پاییز و گلهای ارغوانی زعفران، دوستی دیرینه ای دارند؛ دوستی ای که بی شک از زاویه دید کشاورزان، ملموس تر است و از همین زاویه می توان گویاترین حکایت این رفاقت شیرین را میان پاییز نارنجی و زرد با طلای سرخ شنید.

ایران به گواهی آمار و ارقام، ابرقدرت تولید زعفران در جهان است اما به ثمر نشستن گلهای حساس و شکننده طلای سرخ با مرارتهای خاصّ خودش همراه است به طوری که بدون اغراق در روزهای محدود برداشت، خواب و آسایش برای کشاورز زعفران کار بی معناست. 

در فصل برداشت زعفران با غلامرضا میری نایب رییس شورای ملّی زعفران که هم کشاورز است و هم رییس اتحادیه صادر کنندگان زعفران از مرارتهای این روزهای زعفران کاران و زنجیره پر آسیب تولید، توزیع و صادرات طلای سرخ ایرانی گفتیم و شنیدیم؛ گفتگویی کشاورز محور و از مزرعه تا بازارهای جهانی.

جناب میری! برای مخاطبی که شاید نداند یک کشاورز زعفران کار در فصل برداشت این محصول بسیار حسّاس، چه روزهایی را از سر می گذراند، از ویژگیهای خاصّ این محصول و دغدغه های یک زعفران کار در چنین فصلی بگویید.  

کشاورزان ایران علی الخصوص زعفران کاران خیلی مظلوم واقع شده اند و بنده به عنوان یک تولید کننده و صادرکننده که فضای کار را از نزدیک دیده و لمس کرده ام، برای این مظلومیت استدلالهای زیادی دارم. یک زعفران کار برای برداشت ۱۰ تا ۱۴ گرم زعفران خشک باید حدود ۲ هزار گل را جداسازی کند. کشاورزان زعفران کار به دلیل اینکه خودشان به نیروی کار احتیاج دارند، نمی توانند کمکی برای همدیگر باشند پس نیروی انسانی مورد نیاز را چه بسا از سال قبل با پول و کادو، رزرو می کنند تا در فصل برداشت برای جمع آوری گل و جداسازی خیالشان راحت باشد. از آن جایی که گل زعفران در بهترین حالت و شرایط، بیشتر از ۴۸ ساعت قابلیّت نگهداری ندارد و پس از این زمان پلاسیده و خراب می شود، پای کمبود نیروی کارشناس و متخصّص به عنوان یکی از مهم ترین مشکلات زعفران کاران وسط می آید. متاسفانه کشاورز زعفران کار ناگزیر است  به هر کس اعتماد کند و گل زعفرانش را به او بسپارد. این اعتماد ممکن است به جداسازی بی دقّت و تحویل گرفتن زعفران خشک کمتر منجر شود. در اینجا لازم است مسوولانی که سنگ کشاورز را به سینه می زنند و خود را حامی زعفران کاران می دانند، دستگاه های جداسازی کلاله را که برخی کشاورزان از حدود ۲۰ سال پیش در پی آن هستند، به دستشان برسانند.

به نظر نمی رسد با توجه به پیشرفتهای صنعت ماشین سازی ایران و جهان، ساخت دستگاه جداسازی کلاله، فرایند پیچیده ای داشته باشد و یا وزارت جهاد کشاورزی و دولت از ضرورت آن بی اطلاع باشند. پس دلیل عدم دسترسی کشاورزان به این دستگاه چیست؟

** ما هم هنوز دلیل نبود چنین دستگاه غیرپیچیده ای را نمی دانیم. آن چه محرز است اینکه صادارت زعفران برای کشور سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار ارزآوری دارد ضمن اینکه این محصول برای ۱۷۰ هزار خانوار کشاورز و نزدیک به یک میلیون نفر در بخش فراوری، بسته بندی، صادرات و توزیع اشتغال کرده است. شاید این حجم از ارزش زعفران، برای دولتها به قدری نیست که یا دستگاه را در داخل تولید کنند و یا به شرکتی خارجی سفارش دهند. در واقع باید یک نفر به کار تولید یا واردات این دستگاه ورود کند تا بعدا مونتاژ  شروع شود. بنده افرادی را می شناسم که در ۱۵ سال گذشته حدود ۴۰۰ میلیون تومان برای این دستگاه هزینه کرده اند تا در دسترسی کشاورزان به دستگاه، پیش قدم شده باشند اما هنوز نتیجه ای حاصل نشده است در حالی که با این دستگاه هم شاهد ارتقاء کیفیت زعفران ایرانی در بازارهای جهانی خواهیم بود و هم هزینه ها و دغدغه های کشاورزان کاهش می یابد.

