حالا شهر مشهد میزبان میهمانان ناخوانده‌ای است که باید فکری به حالشان کرد. دغدغه‌ای که در کلام فعالان فرهنگی اجتماعی به وضوح موج می‌زند و سال‌هاست گریبانگیر مشهد شده است. همین موضوع بهانه‌ای برای گفت‌وگو با محمدتقی هاشمی، مدیرکل اتباع و مهاجرین خارجی خراسان رضوی شد که در ادامه می‌خوانید.لازم به ذکر است تعداد زیادی از اتباع ساکن در مشهد و دیگر نقاط استان افرادی قانونمند و تابع قوانین هستند و مواردی که ذکر می‌شود تنها محدود به جامعه آماری اندکی از این افراد است.
حضور پررنگ اتباع خارجی غیرمجاز در حاشیه شهر مشهد چه علتی دارد و خاستگاه چه عواقبی می‌تواند باشد؟
همان‌طور که اشاره کردید از جمله مشکلات عمده ما در خراسان رضوی حضور اتباع غیرمجاز است، اما فقط ۶ درصد از متجاوزان مرزی از مرزهای خراسان رضوی وارد این استان می‌شوند و ۹۴ درصد مابقی از طریق مرزهای سیستان و بلوچستان وارد شده‌اند. هدف این افراد شهر مشهد است، چراکه علت این مهاجرت یا نبود امنیت است و یا فقدان کار، بنابراین کلانشهرهایی مانند مشهد گزینه خوبی برای این افراد است. حضور این افراد سبب مشکلاتی مانند گسترش حاشیه‌نشینی و افزایش آسیب‌های اجتماعی دیگر می‌شود و هزینه‌های زیادی برای ما ایجاد می‌کنند. حضور این افراد فقط به آسیب‌های مذکور خلاصه نمی‌شود بلکه انتظارات و حقوقی را به لحاظ انسانی برایشان ایجاد می‌کند که اگر به آن توجه نشود به شکل‌های دیگری نمود پیدا می‌کند که به‌عنوان مثال می‌توان به شکل‌گیری مدارس غیرقانونی اشاره کرد.
اتباع چند کشور در خراسان رضوی و شهر مشهد زندگی می‌کنند و اتباع غیرمجاز بیشتر از چه کشورهایی هستند؟
۵۱ ملیت در خراسان رضوی زندگی می‌کنند این افراد از چین، آمریکا، انگلیس و خیلی نقاط دیگر دنیا هستند. اتباع غیرمجاز ما سه دسته کلی افغانستانی، پاکستانی و بنگلادشی و به تعداد خیلی کم عراقی هستند. اتباع غیرمجاز بنگلادشی معمولاً برای تکدی‌گری به مشهد می‌آیند چون اینجا شهری است که در حالت عادی حدود ۲۷ میلیون زائر در سال دارد و از این طریق سود زیادی نصیبشان می‌شود.
شاید یکی از مشکلاتی که با شیوع کرونا نمود بیشتری داشته، بحث کودکان کار اتباع غیرمجاز باشد، چه توضیحی برای این موضوع وجود دارد؟
بله همان‌طور که به درستی اشاره کردید براساس آمارهایی که دستگاه‌های مرتبط اعلام کرده‌اند تعداد کودکان کار در مشهد ۸۵ درصد رشد داشته و علت این است که کرونا کارها را تعطیل کرد و اتباعی که در اینجا حضور دارند و بیشتر هم قشر کارگر هستند چاره‌ای جز فرستادن کودکانشان بر سر چهارراه‌ها یا جمع‌آوری مواد بازیافتی نداشتند. البته این موضوع هم درآمد خوبی نصیب آن‌ها کرد. حتی باندهایی برای این موضوع تشکیل شد که همه این‌ها از آسیب‌های حضور اتباع غیرمجاز است.
