این دوره از جشنواره به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا و ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی، اکران‌ها و برنامه‌های جشنواره را برخط و تلویزیونی (پخش از شبکه افق) برگزار می‌کند. ۱۲۱ اثر به بخش ملت قهرمان رسیده بود که از این تعداد ۲۶ اثر در بخش مسابقه حضور پیدا کرده بودند. هیئت داوران این بخش، فانوس جشنواره را به اثر «اگلانتین» به کارگردانی «سمیه ذاکری» به علت «نگاه سنجیده فیلمساز به موضوع استراتژیک در راستای امنیت کشور و استفاده بجا از آرشیو و بازسازی» به این مستندساز اهدا کردند.

این مستند قصه نجات یک کشتی ایرانی است؛ در فروردین سال ۱۳۹۱ کشتی تجاری «اگلانتین» که در حال بازگشت از کشور برزیل به ایران بود توسط دزدان ‌دریایی سومالی دزدیده می‌شود. دزدان‌ دریایی کاپیتان ‌کشتی را مجبور می‌کنند تا کشتی را به سمت کشور سومالی هدایت کند. نیروی دریایی ارتش ایران به سرعت خودشان را به کشتی اگلانتین می‌رسانند و در عملیات چندروزه موفق می‌شوند آن را آزاد کنند.

کارگردان این اثر پس از «خشاب‌های خالی» مستندهای «پیشمرگان عرب» و «منفی ۳۸ درجه» را ساخت و آخرین مستند اکران شده‌اش «اگلانتین» است. سمیه ذاکری درباره اینکه چرا سراغ این موضوع رفته است به خبرنگار ما می‌گوید: من سال‌هاست که به صورت تخصصی درباره ارتش، مستندسازی می‌کنم، با فرماندهان و پیشکسوتان ارتش جمهوری اسلامی گفت‌وگوهای زیادی داشتم و از لابه‌لای این گفت‌وگوها، موضوعات را استخراج می‌کنم. طی صحبت با یکی از پیشکسوتان  نیروی دریایی، به موضوع کشتی «اگلانتین» رسیدم. موضوع برایم بسیار جذاب بود و پیش‌تولید مفصلی داشت.

او ادامه می‌دهد: هر چه پیش رفتم دیدم که موضوع مستند از آنچه فکر می‌کردم جذاب‌تر است. تصاویر آرشیوی آن اتفاق را در اختیارم قرار دادند و با افرادی که در آن ماجرا حضور داشتند، مصاحبه کردم. برخی از آن‌ها بازنشسته شده بودند و در شهرهای مختلف زندگی می‌کردند که پیدا کردنشان در شرایط کرونا کمی دشوار بود.

کارگردان مستند «خشاب‌های خالی» خاطرنشان می‌کند: تصاویر مربوط به انجام عملیات روی کشتی «اگلانتین» تماماً آرشیوی است ولی بخشی از تصاویر هم بازسازی شده است. برای به تصویر کشیدن موقعیت دزدیده شدن کشتی توسط دزدان دریایی هم فقر آرشیو داشتیم به همین دلیل از برش‌های یک فیلم داستانی استفاده کردم چون بازسازی این صحنه‌ها بسیار پرهزینه بود. البته سعی کردم که استفاده از برش‌های فیلم در دل کار بنشیند و بخش‌های بسیار کوتاهی استفاده شد. 

خروج از محرمانگی با گذر زمان

ذاکری با اشاره به اهمیت پرداختن به رشادت‌ها و دلاورمردی‌های حافظان امنیت کشورمان می‌گوید: یکی از مشکلات جدی ما در این حوزه، فقر آرشیو است. مثلاً درباره آزادسازی یک کشتی دیگر، نیروی دریایی ارتش عملیات بزرگی را انجام داده و کمبود تصاویر آرشیوی، شرایط ساخت را برایم دشوار کرده است حتی اگر بخش‌هایی از آن عملیات را بازسازی کنم اصلاً آنچه حقیقت داشته را نمی‌توانم به تصویر بکشم.

او تأکید می‌کند: مدیران و تصمیم‌گیران بایستی به اهمیت تصاویر آرشیوی آگاه شوند و زمانی که نیروهایشان را برای عملیات اعزام می‌کنند، چند دوربین گوپرو را در اختیارشان قرار بدهند که تصاویر مقاومت را ثبت کنند تا بتوانیم اقتدار نیروهای نظامی را در فیلم‌های مستند به نمایش بگذاریم. به نظرم اکنون از دفاع مقدس آرشیو بیشتری در اختیار داریم تا عملیات‌هایی که در سال‌های اخیر انجام شده است.