در خصوص کاهش دغدغه ها و هزینه های کشاورزان به واسطه استفاده از دستگاه جداسازی کلاله کمی جزئی تر توضیح دهید.

اگر کشاورز به دستگاه جداسازی کلاله دسترسی داشته باشد دیگر مجبور نیست به هر نیروی بی تجربه ای اعتماد کند. بدون دستگاه، کشاورز فقط و فقط برای جداسازی باید به ازای هر کیلو بین ۲ تا ۴ میلیون تومان باید هزینه کند. یا مجبور است گل را به واسطه ها بفروشد تا محصولش خراب نشود. بعد همین واسطه ها گلهای خریداری شده را بین ۳۰ تا ۵۰ درصد گران تر در بازار می فروشند. حتی کشاورزان در مواردی مجبور می شوند محصولشان را زیر قیمت پیش فروش کنند. اینها همه از سر اجبار است چون متاسفانه شیوه جمع آوری زعفران با ۴۰۰ سال پیش فرقی نکرده است. البته به عقیده من آسایش خود کشاورز از همه هزینه های مالی مهم تر است چون در فصل برداشت به دلیل نگرانی برای محصول گاهی مجبور است از ساعت ۴ صبح تا ۱۲ تا ۲ شب بیدار بماند تا کار جداسازی سریعا انجام شود، در غیر این صورت حاصل یک سال زحمتش بر باد می رود.

نبود دستگاه جداسازی کلاله و خشک کردن سنّتی زعفران روی کروسین (واحد رنگ) که نقطه قوّت زعفران ایرانی در بازارهای جهانی به شمار می رود، تا چه حد موثّر است؟

واقعیت این است که در بسیاری موارد نیروی انسانی، موجب آلودگی و وورد مواد خارجی به زعفران می شود لذا صادرکننده باید برای سورتینگ (جداسازی)، نیروی انسانی و زمان زیادی اختصاص دهد در صورتی که با دستگاه و بدون دخالت نیروی انسانی جداسازی و بلافاصله بسته بندی انجام می شود. از نظر کیفیت هم معدّل کروسین زعفران ایرانی ای که به صورت سنّتی، خشک می شود ۲۳۰ است که این عدد با دستگاه به حدود ۲۸۰ می رسد و این یعنی ارتقاء کیفیت. بر همین اساس در دو سه سال اخیر خود کشاورزان و واحدهای بسته بندی و صادراتی با کمک برخی ماشین سازان، دستگاه خشک کن ساخته اند تا حداقل زعفران ایرانی به صورت سنّتی خشک نشود و گرنه تمام فرایند زعفران ما با دست و به صورت سنتی است و از کشاورز حمایتی صورت نمی گیرد.

آقای میری! در حال حاضر و بنا به برخی آمار در حدود ۲۳ استان کشور، زعفران کشت می شود. آیا این  توسعه و رشد، نشانه حمایت از زعفران و زعفران کار نیست؟

نه به هیچ وجه... اگر در ۲۳ استان  ایران، زعفران تولید می شود به این دلیل است که خود کشاورز بازار را مناسب دیده و تولید کرده است. برای مثال ما در شورای ملّی زعفران و از اردیبشهت ۱۴۰۰ بارها و بارها گفتیم تا هنوز فرصت هست برای خرید حمایتی محصول زعفران کاران اقدامی بکنیم. گفتیم نرخی برای خرید حمایتی تعیین کنید تا کشاورز تکلیفش را بداند و با توجه به خشکسالی سال گذشته محاسبه کند که با این نرخ، برایش صرفه اقتصادی دارد که به صورت ساعتی آب بخرد یا نه؟ یا گفتیم به زعفران کار پول بدهید که محصولش را برای دولت نگه دارد و یا سر موعد پول را به دولت پس بدهد. هیچ یک از این پیشنهادها را گوش نکردند. متاسفانه کشاورز زعفران کار رها شده است و کسی صدای کشاورز و روستایی را نمی شود. دولت هیچ دلیلی برای عدم خرید حمایتی محصول نداشت . نباید فکر کنید اگر سالی ۵۰۰ تن زعفران تولید می شود، این تولید حمایتی بوده است. کشاورز زعفران کار سالی حدودا ۴۰ روز برداشت دارد  و دوباره همه چیز تا سال بعد به فراموشی سپرده می شود.

