*چه ویژگی در سیره کریمه اهل بیت(س) دیده می شود که او را با صفت ولایتمداری می شناسیم؟

اجازه بدهید قبل از پاسخ به سوال شما به چند نکته تاریخی اشاره کنم: نام ترکیبی فاطمه معصومه(س) برگرفته از احادیث ائمه اطهار است. دربرخی روایات فاطمه نامیده شده و در برخی دیگر معصومه.

حضرت فاطمه معصومه(س) در طبق برخی اسناد تاریخی در اول ذی القعده 173 هجری قمری در مدینه متولد شد. 23 ربیع الاول 201 قمری به قم وارد شدند و 17 روزبعد از سفر به این شهر در اثر بیماری در سن 28 سالگی از دنیا رفت.

نکته دیگر اینکه در تاریخ تعداد فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) متفاوت بیان شده است، سی، سی و هشت، چهل و شصت فرزند برای امام ذکر شده است. این فرزندان از همسرانی که همگی کنیز بوده اند متولد شده اند. حضرت معصومه و امام رضا(ع) از یک مادر متولد شده اند که یکی از فضیلت های ویژه برای حضرت معصومه است.

مساله بعدی که باید به آن اشاره کنم این است که،فرزندان ائمه(ع) به دوگروه تقسیم می شوند، اکثر آنها فرزندان خلف هستند یعنی در مسیر حق و حقانیت اهل بیت گام برداشتند. تعداد بسیارکمی ناخلف بودند مانند زید النار و جعفر کذاب.

اما فرزندانی چون فاطمه معصومه(س) یکی از فرزندان خلف و شایسته موسی بن جعفر است که وجودش برای جهان اسلام پربرکت بوده است.

طبق تحقیقاتی که داشته ام، درباره دوران زندگی حضرت معصومه در زمان پدر در منابع تاریخی مطالب چندانی بین نشده است. اما نکته ای که درباره ایشان به وضوح به چشم می خورد و قابل توجه است، ولایت مداری حضرت معصومه از امام زمانه است. حضرت معصومه(س) حتی در مسایل شخصی خود مانند ازدواج تابع امر ولی خود بودند. در منابع تاریخی منع ازدواج برای دختران موسی بن جعفر وجود ندارد. در تاریخ یعقوبی آمده است که امام کاظم(ع) به فرزندان خود از جمله فاطمه معصومه(س) توصیه کردند با مشورت علی بن موسی الرضا(ع) ازدواج کنید. هرچند تحلیل گران و نویسندگان عللی برای عدم ازدواج حضرت معصومه(س) آورده اند. ازجمله اینکه هم کفو برای ایشان در بین مسلمانان یافت نمی شد درحالیکه در متون دینی ما مسلمان کفو مسلمان دانسته شده و قطعا در جامعه مسلمان فردی هم کفو دخت امام پیدا می شده است و این دلیل دور از آموزه های دینی است. علت دیگر را زندانی بودن پدر و ترس شیعیان و مسلمانان از حکومت وقت عنوان کرده اند که مانع شده بود تا افراد برای ازدواج با دخت موسی بن جعفر پیشقدم شوند، این دلیل هم دور از منطق شیعیان و مسلمانان است.

اینکه امام کاظم توصیه می کنند با مشورت برادر ازدواج کنید به این دلیل است که شرایط خفقان حاکم است و افرادی قصد سوء استفاده از وصلت با خاندان وحی را داشته اند. حضرت رضا(ع) با توجه به شناخت و اشرافی که بر فضای جامعه داشتند، اجازه سوء استفاده به سودجویان و فرصت طلبان را ندادند. تبعیت حضرت معصومه از امام رضا و توصیه پدر، دلیل مهمی برای ولایتمداری حضرت است که حتی در خصوصی ترین شئون زندگی از نظر ولی زمان خود اطلاعت کردند.

نکته دیکر اینکه طبق روال معمول خاندان وحی در حوزه های فرهنگی بسیار پرتلاش بودند و اینگونه نبود که فضای فرهنگی جامعه را به حال خود رها کنند و خود را در خانه محصور کنند. زنان خاندان اهل بیت(ع) نیز از این اصل مستثنی نبودند و با رعایت تقوا و طهارت از همان زمان که در خانه پدر بودند به فعالیت فرهنگی و حضور موثر درجامعه می پرداختند و منعی از طرف پدر و یا برادران خود نداشتند. همچنان که حضرت فاطمه زهرا و حضرت زینب کبری از زنان نامدار اسلام هستند که حضور موثری در فضای اجتماع داشتند. حضرت زینب کبری در مدینه و کوفه در کنار علی(ع) فعالیت فرهنگی داشتند، فقه و فرهنگ را تدریس می کردند و مجلس زنانه برگزار می کردند. با توجه به فضای حاکم بر خاندان وحی قطعا حضرت معصومه نیز از این قائده مستثنی نبوده اند.

