به گزارش قدس آنلاین، حجت‌الاسلام امیر آقاجانلو، دکترای فلسفه دین از دانشگاه تهران با تسلیت شهادت امام صادق(ع)، گفت: شیعیان تا قبل از غیبت امام زمان چون عمدتا دسترسی به امام داشتند کمتر اقدام به مکتوب کردن آن می‌کردند ضمن اینکه این مسئله وجود داشته است ولی از دست رفته و در دسترس ما نیست؛ مثلا از کتبی مانند اصول اربعمائه نام برده شده و گفته شده که در دسترس کلینی بوده است ولی معمولا احادیث و تاریخ به صورت خلاصه است.
وی افزود: پیش از این دوره که می توان نام آن را ارتدکسی تشیع نامید، حیات معصومین(ع) را داریم. در این دوره به خصوص تا دوره امام صادق(ع) هنوز جریان تشیع به صورت مشخص و خالص و اهل بیتی شکل نگرفته بود و عمدتا افرادی در حلقه نزدیک به خود ائمه بودند.
آقاجانلو تصریح کرد: به دلیل محدودیت‌های زیادی که تا دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع) وجود داشت، حدیث چندانی نوشته نمی‌شود مگر مخفی و ممنوعیت حدیث هم تا نزدیک سال صدم قمری وجود داشته است.
رفع منع کتابت حدیث و فعالیت علمی صادقین(ع)
دکترای فلسفه دین از دانشگاه تهران بیان کرد: از زمان امام باقر(ع) که عمربن عبدالعزیز منع حدیث را برداشت شکل‌گیری جریانات اسلامی شروع شد و در دوره امام صادق(ع) شاهد انفجاری در تولید فرقه‌های مختلف فکری و اعتقادی هستیم؛ آنچه که در شکل‌گیری این جریانات اهمیت می‌یابد هویت‌بخشی به تشیع است و حضرت در ابعاد مختلف فعالیت‌هایی را شروع کردند تا این هویت شکل بگیرد؛ در دوره امام صادق(ع)، بنی امیه نابود و به جای آن بنی عباس مستقر شدند.
دکترای فلسفه دین از دانشگاه تهران با بیان اینکه شخصیت علمی امام صادق به عنوان دانشمند و مرجع علمی در این دوره بارز و برجسته است، تصریح کرد: این روایت معروف وجود دارد که ابوحنیفه گفته است که اگر آن دو سال نبود من هلاک می‌شدم؛ این دو سال همان دو سالی است که وی نزد امام و یا بنابر برخی روایات نزد زید درس خوانده است؛ در اینکه امام واقعا مجلس درس با حضور ۴هزار شاگرد داشته‌اند، یا خیر محل بحث است ولی امام شاگردان فراوانی در رشته‌های مختلف علمی داشته‌اند.
وی اضافه کرد: امام صادق(ع) در ابعاد مختلف هویت‌بخشی را شروع کردند؛ اول به لحاظ قانونگذاری و شکل‌دهی به فقه شیعه بود، جنبه مهمی از شریعت و دین، فقه است و فقه دانشی است که بیشترین نقش را در هویت اجتماعی دارد؛ همه فرق اسلامی حقانیت پیامبر و قرآن را قبول دارند ولی چیزی که هویت جمعی را شکل می‌دهد فقه است که امروز قانون این مسئله را برعهده دارد.
وی اضافه کرد: این همه سؤال فقهی از امام پرسیده شده گویا فقه نوعی اقتدار به همراه می‌آورد؛ شیعیان از راه‌های دور نزد امام آمده و چند سؤال فقهی می‌پرسیدند و می‌رفتند، و مسائل جدی فقهی محبان اهل بیت(ع) در احکام فردی و اجتماعی از همین طریق به ما رسیده است.
آقاجانلو با بیان اینکه مسئله هویت‌بخش دیگری که امام دنبال کردند، اعتقادات بود، افزود: گرچه فقه بسیار مهم است و به همین دلیل روایات فقهی عمده روایات را تشکیل می‌دهند و روایات غیرفقهی کمتر از ده درصد هستند، اما باز چون شیعه در دنیای آن روز در اقلیت بودند برای حفظ هویت خود به روایات غیرفقهی مانند اعتقادات هم بها دادند. جریانات کلامی مختلف هم در دوره امام صادق(ع) شکل گرفتند؛ معتزلی‌ها و خوارج و مرجئه قبل از ابوحنیفه ایجاد شده بودند؛ انشعاباتی هم در بیان شیعیان مانند زیدیه ایجاد شد.
غفلت از عرفان امام صادق(ع)
دکترای فلسفه دین از دانشگاه تهران اضافه کرد: در این دوره توحید مفضل از مجموعه سخنان امام نوشته شد؛ هشام بن حکم که گفته شده در دوره‌ای جزء زنادقه بود جزء پیروان امام و شیعه شدند، هشام به عنوان یک متکلم در تاریخ مشهور و در نزد امام جایگاه ویژه داشت؛ وی به نقد معتزله به عنوان جریان غالب کلامی پرداخت و روایاتی از امام صادق که در نفی فلسفه است ناظر به مواجهه با جریان اعتزال است نه اینکه امام با فلسفه اسلامی مخالف باشند. در این دوره توحید و بیان جایگاه امامت و اهل بیت(ع) در لسان امام صادق و پیروان ایشان دیده می‌شود.
