قرآن درباره وجه الگوبخشی پیامبر(ص) می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»»این جملات بخشی از سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین محمود ریاضت، کارشناس و خطیب مذهبی است که به مناسبت فرارسیدن ایام رحلت رسول خدا(ص) درباره سبک زندگی ایشان با ما در میان گذاشته است و مشروح آن در ادامه تقدیم حضورتان می‌شود.
اخلاق که از مهم‌ترین مباحث جهان امروز و به نوعی حلقه مفقوده آن است در سیره و سبک زندگی پیامبر اکرم(ص) که در لسان قرآن به عنوان اسوه حسنه معرفی شده‌اند چه تجلیاتی داشته است؟
در آستانه رحلت جانسوز پیامبر اکرم(ص) آنچه باید باوجود همه صحبت‌ها و نوشتارها بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، سیره عملی حضرت رسول(ص) در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی است تا دریابیم ایشان در هر یک از این ساحت‌ها چگونه عمل می‌کردند. در قرآن چند آیه به صورت بسیار پررنگ ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) را بیان کرده است؛ «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم» یعنی ایشان به عنوان یک فرد دارای خلق باعظمتی بودند. برای همین است در قدیم وقتی می‌خواستند کسی را به عنوان فردی خوش اخلاق معرفی کنند، می‌گفتند او دارای خُلق محمدی است و مهم آنکه این اخلاق پیامبر(ص) پیش از رسالت به عنوان شخصیتی حقیقی هم زبانزد خاص و عام بوده است. پس از نبوت و رسالت نیز این مهم در ابعاد گوناگون تجلی یافته است، چنان که قرآن می‌فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ؛ و ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم».
به عبارت بهتر، رحمت واسعه الهی در بعد رحمانیت و رحیمیت در پیامبر اکرم(ص) تجلی یافته است و حضرت(ص) در فرموده‌های گوناگون بر این روش عملی تأکید می‌کردند که نزدیک‌ترین شما به من در قیامت کسی است که این اخلاق حسنه را از من یاد گرفته و الگو قرار داده باشد. قرآن درباره وجه الگوبخشی پیامبر(ص) می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ». در روایات است اگر کسی می‌خواهد خدا را به بهترین وجه ملاقات کند و در قیامت در آسایش باشد باید از حضرت رسول(ص) و اهل بیت(ع) ایشان الگو بگیرد. در این میان امیرالمؤمنین(ع) و ائمه(ع) به بهترین نحو از آن حضرت(ص) الگو گرفته‌اند.
خُلق عظیم پیامبر(ص) در لسان روایات چگونه تعریف شده است؟
اهل بیت(ع) وقتی می‌خواستند از اخلاق و منش کسی تعریف کنند او را به پیامبر(ص) تشبیه می‌کردند چنان که امام حسین(ع) درباره حضرت علی اکبر(ص) فرمودند: «ای قوم، شما شاهد باشید پسری را به میدان می‌فرستم که شبیه‌ترین مردم از نظر خُلق و خو و منطق به رسول الله(ص) است». باید توجه داشت قرآن در تعریف و تمجید پیامبر اکرم(ص) از خُلق عظیم ایشان سخن می‌گوید و ملاک ایمان همین خُلق است.
به تصریح روایات، کامل‌ترین افراد امت در ایمان نمازخوان‌ترین و روزه‌دارترین آن‌ها نیست بلکه خوش اخلاق‌ترین و خوش رفتارترین آن‌هاست به‌ویژه آن‌ها که در برخورد و رفتار با خانواده این خوش خلقی را رعایت می‌کنند. حضرت زهرای مرضیه(س) در تبیین خُلق عظیم پیامبر(ص) نسبت به خانواده می‌فرمایند: کامل‌ترین شما در ایمان نرم‌خوترینتان نسبت به خانواده است و پدرم رسول خدا(ص) نرم‌خوترین شما نسبت به خانواده خود بود. این یعنی کامل‌ترین درجات ایمان متعلق به حضرت رسول اکرم(ص) بوده است.
