قدس آنلاین: کمتر از هشت ماه تا انتخابات ریاست جمهوری دوره سیزدهم باقی مانده است و شرایط خاص کرونایی سوالاتی را در ذهن مردم درباره نحوه برگزاری انتخابات ایجاد کرده است چراکه باتوجه به پیش‌بینی مسئولان بهداشتی کشور ویروس کرونا حداقل تا یک سال آینده همچنان وجود دارد و بلاشک خردادماه سال آینده نمی‌توان مانند ادوار قبل و به شیوه سنتی رای‌گیری را برگزار کرد. 

انتخابات ریاست‌جمهوری باتوجه به جایگاه ویژه رئیس جمهور در کشور و رقابت تنگاتنگ جناح‌ها و احزاب با یکدیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از سال ۹۲ و همزمانی انتخابات شوراها با انتخابات ریاست‌جمهوری و تکثر کاندیداهای شوراها در شهر و روستاهای کشور، میزان مشارکت در این انتخابات افزایش یافت.

بجز سال ۸۸ که به‌دلیل دوقطبی پیش آمده میان دوکاندیدای اصلی انتخابات شاهد مشارکت ۸۵ درصدی بودیم، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۴ و ۸۰، مشارکت به ترتیب ۶۲ درصد و  ۶۶ درصد بود. در مقابل، انتخابات سال ۹۲ و ۹۶ مشارکت به‌ترتیب  ۷۲.۹۴ درصد و ۷۳ درصد بود لذا با توجه به حساسیت انتخابات ریاست‌جمهوری، از حالا باید تدبیری در چگونگی برگزاری انتخابات اندیشید.

قانون اساسی در زمینه نحوه برگزاری انتخابات و کیفیت آن تقریباً سکوت کرده است. اصل ۱۱۶ تصریح دارد، "نامزدهای ریاست جمهوری باید قبل از شروع انتخابات آمادگی خود را رسماً اعلام کنند. نحوه برگزاری انتخاب رئیس‌جمهوری را قانون معین می‌کند."

تنها اصل ۱۱۷ است که می‌توان از آن برداشت کرد که انتخابات باید در یک روز برگزار شود "... هر گاه در دوره نخست هیچ‌یک از نامزدها چنین اکثریتی بدست نیاورد، روز جمعه هفته بعد برای بار دوم رأی گرفته می‌شود." از آنجا که اصل صراحت ندارد می‌توان اینگونه برداشت کرد که انتخابات دور دوم را تنها باید در یک روز برگزار کرد و شورای نگهبان می‌تواند نظر تفسیری خود را در این زمینه ارائه کند یا روز جمعه را آغاز رای‌گیری اعلام کند. 

در قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، انتخابات در یک روز باید برگزار شود. ماده ۲۰ قانون انتخابات ریاست جمهوری در این زمینه می‌گوید: "اخذ رأی در داخل و خارج کشور در یک روز انجام می‌شود و مدت آن ۱۰ ساعت است و درصورت ضرورت قابل‌تمدید می‌باشد." تبصره این ماده نیز وظیفه تمدید انتخابات را برعهده وزیر کشور گذاشته است.

در ادوار گذشته عمدتاً برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری تا ساعت ۲۴ روز جمعه تمدید می‌شد تا رای‌دهندگان بیشتری بتوانند در انتخابات شرکت کنند.

از آنجا که قانون اساسی در این زمینه سکوت کرده و کار به قوانین عادی واگذار شده است، برای برگزاری انتخابات به‌نحوی که مانع از شیوع گسترده کرونا شود و مردم با اطمینان در انتخابات شرکت کنند، می‌توان راه‌هایی را در نظر گرفت.

۱- تغییر قانون انتخابات 

در این زمینه مجلس شورای اسلامی می‌تواند تبصره‌ای را به قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اضافه کند که فرصت انتخابات در شرایط اضطراری از ۲۴ ساعت افزایش پیدا کند و تشخیص آن را نیز برعهده شورای نگهبان بگذارد.

علاوه بر مجلس، شورای عالی امنیت ملی نیز با توجه به شرح وظایفش در اصل ۱۷۶ قانون اساسی، می‌تواند با توجه به شرایط کشور دستور افزایش مدت زمان انتخابات را صادر کند تا مردم در طی چند روز در انتخابات شرکت کنند و تکثر جمعیت مانع از انتشار ویروس شود. 

۲- پیش‌بینی راه‌های جدید اخذ رای 

انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در شرایطی برگزار شد که واژه آرای پستی را این روزها زیاد می‌شنویم. اگرچه انتخابات آمریکا در بازه زمانی بیش از ۲۴ ساعت برگزار می‌شود، اما هر ایالت قوانین مربوط به خود را دارد. رای دادن پستی به این معناست که افراد بدون آنکه لازم باشد در حوزه‌های رای‌گیری حاضر شوند از طریق پست رای خود را ثبت کنند. 

