نخستین نمایشگاه بین‌المللی خوشنویسی «رقص قلم» تا ۹ بهمن ماه در مشهد در محل موزه بزرگ خراسان و تا ۳ فروردین ۱۴۰۰ در تهران میزبان علاقه‌مندان است.

در میان آثار نمایش داده شده در مشهد، پنج اثر متعلق به استاد بهمن پناهی است.

بهمن پناهی سال ۱۳۴۶ در بهشهر متولد شده و از سال ۱۳۸۰ در زمینه هنرهای تجسمی، خوشنویسی و موسیقی در پاریس به تحصیل، تدریس و خلق آثار هنری پرداخته است. او در زمینه خوشنویسی از محضر استادانی مانند سیدعلی حسینی‌پور، غلامحسین امیرخانی، عبدالله فرادی و یدالله کابلی خوانساری بهره برده و در حوزه موسیقی شاگردی استادان برجسته‌ای چون عطاءالله ‌زاهدِ شیرازی، محمدرضا لطفی، هوشنگ ظریف و داریوش پیرنیاکان را در کارنامه خود دارد.

پناهی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، Ecole Beaux-Arts de Valenciennes و دانشگاه سوربن پاریس به تحصیل هنر پرداخته است.

موضوع پایان‌نامه دکترای پناهی در هنرهای تجسمی و موزیکولوژی، تحلیل و تحقیق کالبدیِ رابطه موسیقی و خوشنویسی با عنوان «موزیکالی‌گرافی» (Musicalligraphy) است. به بهانه حضور آثار این هنرمند در نمایشگاه «رقص قلم» درباره هنر خوشنویسی و ایده‌های او در هنر خوشنویسی با وی به گفت‌وگو نشستیم که می‌خوانید.

در مورد آثاری که در نمایشگاه «رقص قلم» از شما به نمایش درآمده، توضیح دهید.

 من در این نمایشگاه با ارائه پنج اثر از آثار خوشنویسی معاصر و موزیکالی‌گرافی خود شرکت دارم که مجموعه این آثار با عنوان «فرش حرف» نام‌گذاری شدند، چون در مفهوم هنری و اجرا این سری از آثارم الهام گرفته شده از تار و پود و گره‌های فرش ایرانی است و به همین دلیل با عنوان «فرش حرف» نام‌گذاری شده‌اند.

دو اثر روی مقوای مخصوص و سه اثر دیگر روی بوم با تکنیک آکرولیک و تکنیک تلفیقی خلق شدند، اندازه این آثار بزرگ است، یعنی از حدود یک متر تا حدود دو متر بوده و در زمره آثار موزیکالی‌گرافی یا موسیقایی خطی من محسوب می‌شوند.

دلیل انتخاب این مجموعه آثارم برای نمایشگاه این بود که کانسپت هنری موزیکالی‌گرافی موسیقایی خط یا موسیقی خوشنویسی کانسپت است که تخصص من در جنبه‌های پژوهشی و علمی و همین طور در آثارم محسوب می‌شود.

 نمایشگاه «رقص قلم» برای نخستین بار در این محدوده جغرافیایی برگزار می‌شود. فایده برگزاری چنین رخدادهایی برای اهالی هنر خوشنویسی چیست؟

 البته که هر رویداد و اتفاق فرهنگی و هنری تأثیرات مثبتی می‌تواند در جامعه داشته باشد، بعضی از رویدادها و اتفاق‌های فرهنگی می‌تواند تأثیرات فراتری ایجاد کند و انرژی و توان دوباره‌ای در حرکت‌ها و فعالیت‌های فرهنگی جامعه ایجاد کند. اگر اندازه این اتفاق‌ها فراتر از جامعه و کشور باشد برای معرفی و گسترش فرهنگ و هنر ایران مؤثر واقع خواهد شد بنابراین رخداد فرهنگی و هنری «رقص قلم» از این جنبه حائز اهمیت است.