معنویت که آرامش و طمأنینه روحی قلبی را برای انسان به ارمغان می‌آورد در سیره رسول خاتم(ص) که رحمتی برای عالمیان هستند، چه تعریف و تجلیاتی دارد و الگو گرفتن از آن چه برکاتی را نصیب ما می‌کند؟
از ویژگی‌های مهم پیامبر(ص) در ابعاد فردی، اجتماعی و خانوادگی غلبه معنویت بوده است، چنان که عبادت، مناجات، تهجد و خلوت ایشان با خدا زبانزد خاص و عام بود. اصلاً یکی از واجبات بر پیامبر(ص)، بیداری و خلوت شب بوده است یعنی همان عملی که پیامبران الهی به واسطه آن به مقام محمود یعنی شفاعت کبری دست یافته‌اند. بنابر تصریح روایات، رسول خدا(ص) نمازهای طولانی می‌خواندند و شب‌ها به تضرع و مناجات در درگاه الهی می‌پرداختند، چنان که از همسران ایشان نقل شده چون آن حضرت(ص) را در بستر نمی‌یافتند، می‌دیدند پیامبر(ص) در حال عبادت، گریه، سجده، تضرع و مناجات هستند. ایشان رابطه‌ای خاص و سرشار از معنویت با خدا داشتند که در دعاها، نمازها و عبادات و تهجداتشان بروز و ظهور دارد. این مناجات‌ها به قدری در اوج بوده که وقتی به امام سجاد(ع) بابت ازدیاد دعا و عبادت گلایه می‌کنند، حضرت(ع) می‌فرمایند: عبادت من کجا و عبادت رسول خدا(ص) کجا؟!
مهم آنکه وقتی گفته می‌شود علی(ع) نفس پیامبر(ص) است یعنی همه رفتار و سیره ایشان عین سیره رسول خدا(ص) است. در وصف عبادت مولای متقیان(ع) آمده ایشان روزی هزار رکعت نماز می‌خواندند، شب‌ها در نخلستان‌ها مناجات می‌کردند و از خوف خدا چندین بار از حال می‌رفتند... همه این رفتارها با الهام و الگوگیری از پیامبر(ص) بوده است.
این معنویت در سیره و سبک زندگی پیامبر(ص) صرفاً جنبه تهجد و خودسازی فردی داشت یا دامنه‌ای گسترده‌تر را شامل می‌شود؟
رسول خدا(ص) عبادت و معنویت را فقط در نماز و مناجات و دعاهای شخصی نمی‌دیدند بلکه کل زندگی و مسیر درست آن را عبادت می‌دانستند؛ چنان که رفتار و کار در خانه را نیز عبادت قلمداد می‌کردند و به امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: مردی که در خانه به همسرش کمک می‌کند ثواب چندین حج را می‌برد. ایشان حتی نگاه کردن به چهره همسر را عبادت معرفی کرده‌اند. از این رو، دایره عبادت در سیره نبوی(ص) به نماز و روزه و دعا و سجده‌های طولانی محدود نمی‌شود، هر چند این بعد هم پررنگ و برای ما الگوبخش است.
پیامبر اعظم(ص)، کمک به دیگران و گره‌گشایی از آن‌ها را هم عبادت می‌دانستند تا جایی که حتی ثوابی برتر از نماز شب و اعتکاف برای آن برشمرده‌اند. چنان که امام حسین(ع) فرمودند از جدم رسول خدا(ص) شنیدم: باز کردن گره از کار مؤمن یا مؤمنه یا حل گرفتاری او از ۱۰۰ اعتکاف در مسجدالنبی(ص) در رکاب رسول خدا(ص) بالاتر است. آنچه را ما عبادت نمی‌دانیم در سیره و سنت نبوی(ص) عبادت محسوب می‌شود و معنویت باید در اعمال، رفتار و گفتار ما تجلی بیابد. برای همین است رسول خدا(ص) کسی را که برای خانواده و روزی حلال کار می‌کند، مجاهد در راه خدا معرفی کرده‌اند، یعنی کار کردن و کسب درآمد حلال و امرار معاش از این راه در نظرگاه حضرت رسول(ص) در زمره عبادات مهمی همچون جهاد در راه خداست. ایشان همچنین از قشری‌گرایی و تک‌بعدی بودن در سیره عملی و نظری پرهیز داشته و تأکید کرده‌اند عبادات را منحصر به امور قشری نکنیم و دامنه آن را در همه ابعاد و زوایای زندگی و با قصد قربت تسری دهیم.