آقاجانلو با اشاره به بعد عرفانی امام صادق(ع) که در بین ما مغفول است، تصریح کرد: امام صادق(ع) عمدتا به عنوان رئیس مذهب جعفری شناخته می‌شود و شخصیت فقهی امام مدنظر قرار می‌گیرد ولی اهتمام امام به روایات عرفانی و معنوی اگر بیشتر از فقه نباشد کمتر نیست؛ البته میراث فقهی بیشتر به خاطر کارکرد آن حفظ شد زیرا اگر امام معصئم نباشد راهی برای دستیابی به حکم الهی نداریم ولی مباحث دیگر با عقل هم قابل دستیابی است.
دکترای فلسفه دین از دانشگاه تهران اضافه کرد: امام صادق(ع) مسئله معنویت و عرفان را بسیار اهمیت می‌دادند؛ مالک که رئیس مذهب مالکی است مدتی در خدمت امام رفت و آمد داشت و نقل کرده است که هر وقت خدمت جعفر بن محمد(ص) رسیدم یا قرآن می‌خواند و یا نماز می‌خواند و یا روزه بود و هیچ وقت بدون وضو، روایتی نقل نمی‌کرد. یکی از مهمترین دستورات عرفا، حدیث عنوان بصری است که علامه مجلسی در بحارالانوار نقل کرده است؛ بحار هم کتابی است که حدیث بی سند ندارد، شاید حدیث ضعیف باشد ولی بی سند نیست؛ البته گاهی نسبت به این کتاب بی مهری می‌شود ولی بحار گنجینه بسیار مهم و شناسنامه و افتخار تشیع است.
وی اضافه کرد: این روایت نشان می‌دهد عنوان بصری که خودش فقیه بوده است دنبال فقه نزد امام نیامده است و قصد او چیزی بود که خودش و دیگران نداشتند؛ عطار نیشابوری در تذکره الاولیاء که به شرح حال عرفا پرداخته از امام باقر شروع و به امام صادق(ع) ختم کرده و گفته جعفر بن محمد(ع) بیش از همه عرفا، نقل قول عرفانی دارد. بنابراین نباید نسبت به شخصیت عرفانی امام بی توجه باشیم.
آقاجانلو بیان کرد: شیعه بر خلاف اهل تسنن همواره روحیه عرفانی داشته‌اند بر خلاف اهل تسنن و خلیفه دوم که به ظاهر دین توجه بیشتری کردند؛ به همین دلیل صوفیه اهل تسنن همواره به شیعه نزدیک بوده و هستند و همه معتقدند که از علی(ع) خرقه گرفته‌اند ولی ظاهرگرایان مانند وهابیت و تکفیری‌ها، تعاملی نداریم زیرا ظاهرگرا و دور از معنویت و عقلانیت هستند.
هویت‌بخشی به شیعه
دکترای فلسفه دین از دانشگاه تهران اظهار کرد: کار دیگر امام صادق(ع) برای هویت‌بخشی شیعه، عمل سیاسی بود؛ در این دوره اعتراضات به بنی امیه زیاد شد، از طرف دیگر ابومسلم خراسانی و بنی عباس هم به نام امام و علویون حکومت را به دست گرفتند، ولی امام در این مدت، فعالیت فرهنگی را انتخاب کردند زیرا هنوز هویت شیعه به درستی شکل نگرفته بود، حتی زیدیه در نهایت در کلام معتزلی و در فقه تابع یکی از فرقه‌های اهل تسنن شد.
وی اضافه کرد: اگر از ابتدا پس از پیامبر امکان این بود که هویت‌بخشی به شیعه در کنار حکومت ائمه(ع) رخ می‌داد، شاهد این وضع در دوره امام صادق(ع) نبودیم؛ در این دوره با یاران کمی که حضرت داشت هر لحظه ممکن بود بنی عباس قیام فرضی امام را به نام خود مصادره کنند، لذا امام رو به کار فرهنگی آوردند. حتی در دوره امام رضا(ع) هم امام با کراهت ولیعهدی را پذیرفتند. اگر امروز ما از شیعه به عنوان یک گفتمان قوی نام می‌بریم به خاطر تلاش ائمه(ع) به ویژه امام صادق(ع) در هویت‌بخشی به شیعیان است.
آقاجانلو تصریح کرد: این وضعیت، می‌تواند چرایی عدم قیام امام و رونیاوردن مستقیم به حکومت را تحلیل کند، زیرا اگر امام اقدامی غیرفرهنگی و کادرسازی می‌کردند شیعیان در درون جریانات اهل تسنن هضم می‌شدند، زبان حال امام این است که جریان شیعه در برابر اکثریت اهل تسنن چیزی نیستند و امام در چنین فضایی هویت شیعه را حفظ و به امروز منتقل کرده‌اند.
منبع: ایکنا
انتهای پیام/
نظر شما