به گزارش قدس آنلاین، سازمان بهزیستی یکی از اصلی‌ترین و شناخته شده‌ترین سازمان‌هایی است که در رابطه ارائه خدمات به افراد آسیب‌دیده در سال ۱۳۵۷ زیر نظر دولت در جهت گسترش خدمات توان‌بخشی، حمایتی، بازپروری و پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی و کمک به تأمین حداقل نیازهای اساسی گروه‌های کم درآمد تشکیل شده است.
از مجموعه فعالیت‌های گسترده سازمان بهزیستی، بخش اجتماعی آن به دلیل سرعت و تنوع تغییرات در جامعه و نیازهای آن از اهمیت به سزایی برخوردار است و بی‌گمان می‌تواند نقش موثر و سازنده‌ای در بهبود شرایط اجتماعی ایفا کند.
جهت آشنایی هر چه بیشتر با بخش اجتماعی سازمان بهزیستی خراسان رضوی و فعالیت‌های آن با شهره شاهرودی، سرپرست معاونت امور اجتماعی بهزیستی خراسان رضوی گفت‌وگویی به شرح زیر ترتیب دادیم.
لطفا در رابطه فعالیت‌های بخش اجتماعی سازمان بهزیستی توضیح دهید.
حوزه اجتماعی چهار فعالیت اساسی و کلان داشته که در پایان سال ۹۹ یکی از این فعالیت‌ها که مهدکودک‌ها بوده حذف شده است اما سه فعالیت اساسی دیگر وجود دارد که ذیل آنها نیز فعالیت‌های دیگری وجود دارد.
امور آسیب‌دیدگان و اورژانس اجتماعی، زنان سرپرست خانوار و کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، سه فعالیت حوزه اجتماعی بهزیستی است که هر کدام فعالیت‌های ریزتری را در زیرمجموعه خود دارند.
خدماتی که به زنان سرپرست خانوار ارائه می‌شود با چه رویکردی است؟
عنوان دفتر زنان سرپرست خانوار، دفتر زنان و خانواده است و زنان خودسرپرست که فاقد سرپرست هستند و زنانی که سرپرست آنها از کارافتاده است تحت پوشش این قسمت قرار گرفته و کل خانواده مورد حمایت قرار می‌گیرند.
اساس کار توانمندسازی روانی، اجتماعی و اقتصادی زنان و خانواده‌ها است که بتوانند پتانسیل‌های موجود در خانواده را شناسایی کنند تا بتواند کارکردهای خود را داشته باشد و وابستگی به سیستم رفاهی نداشته باشد.
وجه تسمیه مراکز «شبه خانواده» چیست؟
در بخش شبه خانواده سازمان که مربوط به کودکان و نوجوانان است که سه فعالیت مهم با عنوان مراکز و خانه‌های فرزندان است که خیرین و موسسه‌های خیریه توان مردمی را جلب کرده و خانه‌هایی را فعال کردند که اصل و اساس آن شبیه به خانه باشد و برای همین به آن شبه‌خانواده گفته می‌شود و بچه‌هایی که والدین آنها توان و قابلیت مراقبت از آنها را ندارد، با تعداد محدودتر و به وسیله افراد متخصص مورد مراقبت قرار می‌گیرند.
صرف ضعف اقتصادی خانواده باعث حمایت ما از بچه‌ها نیست و دلایلی وجود دارد که والدین کارکردهای موثر خود را ندارند که به این بچه‌ها «امدادبگیر» می‌گوییم هدف‌مان این است که آنها را از تمام ابعاد مورد مراقبت قرار دهیم سیستم مددکاری ما با خانواده همراهی می‌کند و فرایندی را برای رشد بچه ترسیم می‌کند که ممکن است این بچه‌ها از کمترین سن تا تحصیلات عالیه با ما مرتبط و تحت حمایت باشند.
