در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام سید محمد محسن دعایی، مدیر عامل مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام ابعاد زندگی مولود نیمه ماه مبارک رمضان، امام حسن مجتبی(ع) را مورد بررسی قرار دادیم که از نظر می‌گذرانید.
حاج آقای دعایی امام حسن مجتبی(ع) چه فضائل و مناقبی داشتند؟
در خصوص کریم اهل‌بیت(ع)، حضرت امام حسن(ع) در مقام کُلی باید همان ابعاد و اطراف جایگاه عظیم الشأن امامتی را که در دیگر ائمه‌اطهار(ع) سراغ داریم در آن بزرگوار نیز جویا شویم. همه ابعاد و زوایای شخصیتی علمی و نور عصمت اهل‌بیت(ع) در این بزرگواران یکسان است. «کلهم نور واحد»اند؛ منتها نمودها و ظهورشان بر اساس تکالیف آسمانی‌شان متفاوت است. در روایتی
از رسول‌خدا(ص) که در بحارالانوار آمده، به فضائل و مناقب حضرت امام مجتبی(ع) اشاره شده است.
به طور اجمال و حسب روایت فرزند رسول خدا(ص) آن هم سبط اکبر بودن، علیرغم طعنه دشمنان از نسل کوثر با عباراتی مثل قره‌عین و نور دل و میوه قلب رسول خدا(ص)، سید جوانان اهل بهشت بودن، حجت خدا بر امت بودن معرفی شده است. امر و قول او همان امر و قول رسول خدا(ص) و تبعیت از او همان تبعیت از رسول خدا(ص) است. این موارد خود درجات، مقامات و سعادت والایی است که کسی جز ائمه هدی(ع) را به آن راهی نیست.
علاوه بر این نمودها و نمادهایی که در مفاهیم عالیه زیارت‌نامه مخصوص حضرت(ع) خوانده می‌شود، به تعبیرهای سنگین و پُر معنایی در خصوص حضرت بر می‌خوریم: البرالوفی که اشاره به کَرَم و نیکوکاری حضرت دارد، العالم بالتاویل که اشاره به سلوک قرآنی حضرت دارد، القائم‌الامین که اشاره به ادامه دهنده امین راه رسول خدا(ص) دارد)، الهادی‌المهدی که اشاره به نقش امامت و هدایت‌گری حضرت در امت دارد، السید الزکی، الطاهر الزکی و التقی النقی که اشارات ظریفی به معنویت و پاکی روحی حضرت دارند، الحق الحقیق یعنی حقیقت حق که اشاره به حق سبط النبی و ادامه دهنده طریق حق وصایت و خلافت دارد، الشهید الصدیق هم می‌تواند به شهادت صادقانه یا شاهد استوار بودن حضرت در همیشة دهر اشارت داشته باشد و مواردی دیگری که همه به فضائل امام حسن(ع) اشاره دارند.
*خلاصه‌ای از دوران زندگی حضرت، از کودکی تا بزرگسالی، برای خوانندگان ما بیان بفرمایید.
سخن از ماجراها و خاطرات دوران کودکی و نوجوانی امام حسن مجتبی(ع) بسیار است. اگر بخواهیم قطره‌ای از دریا گفته باشیم، باید بگویم که این فرزند بهشتی در کودکی با فاصله کمی با برادر کوچک‌ترش؛ امام حسین(ع) در آغوش جد بزرگوارش رسول خدا(ص) در معرض مهر و محبت و رشد آسمانی قرار گرفت. براءبن عازب روایت می‌کند که دیدم محمد(ص) در حالی که حسنین(ع) را بر دوش مبارکش داشت، چنین دعا می‌فرمود که خدایا حسن و حسین را دوست بدار و دوستداران آن دو را نیز دوست بدار. آن حضرت در کودکی تحت تعلیم و تربیت آسمانی والدین بی‌نظیری چون حضرت امیرالمومنین علی(ع) و بی‌بی فاطمه زهرا(س) در خانه وحی و در خاندان نبوت قرارگرفت. بعد از شهادت مظلومانه مادر آسمانی‌اش شهیده بیت وحی، اولین حامی و فدایی ولایت در همان کودکی وارد مرحله‌ای سخت شد. به‌عنوان فرزند بزرگ خانه عزادار مادر بود و انیس و مونس و غمخوار تنهایی پدر و برادر و خواهران گرامی‌اش. از نوجوانی در شدت‌ها و حدت‌ها، در غربت‌ها و مظلومیت‌ها، در گوشه‌نشینی‌ها و هجران‌ها، در صحنه‌ها و عرصه‌ها یار و یاور و همراه پدر بزرگوارش بود. بعد از شهادت پدربزرگوار به‌عنوان وصی و جانشین حضرتش امام زمان خویش شد.