کسانی که خواستار رای پستی هستند باید یا از طریق اینترنت و ایمیل و یا تلفن و نامه کتبی رسماً درخواست کنند که برگه رای آنها به آدرس پستی‌شان ارسال شود. دفاتر انتخاباتی هر حوزه و ایالت، پس از دریافت درخواست‌ها، مشخصات متقاضیان مانند اسم، آدرس محل‌سکونت و شماره ملی آنها را بررسی می‌کند و پس از صحت مشخصات، پاکت ویژه رای که در آن فرم‌های مربوطه و یک پاکت بدون نیاز به تمبر بازگشت قرار داده شده برای متقاضیان ارسال می‌شود. شهروندان پس از پرکردن برگه رای آن را در پاکت مخصوص گذاشته و روی پاکت نامه دربسته را امضاء می‌کنند.

پس از آن اداره پست نامه‌های حاوی رای را به حوزه‌های اخذ آراء محلی تحویل می‌دهد و مسئولان انتخابات هم پس از مطابقت دادن امضاء و مشخصات متقاضی با پاکت حاوی رای، پاکت دربسته را به صندوق یا محل ویژه نگه‌داری آراء غیرحضوری می‌فرستد تا پس از پایان زمان رای‌گیری در روز سوم نوامبر باز و به همراه سایر آرا شمارش شود.

بنظر می‌رسد این حالت سوم فقط روی کاغذ به عنوان یک ایده مطرح باشد چرا که زیرساخت‌های این نوع رای‌ دادن در کشور آماده نیست و با توجه به تصریح قانون اساسی بر مخفی بودن آرا(اصل ۶۲) شاید نتوان چندان این مدل رای دادن  را در ذهن داشت اما باید به شیوه‌های جدید رای دادن بصورت غیابی و الکترونیکی فکر کرد و اگر ایده خوبی در این زمینه قابل اجرا بود که می‌توانست امنیت آراء را تضمین کند، مورد استقبال قرار بگیرد.

۳- انتخابات الکترونیک

باتوجه به اینکه کرونا شرایطی را ایجاد کرده که بسیاری از مردم ممکن است نسبت به مدت زمان حضور در مراکز اخذ رای نگرانی‌هایی داشته باشند، باید روش‌های جایگزین مانند انتخابات الکترونیکی جدی گرفته شود و اگر نیاز به اصلاحات قانونی دارد، هرچه سریع‌تر انجام بگیرد. 

در انتخابات دوم اسفندماه شاهد بودیم که برخی قوانین قدیمی برای جلوگیری از ابتلاء مردم فی‌الفور منسوخ شد. برای مثال ثبت اثر انگشت برای زمانی بود جلوگیری از شرکت مجدد افراد تنها از طریق رویت شناسنامه ممهور شده یا اثر جوهر بر انگشت سبابه فرد میسر بود اما در سالهای اخیر با ثبت کدملی رای‌دهندگان، رای دادن مجدد امکان‌پذیر نیست لذا در انتخابات دوم اسفند ثبت اثر انگشت برداشته شد.

با توجه به تاکید مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلی انتخابات در سال ۹۵ مبنی بر «بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج» و برخی کارهای انجام شده در این زمینه اما هنوز گام اساسی و موثری برداشته نشده است تا تمام فرآیند انتخابات را الکترونیکی برگزار کرد. 

 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، وزارت  کشور را مسئول انجام این کار کرده است. اگرچه برخی تبلیغات الکترونیکی نشدن انتخابات را ناشی از مخالفت شورای نگهبان می‌دانند اما مسئولان این شورا بارها اعلام کرده‌اند که هیچگونه مخالفتی با الکترونیکی شدن انتخابات ندارند بلکه مسئله مهم در این میان حفظ حق‌الناس و امنیت آراء است.

عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان در تازه‌ترین اظهارنظر خود گفته است «با توجه به شیوع ویروس کرونا ضرورت انتخابات الکترونیک بیشتر از گذشته است؛ وزارت کشور زحمات زیادی برای الکترونیکی شدن انتخابات انجام داده و جلسات متعددی با کارشناسان شورای نگهبان داشتند، اما سلامت انتخابات و صیانت از رأی مردم برای ما مهم است؛ چه انتخابات الکترونیکی و چه انتخابات سنتی باشد، باید نگاهمان به پاسداری و صیانت از رأی مردم باشد».

باتوجه به شرایط پیش آمده بدیهی است مسئولان اجرایی انتخابات از جمله وزارت کشور باید نسبت به تدارک زیرساخت‌ها و حفظ امنیت انتخابات و تامین نظر شورای نگهبان مبنی بر حفظ امنیت آراء تلاش کنند. 

۴- افزایش جدی شعب اخذ رای و صندوق‌های رای گیری

یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند حساسیت مردم نسبت کرونا در روز انتخابات را کم کند، افزایش شعب اخذ رای و صندوق‌های سیار است به نحوی که اهالی هر خیابان یا محله در کمترین زمان ممکن رای خود را به صندوق بیندازند. این طرح مشتمل هزینه و اعتبار بالایی است اما به افزایش مشارکت و سلامت در انتخابات کمک می‌کند و حتی اگر راه‌های قبلی نیز انجام شود، یکی از نیازهای انتخابات سال بعد بلاشک افزایش صندوق‌های سیار است تا افرادی که بیشتر در معرض کرونا هستند در کمترین فاصله از محل سکونت خود رای را به صندوق بیندازند.