بخش دیگری که در بخش شبه‌خانواده وجود دارد، فرزندخواندگی است که کودکان هیچ راهی برای حمایت شدن ندارند و والدین و نه بستگان سببی و نسبی امکان حمایت از بچه را ندارند و در این صورت ما بچه‌ها را به خانواده‌هایی غیر از خانواده زیستی خودشان که امکان فرزندآوری را ندارند تحویل می‌دهیم.
نگاه سیستمی، سیاست عدم جدایی فرد آسیب‌دیده از خانواده و جامعه
کارکرد مراکز «مثبت زندگی» چیست؟
قسمت آسیب‌ها و اورژانس اجتماعی به دو بخش تقسیم می‌شود که اورژانس اجتماعی خود شامل چهار بخش تلفن ۱۲۳، خدمات سیار اورژانس اجتماعی، مراکز مداخله در امور و پایگاه‌ها می‌شود.
به دلیل فعال شدن مراکز «مثبت زندگی» که به پهنه وسیع‌تری از جامعه خدمات می‌دهند و در سطح گسترده‌تری از شهر مستقر هستند، وظایف پایگاه‌ها را نیز انجام می‌دهند و عمیق‌تر اهداف سازمان را پیگیری می‌کنند که فعالیت اجتماع‌محور دارند.
مراکز مثبت زندگی در قسمت آسیب‌های اجتماعی فعالیت‌های متمرکزتری دارند و هدف‌شان بازتوانی و بازپروری روانی و اجتماعی افراد است و مراکز روزانه، شبانه‌روزی و اقامتی را جزو آن است که شامل مراکز بازپروری زنان آسیب‌دیده، دختران در معرض آسیب یا خانه سلامت و مراکز ساماندهی کودکان کار خیابانی است.
فعالیت‌های روزانه نیز در مرکز روزانه بازپروری با عنوان راه نوین مرکز روزانه حمایتی دختران در معرض آسیب با عنوان «ندای مهر» و مرکز روزانه حمایتی آموزشی کودکان کار خیابانی تعریف شده است.
سیاست سازمان بر این است که بتواند خدمات را در داخل خانواده ببرد و دیگر اینطور نیست که ما فرد را الزاما برای بازپروری و بازتوانی جدا کنیم و در حال حاضر احساس نیاز می‌شود که به صورت سیستمی نگاه کنیم و خدمات در خانواده و مبتنی بر جامعه ارائه می‌کنیم.
حتی اگر فرد در مراکز اقامتی ما باشد سعی می‌شود که خانواده وی هم مورد حمایت قرار گیرد چراکه فرد باید دوباره به خانواده و جامعه برگردد و اگر ساختار خانواده به گونه‌ای باشد که امنیت فرد ایجاب کند فرد را در مراکز اقامتی نگهداری کنیم، این کار را انجام می‌دهیم و فرد را دوباره به خانواده برمی‌گردانیم و در این فاصله روی خانواده فرد نیز کار می‌شود تا آماده‌سازی کامل شکل گیرد.
در مراکز آسیب بخش دیگری به نام حمایت از زنان خشونت‌دیده را داریم که خانه‌های امن هستند و مراکز موقتی بوده و در یک مقطع اورژانسی به زنان و کودکان خدمات اقامتی می‌دهد ولی کم کم آنها را برای بازگشت به سوی خانواده آماده می‌کند و هدف پاشیدن خانواده نیست.
توجه به سیاست جدید بهزیستی که فرد آسیب‌دیده در بستر خانواده بازتوانی می‌شود، آیا جمعیت مراکز اقامتی در بهزیستی کاهش یافته است؟
نمی‌شود گفت کمتر شده ولی حضور طولانی مدت افراد کمتر شده است و نکته‌ای که وجود دارد این است که ما با تغییرات اجتماعی مواجه هستیم که ساختار خانواده و فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ممکن است شکل بحران‌ها عوض شود و تقویت یابد و به همین علت سیاست ما از اینکه به سمت خانواده می‌رویم این است که از بزرگ شدن این مراکز جلوگیری کنیم و این روش موثرتر است.