کارگردان مستند «منفی ۳۸ درجه» توضیح می‌دهد: درست است که بسیاری از عملیات‌ها، محرمانه هستند ولی گذر زمان آن‌ها را از محرمانگی خارج می‌کند و آن زمان برای تولید مستند، دستمان خالی است چون تصاویر آرشیوی وجود ندارد ولی متأسفانه توجه جدی به این موضوع نمی‌شود.

وی ادامه می‌دهد: من به عنوان یک مستندساز بارها پیشنهاد داده‌ام که در عملیات‌ها یک مستندساز همراه خودشان ببرند اما به دلیل خطراتی که شرایط نظامی و گاه جنگی برای مستندسازان به وجود می‌آورد، موافقت نمی‌کنند اما می‌توانند استفاده از دوربین گوپرو (که کار کردن با آن آسان است) را به نیروهایشان آموزش بدهند تا در حین عملیات، چند نفر دوربین کوچکی را به سرشان وصل کرده و تصاویر عملیات‌ها را ضبط کنند.

ذاکری با بیان اینکه عملیات‌های مقتدرانه زیادی را از سوی نیروهای مسلح شاهدیم و حیف است که ایثار و فداکاری آن‌ها به نمایش گذاشته نشود، می‌گوید: این فقر آرشیو موجب می‌شود که خدمات آن‌ها به فراموشی سپرده شود. عملیات‌های شجاعانه زیادی برای حفظ امنیت و منافع ملی توسط نیروهای نظامی ما انجام می‌شود که باید به مردم نشان داده شود. 

موانع یک کارگردان زن برای ساخت مستند نظامی

او درباره دشواری‌های ورود یک خانم مستندساز به نیروی ارتش جمهوری اسلامی یادآور می‌شود: ۱۰ سال پیش که وارد مستندسازی این حوزه شدم، شرایط بسیار سخت بود، نمی‌توانستند به راحتی یک خانم مستندساز را بپذیرند و به سختی قبول کردند. وقتی نخستین مجموعه مستندم با عنوان «مأموریت ۲۲۵۷» از تلویزیون پخش شد و نتیجه را دیدند، اعتمادشان جلب شد.

وی عنوان می‌کند: اکنون شرایط به گونه‌ای تغییر کرده است که اگر سوژه‌ای برای پرداختن داشته باشم، همکاری می‌کنند چون به حساسیت‌ها و مسائل ارتش آگاه شدم. یکی از داوران جشنواره عمار در زمان اهدای جوایز به من گفت شما کاری انجام دادید که شاید انجام دادنش توسط یک مستندساز مرد هم سخت بود و این دشواری برای یک مستندساز خانم چند برابر است ولی خوشبختانه من موانع را پشت سر گذاشتم چون با آثارم، اعتمادشان را جلب کردم. ضمن اینکه هیچ وقت هم کوتاه نیامدم و برای سوژه‌هایم پافشاری کردم.

ذاکری با اشاره به مستند «منفی ۳۸ درجه» هم خاطرنشان می‌کند: مستند «منفی ۳۸ درجه» با موضوع اعزام نخستین گروه از تیم کوهستان تیپ۶۵ نیروهای ویژه هوابرد نیروی زمینی ارتش که داوطلبانه برای جست‌وجوی هواپیمای ATR-۷۲ پرواز تهران – یاسوج به ارتفاعات دنا رفتند، ساخته شد که به عنوان نخستین گروه امدادی موفق به کشف لاشه هواپیما و اجساد جان‌باختگان در شرایط نامساعد جوی همراه با برف و کولاک و سرمای شدید حاکم بر کوهستان دنا شدند.

او می‌گوید: خوشبختانه نیروهای ارتش که برای عملیات‌ها اعزام می‌شوند به من اطلاع می‌دهند تا اگر نیاز به تصویر داشته باشم، تجهیزات فیلم‌برداری مثل گوپرو را در اختیارشان قرار دهم و از عملیات تصویربرداری می‌کنند. تصاویر خوبی هم از تلاش نیروهای تکاور ارتش در سانحه پرواز تهران- یاسوج ضبط شد که توانستم این مستند را تولید کنم. خوشبختانه بازخوردهای خوبی هم پس از پخش آن گرفتم.

وی با تأکید بر اینکه بهتر است مستندسازان در حوزه‌های تخصصی کار کنند، یادآور می‌شود: سوژه‌های بسیار زیادی درباره نیروی ارتش جمهوری اسلامی برای روایت کردن دارم و در حال حاضر چند کار در مرحله تدوین و چند مورد را در حال پیگیری دارم که امیدوارم به نتیجه برسند.