*چرا حضرت معصومه در مدینه به فعالیت های فرهنگی ادامه ندادند و به ایران هجرت کردند؟

احضار حضرت رضا(ع) به مرو به دستور مامون عباسی امری اجباری بود و به عبارت دیگر حضرت به خراسان تبعید شدند. شما تصور کنید، مدینه با حضور علی بن موسی الرضا با مدینه بدون حضور امام بسیار متفاوت است. اگر حضرت معصومه بعد از هجرت برادر قصد سفر به ایران می کنند یک علت بزرگ اجتماعی دارد زیرا دیگر مدینه، آن مدینه قبل نیست که بتواند فعالیت اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. به همین دلیل در کمتر از یک سال از هجرت امام رضا(ع)، کریمه اهل بیت به ایران مهاجرت می کنند. به عقیده من این سفر، یک مهاجرت هدفمند است.

*چطور؟

چون با برآوردی که از مدینه آن روز دارند به این نتیجه می رسند که اگر در جوار برادر باشند بهتر می توانند در زمینه های علمی و فرهنگی تاثیرگذار باشند. زیرا در میدنه پناهگاه خود را از دست داده است بنابراین به هجرت تن می دهند. البته هجرت در دین ما یک امر توصیه شده است. خداوند در قرآن کریم انسان ها را برای تبلیغ دین خدا و بهبود شرایط جامعه به هجرت تشویق می کند که اگر در شهر یا کشوری، میدان برای فعالیت های شما محدود است به شهر و سرزمینی بروید که فضای فعالیت موثر داشته باشید و بتوانید توسعه فرهنگی ایجاد کنید. در طول تاریخ برکات زیادی از این هجرت ها نصیب انسان ها شده است. به عنوان نمونه هجرت اجباری امام رضا(ع) به ایران برکات بسیاری برای آینده جهان اسلام داشته است. اسلام و تشیع مشرق زمین و سرزمین های آسیای میانه همه از برکات حضور امام رضا(ع) در خراسان است.

*مهمترین برکت هجرت حضرت معصومه(س) به ایران چیست؟

هجرت حضرت معصومه(س) نیز خالی از این برکات نبوده است. گرچه این سفر ناتمام ماند و ایشان به مرو و خراسان نرسیدند و در قم رحلت کردند اما همین اتفاق نیز موجب تحولات عظیمی در جهان اسلام شد. اگر قم، پایگاه تشیع شده است از برکات وجود بارگاه منور حضرت معصومه است. قم با این شرایط جغرافیایی فقط به برکت حضور حضرت معصومه و وجود بارگاه منور آن حضرت قطب حوزه های علمیه شیعه شد و توانست مراجع بزرگوار شیعه و بزرگان و علمای تاثیرگذار را در خود جای دهد. البته ناگفته نماند که درباره اهمیت و عظمت شهر قم در روایات بسیاری از اهل بیت(ع) سخن به میان آمده است. از امام صادق(ع) نقل شده است که قم حرم اهل بیت(ع) است بزودی در آنجه بانویی از اولاد من در آنجا دفن می شود که هرکس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود. حضرت در جای دیگر می فرماید خاک قم مقدس است و مردم آن شهر از ما هستند و ماهم از آنها هستیم. هیچ جانداری اراده نمی کند به قم آسیب برساند مگر اینکه به زودی گرفتار عذاب ببنید. علی(ع) می فرماید: قم سالمترین شهر و دیاری است که بهترین یاران ما از آن شهر بر می خیزند. امام صادق(ع) می فرماید: علم و دانش از قم سرازیر می شود. با این اوصاف به برکات هجرت می رسیم. اول اینکه سالانه میلیونها زایر شیعه و سنی برای زیارت به قم می آیند. دوم اینکه قم، پایگاه علمی شیعه است.  تاسیس مرکز علمی شیعی هدف هجرت حضرت معصومه(س) است.