در قرن‌های بعد، منصبی در آستان ‌قدس به وجود آمد به نام «مدرس اول» که بسیار مورد توجه بود. مدرسان آستان علمای نام‌آور دوران خود بودند که باید در حرم مطهر به تدریس علوم دینی می‌پرداختند. در میان این مدرسان، افراد مشهوری که نامشان در تاریخ باقی مانده ‌است، کم نبوده‌اند. امروز می‌خواهم برایتان درباره یکی از این مدرسان عالی‌مقام که در حدود ۹۷ سال پیش، دار فانی را وداع گفت صحبت کنم؛ مدرسی که تلاش و کوشش او در امر تدریس و احیای کتاب‌های نفیس، زبانزد خاص و عام بود.

از سلاله سادات رضوی

میرزا محمدباقر از سلاله سادات رضوی بود که عمری را در مشهد به خدمت خلق و نشر علوم دینی مشغول بود. او در آذر سال ۱۲۳۲ خورشیدی در شهر مشهد به دنیا آمد. خاندانش از دوره نادرشاه، به عنوان علمای تراز اول مشهد و مدرسان آستان قدس رضوی شناخته می‌شدند و پدرش، سیدصادق رضوی این مقام را داشت. میرزا محمدباقر، مقدمات را نزد پدرش فرا گرفت و مدتی را هم در سبزوار به فراگیری دانش پرداخت و پس از آن در سال ۱۲۶۷ خورشیدی به همراه میرزا حبیب‌الله مجتهد خراسانی راهی عتبات شد و در نجف پای درس آخوند خراسانی نشست و از علمای آن حوزه کهنسال، اجازه روایت گرفت و به مشهد بازگشت؛ دوران پربار زندگی میرزا محمدباقر رضوی، درست از همین زمان آغاز می‌شود.

خادمی که عاشق تدریس بود

او پس از ورود به مشهد، تدریس در حوزه علمیه را آغاز کرد. میرزا سخت به تدریس علاقه‌مند بود و تقریباً از بعد از طلوع آفتاب تا هنگام غروب به آن  اشتغال داشت. تدریس او از دروس مقدماتی آغاز می‌شد و تا درس‌های سطوح عالی را در بر می‌گرفت. فصاحت بیان میرزا محمدباقر و روش خاص او در تدریس که موجب فراگیری ساده‌تر طلاب می‌شد، سبب شد جلسات درس او از شلوغ‌ترین جلسات درس حوزه مشهد باشد و حدود ۲۰۰ طلبه به طور دائم در آن حاضر شوند. میرزا محمدباقر افزون بر تدریس، خادم حرم نیز بود؛ منصبی که از پدرش به ارث برد؛ او معلمی و خادمی را وسیله امرار معاش خود قرار داد و از قبول سهم امام و دیگر وجوه شرعی خودداری می‌کرد. به همین دلیل، فرد ثروتمندی نبود و با قناعت و مناعت طبع روزگار می‌گذراند. چندی بعد، به دلیل شهرتش در تدریس و البته مشکلات جسمانی عمویش، میرزا محمدعلی رضوی که مدرس آستانه بود، جای وی را گرفت و از آن به بعد، حلقه درس او در حرم مطهر، یکی از شلوغ‌ترین مجالس درس در مشهد شد. 

کتابخانه ۲ هزار جلدی میرزا محمدباقر

میرزا محمدباقر رضوی افزون بر تدریس، علاقه فراوانی به جمع‌آوری کتاب‌های مختلف خطی و چاپی و احیای آن‌ها داشت. کتابخانه‌ای با بیش از ۲هزار جلد کتاب برای خودش فراهم کرده ‌بود و ساعات فراغت را به تصحیح کتاب‌ها و تکمیل آن‌ها می‌گذراند؛ تعجب نکنید! میرزا محمدباقر کتاب‌های خطی را که به صورت ناقص به دست او می‌رسید، از روی نسخه‌های دیگر و با خط خودش تکمیل می‌کرد و در کتابخانه شخصی قرار می‌داد؛ او بی‌تردید یکی از احیاگران مهم کتاب در تاریخ معاصر ایران است. او در کنار تدریس برای پسران، آموزش به دختران را هم مهم و ضروری می‌دانست و در شرایطی که عموماً فضایی برای آموزش دختران در مشهد وجود نداشت، دختران خانواده میرزا محمدباقر رضوی از موهبت فراگیری علوم زمانه برخوردار بودند. واقعیت آن است که میرزا محمدباقر، تربیت را مهم‌تر از تعلیم می‌دانست و معتقد بود عالمی که تربیت صحیح نداشته باشد، نمی‌تواند برای جامعه خود نقش مثبتی ایفا کند.

اهتمام به امور سیاسی و اجتماعی

میرزا محمدباقر رضوی در بیان حق و آنچه از متون دینی دریافته ‌بود، ابایی نداشت. او از طرفداران مشروطه به حساب می‌آمد و از سوی مردم به عنوان عضو انجمن ایالتی خراسان انتخاب شد و در این سمت، خدمات فراوانی انجام داد. میرزا در غائله طالب‌الحق یزدی و به توپ بستن حرم مطهر رضوی توسط نیروهای روسیه تزاری در نوروز سال ۱۲۹۱، سعی زیادی برای برقراری سازش و صلح میان دو طرف دعوا داشت، اما کاری از پیش نبرد. او تا سه ماه پیش از وفات خود، به تدریس ادامه داد تا اینکه در یکی از روزهای فروردین سال ۱۳۰۳، پس از اتمام درس، کتاب را بست و رو به شاگردانش کرد و گفت که دیگر قادر به تدریس نیست و حالش رو به وخامت گذاشته است. او را از همان جلسه، مستقیماً به بستر بردند و تحت درمان قرار گرفت. به پیشنهاد پزشک، میرزا محمدباقر مدرس رضوی را به روستای سوران در نزدیکی شاندیز منتقل کردند تا استراحت کند، اما عمرش به دنیا نبود و در ۲۱ تیرماه سال ۱۳۰۳، در ۷۱ سالگی دار فانی را وداع گفت. پیکرش را پس از تشییع باشکوه، در حرم مطهر رضوی، ورودی دارالسیاده به خاک سپردند.