در سیره اجتماعی پیامبر(ص) الگو گرفتن از چه ویژگی‌هایی می‌تواند به حل مشاجرات، درگیری‌ها و معضلاتی که دامنگیر امروز ما شده، کمک کند؟
مدارا با مردم یکی از نیازهای جامعه امروزی ماست چراکه متأسفانه آستانه تحمل‌ها پایین آمده و ما خوب یکدیگر را نمی‌شنویم در حالی که پیامبر(ص) سخن دیگران را حتی آن‌ها که ایشان را قبول نداشتند، می‌شنیدند و مدارا با مردم مورد تأکید ایشان بود. رسول خدا(ص) اهل مدارا بودند و لازمه این صفت را انصاف می‌دانستند. آن حضرت(ص) توصیه داشتند انسان در برخوردهای اجتماعی انصاف داشته باشد و در تبیین انصاف فرمودند: آنچه برای خود می‌پسندید برای دیگران هم بپسندید و آنچه برای خود نمی‌پسندید برای دیگران هم نپسندید. این یعنی اگر برخورد توأم با آرامش و راستگویی، بدون غیبت و تهمت و آبروریزی را از مردم توقع داریم خود نیز چنین باشیم.
متأسفانه مدارا با مردم از حلقه‌های مفقوده امروز اجتماع ماست چون ما همه چیز را برای خودمان می‌خواهیم در حالی که چنین نگاه و رفتاری خلاف سیره نبوی(ص) است. پیامبر(ص) می‌فرمودند: اگر می‌خواهید خدا در قیامت به شما سخت نگیرد شما هم اهل مدارا و سهل‌گیری در حق دیگران باشید.باید توجه داشت بنابر سیره و سنت رسول خدا(ص)، این مدارا دامنه‌ای وسیع دارد و شامل همه افرادی می‌شود که در دایره تعامل و ارتباطات ما قرار می‌گیرند.
اگر تنها همین مثلث اخلاق، معنویت و مدارا با مردم در سیره اجتماعی رسول خدا(ص) را در سبک زندگی خود به قدر توان پیاده و عملیاتی کنیم چه مشکلاتی از جامعه ما به عنوان امت ایشان برطرف می‌شود؟
داشتن خُلق عظیم، معنویت فردی و اجتماعی و روحیه مدارا با مردم سبب می‌شود در عرصه‌های خانوادگی بسیاری از مشکلات ما حل شود. یک دلیل آمار بالای طلاق در جامعه ما پایین بودن آستانه تحمل زوجین است که به دلیل آن به سرعت عصبانی و مکدر می‌شوند چون ظرفیت‌هایشان بالا نرفته است. باید این ظرفیت در اثر مدارا و انصاف بالا برود. بنابراین اگر همین سه اصل مهم را از سیره نبوی(ص) الگو بگیریم، یعنی اخلاق داشته باشیم، برای خدا کار کنیم نه خلق خدا و حرف دیگران را بشنویم بیش از ۵۰ درصد از مشکلات ما در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی حل می‌شود. اینکه بسیاری از پرونده‌ها در شورای حل اختلاف با صحبت و دعوت به آرامش و مدارا و تحمل حل می‌شود و به دادگاه نمی‌رود به دلیل همین ظرفیت‌سازی است.
در اختلافات حقوقی تجاری نیز چنین است یعنی چون همدیگر را تحمل نکرده‌ایم کار به دعوا و اختلاف رسیده و شورای حل اختلاف اصل مدارا را تقویت می‌کند تا مرافعه برطرف شود. در حالی که اگر پیش از آن با الگو از سیره نبوی(ص) عمل می‌کردیم کار به آنجا نمی‌کشید.
نظر شما