از کدام روستا و بزرگانش باید گفت؛ از «ایرای لاریجان» که ذوالفنون و علامه دهر، آیت الله حسن‌زاده آملی در آن پرورش یافت و سرانجام بر دامان آن آسوده آرمید؛ از «دلارام» روستایی که به دهکده پزشکان معروف است و اردشیر قوام‌زاده، پدر پیوند مغز استخوان ایران در آن متولد شده است؛ از «ورکانه» همدان، روستایی که پروفسور توفیق موسیوند، مخترع قلب مصنوعی انسان تا سن ۱۴ سالگی در آن برای کمک به خانواده‌اش چوپانی کرده است یا از «چرمهین» اصفهان، جایی که رحمت‌الله قدیمی چرمهینی در آن متولد شد، کشاورزی کرد و درس خواند و دستیار تحقیقاتی ناسا شد و بعد هم به ایران بازگشت و... .

به بهانه روز روستا و عشایر به سراغ چند روستازاده فرهیخته رفتیم تا از نقش روستا در پرورش و شکوفایی استعدادهای ناب کشور برایمان بگویند.

سخت‌کوشی در رگ‌های روستاییان جاری است

رئیس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و مدیر کارگروه تخصصی برنامه‌ریزی و گسترش آموزش عالی علوم جغرافیای این دانشکده، روستازاده است.

کرامت‌الله زیاری که ۶۸ سال پیش در روستای «برج سوخته» از دهستان انارستان کازرون متولد شده است، می‌گوید: با اینکه دو عامل هوش و پشتکار در موفقیت افراد نقش بسزایی دارند اما روستا می‌تواند به دلیل محدودیت‌هایش برای بعضی مانع رشد و به دلیل محیط آرام، هوای پاک و تغذیه سالمی که دارد برای گروه دیگری عامل شکوفایی باشد.

زیاری ادامه می‌دهد: موفقیت بدون پشتکار و تلاش حتی با داشتن بهره هوشی بالا محقق نمی‌شود و جوهره ذاتی افراد چه شهری باشند و چه روستایی به آن‌ها در کار و تلاش کمک می‌کند، اما آنچه واقعیت دارد این است که روستاییان با کار و تلاش رشد می‌کنند و در واقع سخت‌کوشی و پشتکار مانند خون در رگ‌های آن‌ها جاری است.

وی که یکی از تهیه‌کنندگان برنامه ششم توسعه در بخش آمایش سرزمین بوده است، می‌گوید: در چند دهه اخیر ما با توسعه دانشگاه‌ها تعداد دانش‌آموختگان بیکار کشور را افزایش دادیم و اکنون کمتر روستایی است که دانش‌آموخته کارشناسی ارشد و دکترا نداشته باشد و چه بسا بیشتر آن‌ها نیز بیکار هستند و چاره‌ای جز مهاجرت ندارند. بنابراین اگر بخواهیم این وضعیت را تغییر دهیم باید دولت و مجلس با همکاری بخش خصوصی در روستاها سرمایه‌گذاری کنند و با ایجاد صنایع متناسب با روستا علاوه بر شغل برای جوانان و دانش‌آموختگان بیکار، زمینه توسعه روستاها نیز فراهم شود.

جوانان روستایی به سختی کار نمی‌اندیشند

براتعلی خاکپور، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی و عضو سابق شورای شهر مشهد نیز متولد یکی از روستاهای اطراف شیروان است. او می‌گوید: فرزندانی که در روستا متولد می‌شوند باید از همان دوران کودکی کار و تلاش بیشتری نسبت به همسالان خود در شهرها داشته باشند و خوب می‌دانند اگر بخواهند به هدفی در زندگی برسند باید بیشتر از دیگران تلاش کنند چرا که امکانات تحصیلی و رفاهی در روستاها قابل مقایسه با امکانات شهرها نیست. برای مثال بیشتر روستاها فقط دبستان دارند و دانش‌آموزان برای دوره متوسطه باید به روستاهای بزرگ‌تر و یا شهرستان‌های اطراف بروند و یا ادامه تحصیل ندهند.

شهردار اسبق گلبهار که سخت‌کوشی خود را مدیون روستایی بودنش می‌داند، می‌گوید: در شهرها فقط پدر و یا مادر خانواده مشغول فعالیت اقتصادی است، اما در روستاها حتی کودکان پنج ساله نیز ضمن بازی، در مزرعه هم کار می‌کنند و در اقتصاد خانواده مشارکت دارند به همین دلیل در آینده شغلی نیز هر کاری را که به آن‌ها واگذار می‌شود به بهترین نحو ممکن و با تلاش و پشتکار بیشتری انجام می‌دهند. چون به جای فکر کردن به سختی کار، به نتیجه کار می‌اندیشند.

به گفته خاکپور، دولت باید تسهیلاتی را فراهم سازد تا نخبگان روستایی پس از دوران بازنشستگی بتوانند به روستایی که به آن تعلق خاطر دارند بازگردند و تجربه‌هایشان را در اختیار جوانان و خانواده‌های روستایی قرار دهند تا با استفاده از آن تجربه‌ها، روستاهای کشور توسعه پیدا کند. اگر این مهم اتفاق افتد علاوه بر توسعه روستاها از مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها و توسعه حاشیه‌نشینی نیز پیشگیری می‌شود.

مهاجرت معکوس به روستا را هدفمند کنیم

موسی عنبری، مدیر گروه آموزشی توسعه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز متولد یکی از روستاهای دورود است. او در گفت‌وگو با ما می‌گوید: اگر روستاها پاسخگوی نیازهای آموزشی، خدماتی، حقوقی، صنعتی و شغلی جوانان باشند از مهاجرت آن‌ها به شهرها پیشگیری می‌شود. در غیر این صورت جوانان روستا به‌ویژه جوانان تحصیلکرده چاره‌ای جز مهاجرت ندارند.

نویسنده کتاب «جامعه‌شناسی روستایی؛ ابعاد تغییر و توسعه در جامعه روستایی ایران» معتقد است: از یک مرحله به بعد دوباره روستاییانی که سال‌ها در شهرها سکونت داشته‌اند به روستاها بازمی‌گردند و شکل دیگری از زندگی را در روستاها رقم می‌زنند. در مهاجرت معکوس، آن‌ها عضوی از روستا می‌شوند، اما در بسیاری از فعالیت‌های روستا مشارکت فعال ندارند و فقط برای تعطیلات به روستا می‌روند.

این استادیار دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: در حال حاضر حدود یک سوم جمعیت کشور ساکن روستاها هستند و کشاورزی می‌کنند، ضمن آنکه صنایع تبدیلی، صنعتی و خدماتی نیز به روستاها وارد شده که می‌تواند موجب جذب جمعیت و مهاجرت معکوس به روستاها شود. همچنین افرادی که در جوانی برای کار در حرفه‌هایی همچون معلمی، پزشکی، مهندسی، دانشگاهی و سایر مشاغل اداری، تجاری و یا صنعتی به شهرها مهاجرت کرده بودند، اکنون که بازنشسته شده‌اند به دلیل تعلق خاطر خود به روستای محل تولدشان بازمی‌گردند اما این بازگشت قطعی نیست و به دلیل کار یا تحصیل فرزندانشان در شهرها، نوعی زیست دوگانه پیدا می‌کنند.