 شما در آثارتان توجه خاصی به هنر موسیقی دارید که سبب ایجاد گرایش نویی در هنر خوشنویسی شده است. چطور به این سبک و روش رسیدید؟

 موزیکالی‌گرافی یک مفهوم است که بنده چند سالی است در زمینه نظری، پژوهش و خلق آثار خودم از آن الهام می‌گیرم و تبعیت می‌کنم، بنابراین این‌ها ماحصل سال‌ها کار، تدریس و تجربه من در هنر، موسیقی و خوشنویسی بوده، اینکه چگونه این مفهوم به ذهن من متبادر شده و رشد پیدا کرده به سابقه و آموزش‌ها و سوابق هنری من در دو رشته خوشنویسی و موسیقی بازمی‌گردد، از دوران نوجوانی این دو هنر را به طور موازی آموختم و آن‌ها را بارها ادامه دادم.

 شما سال‌هاست، در فرانسه زندگی می‌کنید. وضعیت هنر خوشنویسی در کشورهای اروپایی و فرانسه در مقایسه با ایران چگونه است و نظر مردم این کشور درباره هنر خوشنویسی چیست؟

 هنر خوشنویسی در غرب یعنی اروپا و کشورهایی که در گستره تمدن و فرهنگ غربی محسوب می‌شوند، اصولاً در تاریخ هنر به عنوان هنرهای شاخص شناخته نمی‌شده و نمی‌شوند، یعنی در تقسیم‌بندی هنرهای هفت‌گانه کلاسیک تعریف و در تاریخ هنر به آن پرداخته شد، خوشنویسی جایی برای خود باز نکرده، این هنر اصولاً در قالب هنرهای دستی و مرتبط با هنرهای کتاب‌آرایی، نسخه‌نویسی و چاپ مطرح بوده است. بنابراین منظر غربی‌ها در مورد هنر خوشنویسی با آنچه در فرهنگ‌هایی مانند آسیای دور، چین، ژاپن و فرهنگ و سنت مسلمانان است، بسیار متفاوت است، غربی‌ها می‌دانند که خوشنویسی در شرق و دنیای اسلام یک هنر ویژه و شاخصی است.

باید اضافه کنم که در دوران معاصر به دو دلیل هنر خوشنویسی و هنرهای وابسته به آن به فراگیری و استقبال رسیده است، یکی از این دلایل به هنرهای فراگیر و مردمی مثل هنرهای خیابانی، گرافیکی و گرافیک مربوط می‌شود و دلیل دوم علاقه به نوستالژی و بازگشت به گذشته، اصالت‌ها و سنت‌هاست، این موج که به شدت در زندگی بشر امروز قابل مشاهده است از تغذیه سلامت و فناوری گرفته تا آیین‌ها و باورها در هنرها هم تأثیر خود را گذاشته است. بنابراین در چند سال گذشته شاهد رشد و گسترش کلاس‌ها و نهادهای آموزشی و فرهنگی و هنری حول هنر خوشنویسی هستیم که این مسئله نشان‌دهنده بازیافتن هنر خوشنویسی است.

 در فرانسه چطور هنر خوشنویسی را ادامه می‌دهید؟

 اعتقاد راسخ دارم برای جنبه‌های هنری حتماً باید مراحل و مدارج کلاسیک، سنتی و اصولی هر هنری آموخته شود، بنابراین هنرجویان من هم باید این مدارج را بگذرانند و خوشبختانه امروز تعداد قابل توجهی هنرجو دارم که با هم مراودات فرهنگی و هنری داریم و تبدیل به یک خانواده بزرگ خوشنویسی شده‌ایم که همین خانواده محفلی ایجاد کرده برای شناخت و تعلیم هنر خوشنویسی و البته فرهنگ و هنر ایران. من به موازات کلاس‌های آموزشی و تدریس خوشنویسی، سخنرانی‌هایی در فرانسه و دیگر نقاط جهان دارم که در آن‌ها علاوه بر معرفی جنبه‌های فرهنگی- هنری و تاریخی خوشنویسی، در دو دانشگاه علوم سیاسی پاریس و شهرهای دیگر به تدریس خوشنویسی تطبیقی مشغول هستم یعنی برای دانشجویان هنر، خوشنویسی به طور عام و هنر خوشنویسی به طور خاص هم تدریس می‌کنم.