راه حل تان برای صادرات کم آسیب زعفران به شیوه ای که منفعت بیشتری نصیب کشاورزان شود و نه دلالان و قاچاقچیان، چیست؟

من ۵ سال پیش به وزیر جهاد کشاورزی، معاونش و استاندار گفتم امروز که قیمت هر کیلو زعفران ۵ یا ۶ میلیون تومان است می توانیم این محصول را به قیمت ۲۰ میلیون تومان هم صادر کنیم مشروط به اینکه از کشاورز حمایت و کف قیمت را تعیین کنید تا کسی نتواند پایین تر از این نرخ زعفران را از کشاورز بخرد. دیگر اینکه باید جلوی قاچاق را بگیرید چون وقتی صادرکننده بخواهد زعفران را به پول ایران کیلویی ۲۰ میلیون تومان بفروشد قاچاقچی با نرخ کمتر زعفران را می خرد و در بازارهای جهانی هم با نرخ پایین تر عرضه می کند و صادرکننده دیگر امکان کار ندارد. سال گذشته هم که قیمت جهانی زعفران کیلویی ۶۰۰ دلار بود گفتیم با نرخ ۱۵۰۰ دلار هم می توانیم بفروشیم مشروط به جلوگیری از قاچاق و برداشتن پیمان سپاری ارزی... صادرکننده قطعا به خاطر نیاز کشور، ارز را بر می گرداند اما از او نخواهید ارزش را در سامانه نیما با نرخ پایین و غیرواقعی عرضه کند و متحمّل زیان شود. در مجموع از سال ۹۷ تاکنون بارها با بانک مرکزی، معاونانش، وزرای مختلف و مجلسیها جلسه داشته ایم اما هنوز به نتیجه نرسیده ایم.  متاسفانه در قاچاق پیاز زعفران و خود زعفران، نقص در خود ماست. وقتی زعفران مشمول پیمان سپاری ارزی می شود یعنی بستری راحت و آرام برای قاچاقچی فراهم کرده ایم. صادرکننده باید به خاطر پیمان سپاری ارزی قیمت محصولش را کیلویی دو سه میلیون تومان کاهش دهد اما قاچاقچی این کار را نمی کند و بسیار راحت زعفران را خارج می کند.

جناب میری! تازه ترین آمار صادرات نشان می دهد از مبادی قانونی کشور ۲۹ تن زعفران به افغانستان صادر شده در حالی که ورود زعفران به افغانستان ممنوع است! این آمار را چطور تحلیل می کنید؟

قطعا این محموله ها از گمرک ایران خارج شده اما نهایتا به کجا رفته خدا می داند... مشکل امروز ما این است که مثلا نمی توانیم به آمریکا، عربستان، چین و هند نمی صادر کنیم چون آمریکا ما را تحریم کرده، با عربستان هم فعلا مناسبات سیاسی و تجاری نداریم، هند و چین هم از ما ۳۸ درصد عوارض می گیرد اما از تاجر افغانی نمی گیرد پس بازار زعفران را عملا به دست قاچاقچیان داده و مسیر قاچاق را هموار کرده ایم. متاسفانه علیرغم اینکه سهم ۹۲ درصدی در تولید زعفران جهان داریم نتوانسته ایم بازار را به درستی مدیریت کنیم. معمولا در بازارهای جهانی زعفران نیم، یک و دو گرمی عرضه می شود و صادرکننده باید برای صادرات یک کیلو زعفران بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان هزینه حمل و نقل بدهد. با  این هزینه ها چطور قدرت رقابت با اروپایی ها را داشته باشد؟ ضمنا آنهایی که از ما زعفران می خرند و خودشان بسته بندی می کنند به مشتریان شان می گویند در بازه زمانی یک ساله زعفران را با قیمتی ثابت به شما می دهیم اما آیا ما این امکان را داریم؟ این زمینه و فضا را ما خودمان در اختیار آنها قرار داده ایم و آنها هم سوء استفاده می کنند. برای وقوع این شرایط نباید صادرکننده را کوبید چون بارها در نامه های مختلف به مسوولان گفته ایم: صادرکننده می تواند تا سقف ۱۵۰۰ دلار  در بازار جهانی زعفران را بفروشد اما شما با پیمان سپاری ارزی، انگیزه را برای قاچاق بالا برده اید!

