت در این بخش، تولید زعفران در این خطه -که صدالبته مرکز و قطب اصلی تولید زعفران کشور است- همچنان به شیوه سنتی صورت می‌گیرد و همین مسئله زمینه‌ساز بروز بیشتر مشکلات برای زعفران‌کاران است. مشکلاتی که از ابتدای کاشت تا مراحل داشت و برداشت؛ پرکنی، فرآوری، بسته‌بندی و عرضه این محصول راهبردی شاهدش هستیم.

به‌عنوان نمونه می‌توان به تفاوت بسیار زیاد میزان برداشت محصول زعفران در مزارع سنتی و مکانیزه اشاره کرد که گاه تا ۶ برابر هم می‌رسد و این تفاوت ناشی از بی‌توجهی سازمان‌های متولی کشاورزی به بحث ترویج و آموزش در این حوزه است.

از سوی دیگر همه‌ ساله به دلیل کم بودن کارگر در زمان برداشت زعفران و همچنین پرکنی این محصول، زعفران‌کاران با چالش جدی مواجه می‌شوند که اگر دولت در سال‌های گذشته تاکنون، اعتبارات لازم را برای تأمین ماشین‌های مکانیزه برداشت و پاک کردن زعفران اختصاص می‌داد، علاوه بر اینکه کشاورزان دغدغه کمبود کارگر را در فصل برداشت محصول نداشتند، به دلیل مکانیزه شدن کار، صرفه اقتصادی بسیار بیشتر ایجاد می‌شد و در ضمن کیفیت محصول نهایی تا حد ممکن بالا می‌رفت. اما متأسفانه به خاطر همین کمبود و عقب‌ماندگی ما، کشورهای رقیب همچون اسپانیا، هند و افغانستان که در مجموع کمتر از ۱۰ درصد زعفران تولید می‌کنند، بازار دنیا را قبضه کرده و سود اصلی تجارت جهانی زعفران را نصیب خود کرده‌اند.

سازمان تعاون روستایی در حالی از سوی دولت متولی خرید حمایتی زعفران شده است که به اذعان برخی از نمایندگان مجلس از بی‌کفایتی شدید مدیریتی رنج می‌برد؛ می‌گویند این سازمان هم‌ اکنون به‌ عنوان یک مشتری بدحساب بانکی شناخته‌ شده است و هیچ بانکی حاضر نیست به آن اعتبار تخصیص دهد. اتحادیه صادرکنندگان زعفران در خراسان رضوی هم به گفته همین بزرگواران حال ‌و روز خوبی ندارد و مدیران آن با سوار شدن بر گرده زعفران‌کاران، به نان و نوایی رسیده‌اند؛ برخی اعضای شورای ملی زعفران هم هر ساله همزمان با آغاز برداشت محصول زعفران، با مصاحبه‌های مهندسی‌شده خود، نقش بسزایی در کاهش قیمت زعفران دارند.

همه این نقص و کاستی‌ها عامل اصلی عدم توسعه در این بخش بوده است و دور از انتظار نیست تا در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد کاهش روزافزون سطح زیر کشت طلای سرخ در خطه خراسان و از دست رفتن جایگاه جهانی کشورمان از این نظر باشیم.

بدون تردید اگر امروز نتوانیم مشکلاتی که گریبانگیر بخش زعفران است را برطرف کنیم، چند سال بعد هم چالش‌های ما از همین جنس خواهد بود با این تفاوت که احتمالاً آن زمان همین بازار موجود را نیز از دست داده‌ایم.