 آیا می‌شود از راه خوشنویسی ارتزاق کرد و به صورت حرفه‌ای به این هنر پرداخت؟

 این رشته هم مانند بقیه هنرها از سطوح مختلف و استقبال هنرمند برخوردار است. بعضی هنرمندان با تدریس کلاس‌های آموزشی و عده‌ای با سفارشات کوچک زندگی می‌گذرانند. همه این‌ها به هنرمند و محیط و اندازه‌ای که در آن فعالیت می‌کند بستگی دارد.

 هنر خوشنویسی امروز، با چه چالش‌هایی روبه‌رو است؟

 هنر خوشنویسی با دو چالش بزرگ مواجه است؛ نخست اینکه این هنر همواره در خدمت تحریر، نوشتار، کتاب، کتاب‌آرایی و چاپ قرار داشته که با ظهور فناوری‌های جدید چاپ و نشر و ارتباطات مجازی، این هنر نقش سنتی خود را به شدت از دست داده است و جای خود را به گرایش‌های موازی هنری مانند گرافیک، طراحی حروف، ‌هایپوگرافی و هنرهای دیگر داده است. این مسئله چالش بزرگی بود که از قرن‌های ۱۷ و ۱۸ در اروپا و بعدها در سایر نقاط جهان گریبانگیر هنر خوشنویسی شد.

اما امروز بازگشت به اصالت‌ها و جنبه‌های سنتی و تاریخی این هنر در حال ظهور است، بنابراین یک چالش درباره هنر خوشنویسی چالش زمان است.

دومین چالشی که در هنر خوشنویسی وجود دارد مربوط به درک و برداشت ما از این هنر است که تصور می‌شده هنر خوشنویسی از خلاقیت، به‌روزرسانی و همراهی با نیازهای عاطفی، فکری، سلیقه‌ای و زیباشناسی روز عاجز است و به این ترتیب هنر خوشنویسی را در چارچوب یک هنر دستی و تکراری تفسیر کرده‌اند. به خاطر این تفکر، هنر خوشنویسی نتوانسته به بیان خاستگاه‌های نوین بپردازد و از این طریق به صورت یک فرایند از دست رفته و درجه دوم به آن پرداخته شده و متأسفانه این نگرش همچنان ادامه دارد.

بنابراین من فکر می‌کنم اگر به این هنر اجازه پرواز و شکوفایی دهیم به نقش تأثیرگذاری که در گذشته داشته، نزدیک خواهیم شد. از این رو نگاه‌های سیاه و سفید به هنر خوشنویسی ما را از قابلیت‌های هنری و خلاقانه و فراگیر بالقوه این هنر غافل و محروم می‌کند.

 نظر شما درباره برگزاری نمایشگاه خوشنویسی «رقص قلم» در مشهد چیست؟

 از اینکه شهر مقدس مشهد میزبان این رویداد است بسیار خرسند هستم، معتقدم اگرچه هر یک از شهرهای ما شناسنامه و یک سابقه تاریخی و ذهنی برای همه ما دارند و بسیار هم زیبا و مورد احترام است اما این مسئله از ظرفیت‌ها و توانایی‌های این شهرها برای حرکت‌های نوآورانه کم نمی‌کند، اتفاقاً باید از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های شهرها برای مناسبت‌های دیگر و افق‌های جدید بهره بگیریم.

البته مشهد به جز سابقه درخشان قدسی خود، همواره در طول تاریخ مهد هنر، فرهنگ، زبان و شعر بوده و چه خوب است امروز نیز گهواره و پرورش‌دهنده هنر، ادبیات و شعر امروز ایران باشد و جایگاه تاریخی خود را از این نظر هم دوباره کسب کند.