افزایش قیمت زعفران در سال جاری را چطور ارزیابی می کنید و دلیل این افزایش را چه می دانید؟ آیا این وضعیت روی مصرف داخلی و صادرات زعفران تاثیر منفی خواهد داشت؟

افزایش قیمت اخیر کاملا به جا بود چون چندین سال است که قیمت زعفران ثابت بوده حال آنکه قیمت نهاده های کشاورزی بعضا بالای ۱۰۰ درصد رشد کرده و مایحتاج معیشتی کشاورزان هم افزایش شدید داشته است. پس کسی به کشاورز  خط نداده که قیمت را بالا ببر! کسانی که خود را حامی کشاورز و حامی خرید زعفران می دانند قیمت هر کیلو زعفران را ۲۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان اعلام کرده اند اما همین امروز کشاورز محصولش را کیلویی ۳۳ میلیون  تومان می فروشد. افزایش قیمت امسال به دلیل کاهش تولید بوده و با مکانیزم عرضه و تقاضا قیمت بالا رفته است. در حال حاضر مصرف داخلی بین ۷۰ تا ۸۰ تن برآورد می شود. آمار صادرات اما دقیق است و در سال ۹۹ حدود ۳۲۵ تن صادرات داشتیم و تا ۷ ماهه ۱۴۰۰ هم میزان صادرات مشابه سال قبل بوده  است. این وضعیت قیمتی روی مصرف داخلی احتمالا اثر می گذارد ولی امیدواریم روی صادرات اثر منفی نگذارد و صادرکننده بتواند تقاضای مشتریان همیشگی زعفران ایرانی را در جهان به خوبی پاسخ دهد.

با توجه به خلاها و کمبودهایی که اشاره کردید، جایگاه شورای ملّی زعفران چیست؟ چرا این شورا نمی تواند در کاهش مشکلات زعفران کاران موثرواقع شود و دولت و وزرات جهاد را برای حمایت تخصّصی متقاعد کند؟

ما طبق اساسنامه شورا راهکارهای تولید و صادرات بهتر و ارتقاء کیفیت را به مسوولان می گوییم اما گوش شنوایی نیست و تا کنون حتی یکی از آنها هم اجرایی نشده است. شورای ملّی زعفران نه کار اجرایی می کند نه خرید و فروش... ما فقط مشاوره می دهیم. در سال ۸۸ طرح جامع رعفران را با همکاری وزارت جهاد تنظیم کردیم. این طرح به تصویب کمیسیون کشاورزی مجلس، صحن علنی و هیات دولت رسید اما هنوز پس از ۱۲ سال حتی یک بندش اجرایی نشده است. در این طرح کاشت، داشت، برداشت، توزیع، فراوری، بسته بندی و صادرات و بازارهای جهانی، تکنولوژی و صنایع تبدیلی دیده شده است. شورای ملّی زعفران نمی تواند با این وضعیت کاری بکند. همین خرید زعفران از کشاورز را هم به درستی انجام ندادند. دقیقه ۹۰ به کار ورود کردند ولی چون تولید کاهش یافته بود قیمت بالا رفت وگرنه کسی به فکر کشاورز نیست و سود همواره به جیب دلالان می رود. البته این نکته را یادآور شوم که امسال چون محصول کم بود کشاورزان، حتی الامکان گلها را مستقیما و نه به واسطه ها فروخته اند. خوشبختانه امسال تفاوت قیمت زعفرانی که مستقیما از کشاورز خریداری می شود با بازار و واحدهای بسته بندی و صادراتی حداکثر دو درصد است و دست دلالان آنچنان در کار نیست.

انتهای پیام