آماری از اتباع غیرمجاز در خراسان رضوی و شهر مشهد وجود دارد؟
آمار دقیقی وجود ندارد. تا سال گذشته هر ساله ۳۰ هزار نفر متجاوز مرزی در مرزهای خراسان رضوی دستگیر می‌شدند که این آمار امسال ۳۰ درصد افزایش یافته است. تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد به ازای هر متجاوز مرزی که دستگیر می‌شود ۱۰ نفر از مرز عبور کرده‌اند و این یک قاعده پذیرفته شده است.
سالانه چند متجاوز مرزی را از مرزهای خراسان رضوی رد می‌کنید؟
ما در کشور اردوگاه‌هایی داریم که اتباع غیرمجاز به آنجا مراجعه می‌کنند و خودشان را معرفی کرده و تقاضا می‌کنند از کشور خارج شوند. سال گذشته حدود ۴۰۰ هزار نفر تبعه غیرمجاز به این طریق از مرز عبور دادیم.
معضلی که شاید از اتباع غیرمجاز خطرناک‌تر و امنیتی‌تر باشد بحث اتباع مشکوک‌التابعه است، موضوعی که در حاشیه شهر مشهد در حال رشد آرام است؛ چه تدبیری برای این موضوع شده است؟
یک اتفاق بزرگی که برای نخستین بار در ۴۰ سال گذشته در خراسان رضوی افتاد تعیین‌تکلیف افراد بی‌شناسنامه و بی‌هویت بود. این افراد به طور کلی دو دسته هستند تعدادی از خاوری‌ها یا کد ۶ هستند که سال‌های پیش توسط حکومت صدام از مرزهای عراق طرد شده‌اند، تعدادی از این افراد توانستند اثبات نسب کنند و شناسنامه ایرانی گرفتند اما تعدادی دیگر نتوانستند نسب ایرانی خود را اثبات کنند و چهار دهه بدون شناسنامه و مدارک هویتی در ایران زندگی کردند. تعداد این افراد که بیشتر در مشهد زندگی می‌کنند ۲هزارو۴۵۰ نفر است که توانستیم برای تعیین‌تکلیف آن‌ها از شورای تأمین استان و کشور مصوبه بگیریم تا هویت ایرانی این افراد به رسمیت شناخته شود و پرونده‌های آن‌ها در دستور کار قرار دارد.دسته دوم «چلوها» هستند، تحقیقاتی که انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم این افراد ایرانی نیستند و توانستیم تعدادی از آن‌ها را متقاعد کنیم که هویت افغانستانی بگیرند تا حضورشان را در ایران به عنوان یک تبعه مجاز به رسمیت بشناسیم و به آن‌ها خدمات دهیم. هر فردی که تابعیت افغانستانی گرفته ما هم به آن‌ها خدمات هویتی مانند کارت آمایش می‌دهیم و به عنوان یک پناهنده آن‌ها را برای پاسپورت و ویزا معرفی می‌کنیم تا اقامتشان قانونی محسوب شود. تعدادی از این افراد زیر بار این موضوع نرفتند و همچنان بلاتکلیف و بی‌شناسنامه در حاشیه شهر مشهد زندگی می‌کنند. ما در برابر افراد بی‌هویت وظیفه مستقیمی نداریم. سال گذشته طرحی برای این موضوع تدوین کردیم که نیاز به بودجه ۳ میلیاردی داشت و این واقعاً در توان اداره کل اتباع نیست.