*آمده است که حضرت امام حسن(ع)، شبیه‌ترین فرد به رسول خدا(ص) بود. توضیح بفرمایید که این شباهت چه ابعادی را در بر داشت؟
در بیان صحت و تایید روایی، تاریخی و شهودی این حقیقت روایت مشترکی در منابع شیعه و اهل سنت وجود دارد. در این روایت آمده است انس بن مالک به‌عنوان یکی از صحابی رسول خدا(ص) که این امام و آقازاده و سبط اکبر را هم زیارت کرده بود، شهادت می‌دهد هیچ فردی از نظر آفرینش (چهره) و هیأت جسمانی(اندام) و روش و منش(خلق و خو)، به رسول‌خدا(ص) شبیه‌تر از امام حسن مجتبی(ع) نبود. غزالی در«احیاءالقلوب» و مکی در «قوت القلوب» می‌نویسند که رسول خدا(ص) خطاب به سبط اکبر و میوه دلش حضرت امام حسن(ع) فرمودند: «یاحسن اشبهت خَلقی وخُلقی» یعنی تو در آفرینش و در رفتار و کردارت مانند من هستی و لذا بنا بر روایات و شواهدی که در تاریخ از قول صحابه و معتمدین و متولیان خاندان رسول خدا(ص) این شباهت هم می‌تواند خَلقی باشد و هم خُلقی.
*در حالی‌که بهشتیان همه جوان هستند، چطور در میان پیامبران و ائمه فقط امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام سید جوانان اهل بهشت لقب گرفته‌اند؟
تحقیقاً منافاتی ندارد که همه آن برگزیدگان الهی در بهشت جوان محشور شوند، اما حسنین علیهم‌السلام در میان ایشان به اذن و ارادة الهی سید و آقا محشور می‌شوند، چنانکه حضرت رسول(ص) مکرراً می‌فرمود: «ان الحسن و الحسین سیدالشباب اهل الجنه». از طرفی باید معتقد باشیم و باور کنیم که در این خصوص خواسته و وعده الهی مبنی بر پاداش به نبی مکرم و معظمش حضرت ختمی مرتبت(ص) در حق این دو امام همام سبطین نبی‌الرحمه(ص) نیز نقش دارد. از طرف دیگر لیاقت‌ها و قابلیت‌های برجسته و بر حق و زیبایی که در آن دو بزرگوار به چشم می‌آید نیز جای هیچ بحثی در این خصوص باقی نمی‌گذارد.
*القاب آن حضرت(ع) کدامند؟ یکی از مشهورترین القاب آن حضرت یعنی مجتبی به چه معنایی است؟
برخی از القاب معروف امام حسن(ع) عبارتند از مجتبی، سبط، زکی، تقی، کریم اهل‌بیت و... مجتبی از ریشه جبی از باب افتعال(اجتباء) به‌معنی برگزیدن است که در قرآن و روایات هم این ماده مواردی به کار رفته که ما به یک نمونه از قرآن و یک نمونه از روایت اشاره می‌کنیم. در آیه 6 سوره یوسف آمده است وَ کَذلِکَ یَجْتَبیکَ رَبُّک؛ حضرت یعقوب خطاب به حضرت یوسف(ع) بعد از تعریف خواب به پدر: اینگونه خدا تو را (ای یوسف) برمی‌گزیند. در روایتی هم از وجود نازنین آقا امام صادق(ع) در خصوص رسول‌خدا(ص)، دراصول کافی وارد شده که: «اصطفاه الله و ارتضاه و اجتباه»
همه ائمه اطهار(ع) در واقع مجتبی و برگزیدگان و مقربین درگاه الهی هستند، همچنانکه همه آن بزرگان و بزرگواران دین و امت دینی کریم‌اند، شهیدند، سجادند، باقرند، صادقند، باب الحوائج‌اند، جوادند، هادی‌اند؛ ولی این القاب البته به جهات قراردادها و عنایات ویژه الهی یا به تناسب ویژگی‌های برجسته‌ای که در وجود ائمه‌اطهار(ع) به‌طور خاص در مقاطع و مقتضیات مختلف زمانی‌شان بروز و ظهور پیدا می‌کرد، در ایشان متمرکز و معروف و زبانزد می‌شد. بر این مبنا و شاید مبانی دیگری که ریشه در غیب داشته و از درک و علم ما خارج بوده باشد، برحسب روایات لقب، مجتبی درباره امام دوم شهرت یافته است.
امام حسن مجتبی(ع) آرام بخش دل‌های دردمند، پناهگاه مستمندان و نقطه امید درماندگان بود و با این همه از مظلوم‌ترین امامان معصوم(ع) شناخته می‌شود. باید امت اسلام و شیعیانش تلاش کنند با اقتدای کامل به ایشان و اوصاف برجسته این امام همام، کمالات آن حضرت را در زندگی فردی و اجتماعی خود پیاده سازی و جبران کنند.
نظر شما