مدت اقامت افراد در هر کدام از مراکز اقامتی با توجه به ماهیت فعالیتش متفاوت است، به عنوان مثال در مراکز شبه‌خانواده اگر کودک وارد مجموعه شود، باید تا زمانی که به سطحی از توانمندی برسد و مستقل شود اقامتش زمان ببرد و ممکن است ۲۰ سال طول بکشد و در برخی مراکز اقامت ۲۰ روز طول بکشد.
آیا مواردی وجود دارد که یک دختر مجرد متقاضی فرزندخواندگی باشد؟
بله مواردی وجود داشته و همین چند روز پیش در کمیته فرزندخواندگی موردی را بررسی کردیم که مربوط به دخترخانمی بود که با مادرش زندگی می‌کرد و درخواست فرزندخوانده داشت.
روند قبول فرزندخواندگی
روند درخواست فرزندخوانده به چه صورت است؟
ابتدا در سامانه فرزندخواندگی ثبت درخواست انجام می‌شود و پس از بررسی مدارک در شهرستان مربوطه، از متقاضیان دعوت به عمل آمده و پرونده تشکل می‌شود و یک سری ارزیابی‌های روانشناسی و اجتماعی صورت می‌گیرد و پس از تائید پرونده تشکیل می‌شود و از ابعاد مختلف نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد که برای ما حد متوسط، لحاظ است و مهم این است که بتواند از جنبه‌های فرهنگی، مذهبی و تربیتی شاخص‌های مطلوب یک خانواده ایرانی را داشته باشد.
سپس ارزیابی پزشک قانونی و سلامت جسمی و روانی انجام شده و مشاوره‌های مذهبی جهت چگونگی محرمیت به خانواده‌ها داده می‌شود و پس از تائید کمیته استانی یک فرزند با محدوده سنی مشخص به خانواده‌ها داده می‌شود و فرآیند تحویل فرزند انجام می‌شود.
به نظر می‌رسد این فرآیند زمان‌بر است، اینطور نیست؟
اگر متقاضیان در پیگیری‌ها کوتاهی نکنند حداقل ۲ ماه طول می‌کشد ولی گاهی خانواده‌ها معطل می‌کنند و یا زمانی که فرزندی با سن و جنس مشخص می‌کنند ممکن است معطل شوند و فرزندی واجد شرایط برای آنها وجود نداشته باشد چراکه ما همیشه به تعداد خانواده‌های متقاضی فرزند نداریم و همه کودکانی که وارد سازمان بهزیستی می‌شوند قابلیت تحویل به خانواده جایگزین را ندارند.
در حاضر ما تمام پشت نوبتی‌های خود را صفر کردیم و اجازه نمی‌دهیم طولانی شود و اگر متقاضیان معطل می‌مانند به این دلیل است تعداد تقاضا بیشتر از فرزندان است و خانواده‌ها گله دارند و گمان می‌کنند ما کوتاهی می‌کنیم، در صورتی که خانواده‌ها الزاما یک جنس یا سن مشخص می‌خواهند در حالی که ممکن است ما فرزند مورد نظر را نداشته باشیم و خانواده‌ها معطل می‌مانند.
بهزیستی با کودکانی که به فرزندخواندگی داده می‌شوند همچنان ارتباط دارد؟
سازمان بهزیستی تا سن ۱۸ سالگی این کودکان پروسه نظارت را دارد و ممکن است در سالهای اول نظارت طولانی‌تر و در سالهای بعد نظارت کمتر و با فاصله بیشتری باشد.
کودکانی بوده‌اند که پس از فرزندخواندگی توسط خانواده جایگزین برگردانده شوند؟
بله، از این موارد داشتیم که ممکن است به دلیل ویژگی‌های فردی خود کودک باشد که خانواده نتوانستند وی را پذیرش کنند و دیگر اینکه ممکن است در خانواده اتفاقاتی افتاده باشد و شرایط تغییر کرده باشد که نتواند کودک را نگهداری کند و ما اکنون خانواده‌های زیستی را داریم که فرزند خود را به ما تحویل می‌دهند.