در بحث اعطای شناسنامه به فرزندان مادران ایرانی که مصوب مجلس است، چه اقدامی در خراسان رضوی صورت گرفته و چرا تاکنون خروجی نداشته است؟
حدود ۱۱ هزار خانوار مشمول این قانون در خراسان رضوی نام‌نویسی کرده‌اند که اگر متوسط تعداد هر خانوار را سه نفر در نظر بگیریم حدود ۳۳ هزار نفر شناسنامه ایرانی می‌گیرند. از تیرماه گذشته سامانه‌ای طراحی کردیم تا افرادی که مشمول این قانون می‌شوند در سامانه نام‌نویسی کنند و اکنون این افراد را براساس تاریخ ثبت‌نامشان لیست‌بندی کردیم و بین دفاتر خدمات اشتغال تقسیم کردیم تا هر کدام از این دفاتر روزانه پرونده دو خانوار را بررسی و تکمیل و برای ما ارسال کنند ما هم پس از استعلام پرونده را برای ثبت احوال ارسال می‌کنیم تا اثبات نسب مادر ایرانی را تأیید کند. مرحله بعد مراجع امنیتی هستند که مقرر شد تا ۹۰ روز به ما پاسخ دهند و اگر پس از ۹۰ روز گزارشی برای ما ارسال نشود موضوع را مثبت تلقی می‌کنیم و برای صدور شناسنامه، خانوار را به ثبت احوال معرفی می‌کنیم.همان‌طور که اشاره کردید هنوز شناسنامه‌ای برای فرزندان با مادر ایرانی در خراسان رضوی صادر نشده و بررسی پرونده‌ها در ثبت احوال قفل شده است. در عین حال ما منتظر پاسخ نمی‌شویم و به محض پایان هر ۹۰ روز نامه مجدد ارسال می‌کنیم.
اثبات نسب مادر ایرانی به چه منظور انجام می‌شود و آیا شناسنامه ایرانی مادر گویای نسب ایرانی وی نیست؟
به این علت که امکان سوءاستفاده از این قانون وجود دارد بنابراین نسب مادر ایرانی که شناسنامه ایرانی دارد باید انجام شود، چراکه برخی افراد با شناسنامه غصبی وجود دارند ازاین رو باید شخص بتواند اثبات نسب کند و شناسنامه خانواده‌اش را برای اثبات ایرانی بودن ارائه دهد. تا آبان ماه حدود ۴۰ مورد افرادی که ایرانی نبوده و قصد سوءاستفاده داشتند شناسایی کردیم.
قانون‌گذار برای پیشگیری از مشکلاتی که ممکن است بر اثر ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی غیرمجاز پیش بیاید، چه تدبیری اندیشیده است؟
بر اساس قانون منعی برای ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که سکونتشان در ایران مجاز و قانونی باشد، وجود ندارد اما متأسفانه در روستاها و حاشیه شهرها به خاطر مسائلی مانند فقر و مشکلات فرهنگی برخی دختران و زنان ایرانی با اتباع غیرمجاز ازدواج می‌کنند و بعد دچار مشکل می‌شوند. اثبات مجاز یا غیرمجاز بودن اقامت و حضور یک تبعه خارجی را باید از اداره اتباع پیگیری کنند و ما پاسخگو هستیم تا ثبت ازدواج به صورت قانونی انجام شود.
راه حل مواجهه با معضل اتباع غیرمجاز را چه می‌دانید؟
سالانه ده‌ها هزار نفر از مرزهای ما عبور می‌کنند که بخش زیادی از این افراد متجاوزان مرزی و اتباع غیرمجاز هستند، آیا امکان زندانی کردن همه این افراد وجود دارد؟ این‌ها مسائلی است که باید در سطوح ملی حل و فصل شود و با کشور همسایه توافق شود. در حال حاضر بحث ساماندهی اتباع غیرمجاز در مجلس در حال پیگیری است. همیشه از دیدگاه‌های سلبی نمی‌توان برخورد کرد بلکه باید در کنار این راهکار سلبی، روالی تعریف شود که این افراد جویای کار در افغانستان بتوانند به صورت قانونی به ایران بیایند و مشغول کار شوند در این صورت تبعات مختلف اجتماعی دامنگیر ما نمی‌شود. متأسفانه ما یک راهبرد اساسی نسبت به موضوع اتباع و مهاجران نداریم و این موجب می‌شود که حاشیه شهر مشهد دغدغه رهبر معظم انقلاب هم بشود. نگاه کلی به اتباع یک نگاه تهدیدی است زمانی که نگاه فرصت‌محور باشد این افراد ساماندهی بهتری خواهند شد.
نظر شما