ما کودکی را داشتیم که با یک خانواده سازگاری نداشته و برگشته است و پس از آنکه روی کودک کار شده دوباره به یک خانواده دیگر داده شده و در خانواده دوم موفق بوده است.
فرزندخواندگانی وجود داشته‌اند که مورد خشونت خانگی قرار گرفته باشند؟
می‌توانم بگویم در مدت فعالیت من چنین موردی وجود نداشته چراکه نظارت وجود دارد و اگر هم وجود داشته باشد بلافاصله پیش از استمرار کودک‌آزاری اقدامات لازم انجام می‌شود.
بالاترین آمار واگذاری فرزندان دارای مشکل جسمی متعلق به استان خراسان رضوی
کودکان معلول هم به سرپرستی گرفته می‌شوند؟
بله، خوشبختانه ما یکی از استان‌هایی هستیم که بالاترین آمار واگذاری فرزندان نیازمند درمان و خدمات توان پزشکی را به خانواده‌ها داریم و حتی خانواده‌هایی داریم که از استان‌های دیگر مراجعه کردند و فرزندخوانده قبول کردند.
آمار بازگشت کودکان معلول چه میزان است؟
به ندرت اتفاق می‌افتد که کودکانی که دارای مشکل بوده و نیازمند دریافت خدمات توان‌پزشکی و درمانی هستند بازگردند چراکه خانواده آنها را آگاهانه انتخاب کردند ولی کودکانی که خانواده‌ها انتظار داشتند سالم باشند ولی با اختلال مواجه شدند، زمینه برگشت‌شان بیشتر است. در هفته گذشته فرزندی را به فرزندخواندگی دادیم که سیستم گوارشی و روده‌های وی در یک حفره قرار نگرفته نبود و خانواده‌هایی هستند که دلسوزانه پیگیری می‌کنند و کودکی داریم که تاخیر رشدی دارد و مراحل رشد را طی نکرده و راه نیافتاده است ولی خانواده صبورانه خدمات کاردرمانی را به کودک می‌دهد.
نظرتان درباره اینکه گفته می‌شود بهزیستی در واگذاری فرزند سختگیری می‌کند، چیست؟
باید به ما حق بدهید چرا که وقتی ما در یک خانواده زیسته متولد می‌شویم می‌گوییم قطعا مصلحت خدا بوده ولی وقتی قرار است سیستم یک فرزند را واگذار کند باید خیلی دقت کنیم و خود را جای آن کودک قرار دهیم چرا که در آینده این افراد پدر و مادر کودکانی هستند که دیگران انتخاب کرده‌اند.
البته در همه خانواده‌ها توانمندی و قابلیت‌هایی وجود دارد ولی در برخی کمتر و در برخی بیشتر است به عنوان مثال برخی دیر مراجعه می‌کنند و یک خانم ۴۶ ساله تحمل یک کودک شیرخوار را ندارد چرا که تاکنون بچه‌ای نداشته و تجربه و توان ندارد و ما باید فاصله سنی پدر و مادر با بچه را بسنجیم.
لطفا در خصوص مرکز ندای مهر بیشتر توضیح دهید.
این مرکز مختص دخترانی که زمینه فرار و آسیب را دارند ولی هنوز آسیب ندیده‌اند و اگر ضرورت داشته باشد که جداسازی صورت بگیرد و مدتی از خانواده جدا باشد، این اقدام صورت می‌گیرد و به مراکز شبانه‌روزی معرفی می‌شوند.
نحوه ورود این دختران به این مراکز چیست؟
خود دختران می‌توانند مراجعه کنند و دیگران هم می‌توانند این دختران را معرفی کنند و اورژانس اجتماعی ما یکی از درگاه‌های ورودی ما به سازمان بهزیستی است و خیلی از گروه‌های آسیب‌دیده از این طریق با مراکز مرتبط می‌شوند.
خیلی از مددجویان ما که تجربه قبلی از مراکز ما را دارند به صورت خودمعرف به ما مراجعه می‌کنند و مراقبت‌های پس از ترخیص صورت می‌گیرد.
در ورودی‌های مراکز سازمان بهزیستی افزایش نداشتیم
نسبت به سالهای گذشته در حوزه آسیب‌های اجتماعی افزایش یا کاهش آسیب داشتیم؟
با توجه به پیشگیری‌هایی که انجام دادیم در ورودی‌های مراکزمان نسبت به سالهای گذشته افزایش نداشتیم ولی گستردگی خدمات‌مان بیشتر شده است به طور مثال ما اورژانس‌های اجتماعی را در گذشته در شهرستان‌ها نداشتیم اما از سال ۹۷ در کلانشهرها که بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت دارند آن را فعال کردیم.
هدف اورژانس اجتماعی این است که خدمات اجتماعی و روانی را پیش از آن که شرایط بحرانی فرد به شرایط انتظامی و قضایی تبدیل شود بتواند انجام دهد و مداخله کند.
سازمان بهزیستی در حوزه اجتماعی در رابطه با اعتیاد چه فعالیتی دارد؟
اعتیاد در حوزه پیشگیری سازمان قرار دارد و دفتری به نام دفتر اعتیاد دارد ولی خیلی از گروه‌های هدف حوزه اجتماعی ممکن است که نیاز به خدمات درمانی و مراقبتی اعتیاد را داشته باشند که از حوزه پیشگیری‌مان کمک می‌گیریم.
خدمات سم‌زدایی و درمان اولیه برای کودکان در مراکز درمانی صورت می‌گیرد ولی برای پایدار شدن خدمات توانمند سازی، در داخل سازمان به کمک حوزه‌های تخصصی نگهداری می‌شود.
شناسایی کودکان کار خیابانی
شناسایی و جذب کودکان کار خیابان چطور صورت می‌گیرد؟
شناسایی کودکان کار خیابان به عهده بهزیستی است و فعالیتش در راستای شناسایی به موقع این کودکان است و یکی از وظایف اورژانس اجتماعی، شناسایی به موقع فردی، خانوادگی و اجتماعی فعالیت دارد و حوزه پیشگیری در سازمان بهزیستی در شناسایی به موقع معلولیت‌ها کار می‌کند و حوزه‌ای که در بخش اجتماعی بیشتر نمود پیدا می‌کند، شناسایی کودکان کار خیابان است.
در حال حاضر طرح اقدام و عمل در حوزه شناسایی کودکان کار خیابان اجرا می‌شود که یک فرایند از مرحله شناسایی، جذب و گاهی نگهداری و توانمندسازی است که این فرایند مطابق آیین‌نامه ساماندهی کودکان کار خیابان بوده و از سال گذشته استان خراسان به دلیل تعامل بسیار خوب میان بهزیستی و دادگستری پیشکسوت بوده است.
روند انجام ساماندهی پس از تماس با اورژانس اجتماعی و معرفی یک فرد آسیب‌دیده چیست؟
اگر شرایط اورژانسی باشد و ضرورت داشته باشد که خدمات در همان لحظه ارائه شود، بلافاصله تیم‌های سیار به محل اعزام می شوند و سعی می‌کنند جذب صورت گیرد و اگر ضرورت داشته باشد به مراکز نگهداری منتقل می‌شود و اگر ضرورت نداشته باشد آموزش‌های لازم داده می‌شود و بعد به مراکز مداخله در بحران، مراکز سرپایی و روزانه معرفی می‌شود.
اگر گزارش اورژانسی نباشد مداخلات با تاخیر انجام می‌شود، به این صورت که راهنمایی‌های لازم به گزارش‌دهنده داده می‌شود و از او خواسته می‌شود این آموزش‌ها را در خدمت فرد قرار دهد، به عنوان مثال می‌توانند به فرد بگویند که فردا به مراکز مداخله در بحران به آدرس مشخص مراجعه کنند.
اگر امکان دادن آگاهی به فرد آسیب‌دیده از طرف گزارش دهنده وجود نداشت خودمان راه‌های ارتباطی با فرد را می‌گیریم و آگاهی‌های لازم را به وی می‌دهیم.
دو سوم از کودکان کار خیابان اتباع هستند
جذب و شناسایی کودکان کار خیابان بیشتر در کدام منطقه شناسایی می‌شوند؟
این کودکان به واسطه محل کارشان شناسایی می‌شوند و دو سوم از کودکان کار خیابان اتباع هستند و طبق آمار سال جاری از ۲۶۸ کودک کار شناسایی شده ۱۷۷ کودک کار اتباع افغانستانی هستند.
کودکان کار خیابان در حاشیه شهر ساکن هستند اما در مناطق مرفه شهر مانند وکیل‌آباد و احمدآباد کار می‌کنند و ما شناسایی را در این مناطق انجام می‌دهیم و به دلیل برنامه‌ای که از سال گذشته اجرا شده و بچه‌ها شناسایی می‌شوند دیگر کودکان سر چهارراه‌ها کار نمی‌کنند و روزانه گشت‌زنی انجام می‌شود و پس از شناسایی به مراکز منتقل می‌شوند؛ خانواده‌ها متعهد می‌شوند که اگر دوباره کودکان‌شان برای کار به خیابان برده شوند مجازات می‌شوند و قانون حمایت از کودکان و نوجوانان آنها را مجرم می‌داند.
برای کودکان کار اتباع پس از شناسایی چه اتفاقی می‌افتد؟
ما کماکان از آنها نیز حمایت می‌کنیم و تا حدودی برنامه‌های توانمندسازی را نیز برای‌شان داریم و خوشبختانه اداره اتباع پای کار آمده و مراکز خیریه‌ای را برای کمک به بهزیستی تعریف می‌کند ولی وقتی دو سوم از کودکان کار خیابان اتباع غیرایرانی هستند، ساماندهی به انها از عهده یک سازمان و دستگاه خارج است.
برخی مواقع مسأله فرهنگی است و چون مدارس تعطیل شده‌اند خانواده‌ها معتقدند کودکان باید کار کنند و چون کودکان نمی‌توانند در مراکز تولیدی و صنعتی کار کنند و قانون چنین اجازه‌ای نمی‌دهد به دست فروشی روی می‌آورند.
اگر مشکلات اقتصادی باشد اداره اتباع از طریق خیریه‌ها کمک می‌کند و اگر نیاز به خدمات درمانی و توانمندسازی‌های روانی و اجتماعی مانند معلولیت و اعتیاد سرپرست خانوار باشد، باید مداخلات درمانی برای فرد فراهم کرد تا بهبود یابد و دوباره کار کند.
مواردی وجود داشته است که کودکان توسط باندهای سودجو مورد سواستفاده قرار گرفته باشند؟
بله، کودکان یا کودکان کار هستند یا کودکان خیابان و کودکان کار معمولا برای معیشت خانواده کار می‌کنند که ممکن است خانواده در همین‌جا ساکن باشند یا کودک برای کار مهاجرت کرده باشد و برای خانواده پول می‌فرستد. اما برخی، کودکان خیابان هستند که از خانواده متواری شدند یا ساختار خانواده از هم پاشیده و کودک رها شده که ورود این کودکان به باندهایی که زمینه فساد و آسیب مانند مواد مخدر دارد بیشتر است و مواردی بوده که توسط بچه‌ها رییس باند دستگیر شده است.
تکدی‌گری جرم و نوعی اختلال است
بهزیستی در رابطه با متکدیان چه فعالیتی دارد؟
تکدی‌گری جرم محسوب می‌شود و نوعی اختلال است چرا که فرد آگاهانه کاری را انجام می‌دهد و جامعه را گول می‌زند و بر مبنای نیاز این کار را انجام نمی‌دهد و خیلی از آنها نیاز مالی ندارند و در تاریخچه قدیمی تکدی‌گری داستان‌هایی می‌بینیم که چندین خانه داشتند اما سر چهارراه‌ها به تکدی‌گری می‌پردازند.
نظر شما