نگاهی به تاریخچه افزایش قیمت نفت نشان می‌دهد، عوامل برون‌زای این صنعت مانند تحولات سیاسی تأثیر چشم‌گیری بر رشد بهای طلای سیاه داشته است.

تنبیه آمریکا توسط کشورهای عربی پس از جنگ دوم اعراب و رژیم صهیونیستی

اواخر سال ۱۹۷۳ میلادی یا ۱۳۵۲ شمسی و تنها چند روز پس از جنگ دوم اعراب و رژیم صهیونیستی، اعضای اوپک به‌ جز ایران تصمیم گرفتند با کاهش صادرات نفت خود به آمریکا و چند کشور دیگر، گوشمالی اساسی به حمایت‌های آنان از رژیم صهیونیستی بدهند؛ تصمیمی که گرچه در ابتدا قرار بود ماهانه با کاهش ۵ درصدی همراه باشد اما به یک ‌باره با افزایش قیمت چند برابری طلای سیاه همراه شد و نفتی که در زیر کانال ۱۰ دلاری در حال معامله بود به بالای ۳۰ دلار رسید. این افزایش قیمت موجب شد کشورهای غربی و متحدانشان با صف‌های طویل پمپ‌بنزین‌ها و تعطیلی برخی صنایع مرتبط روبه‌رو شوند و افزایش چهاربرابری برخی کالاها، حسابی آنان را تحت فشار قرار دهد. بحران نفتی ۱۹۷۳ هر چند به صورت مستقیم با جنگ مرتبط نبود اما نتیجه تصمیمی سیاسی با منشأ یک جنگ بود.

انقلاب اسلامی ایران و تحولات پس ‌از آن

سال ۱۹۷۹ یا ۱۳۵۷شمسی، ایران به ‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان با بیش از ۶ میلیون بشکه در روز دستخوش تغییرات اساسی سیاسی می‌شود و در پی آن، کارگران صنعت نفت با اعتصابی گسترده، خواهان قطع دست شرکت‌های خارجی از منابع انرژی ایران می‌شوند و به یک‌ باره عرضه نفت ایران به بازارهای جهانی متوقف و برای نخستین بار قیمت جهانی نفت به بالای ۵۰ دلار می‌رسد. ادامه این روند با تهاجم رژیم بعث عراق به ایران ادامه ‌می‌یابد و تا حدود ۶ سال، نفت قیمت زیر ۲۰ دلار را نمی‌بیند. بدین ترتیب بحران نفتی دیگری در جهان به وقوع می‌پیوندد که ناشی از عوامل برون‌زای این بازار بود.

جنگ خلیج‌فارس و بحرانی دیگر

تنها دو سال پس از جنگ فرسایشی و طولانی‌مدت با ایران، یک ‌بار دیگر خوی وحشی‌گری صدام بالا گرفت و این بار کویت بود که آماج حملات گسترده او می‌شد. همین رویداد در آگوست سال۱۹۹۰ یا همان ۱۳۶۹ شمسی، بار دیگر قیمت جهانی نفت را که چند سال حوالی ۲۰ دلار در آرامش بود به بالای ۴۰ دلار رساند. این جنگ که در نهایت با اخراج عراقی‌ها از همسایه جنوبی همراه بود سبب ویرانی گسترده چاه‌های نفت کویت و عراق شد تا این بار یک جنگ به ‌صورت مستقیم، قیمت جهانی نفت را به تلاطم اندازد.

دستیابی ایران به چرخه کامل هسته‌ای

سال‌ها پس از هیاهوی گسترده علیه ایران درباره برنامه هسته‌ای، دولتی روی کار آمد که بی‌توجه به تهدیدهای غرب، چرخه هسته‌ای خود را کامل کرد و با اعلام رسانه‌ای آن یک شوک بی‌سابقه به بازارهای جهانی وارد کرد. سال ۲۰۰۷ یا همان ۱۳۸۵ برای نخستین بار در تاریخ، بهای نفت شاخص ۱۰۰ دلاری را شکست و تا بیش از ۱۴۰ دلار در هر بشکه معامله شد. آمریکا و کشورهای غربی که ابتدا با اظهارات جدی نظامی ایران را تهدید می‌کردند با پاسخ سخت مقامات ایرانی به بستن شاهراه انرژی جهان یعنی تنگه هرمز مواجه شدند و نتیجه سایه جنگ بیش از ایران در بازارهای جهانی نفت دیده شد. نفت بالای ۱۰۰ دلار هر چند ۶ماه بیشتر دوام نداشت اما حسابی سروصدا کرد و هر چند جنگ مستقیم موجب رشد قیمت جهانی نشد اما سایه جنگ هم خودی نشان داد.

بحران اوکراین و بار دیگر نفت بالای ۱۰۰ دلار

تنها دو سال پس از بحران بی‌سابقه کرونا که نفت را به محدوده منفی قیمتی برد، جنگی دیگر موجب لمس بهای ۱۰۰ دلاری مهم‌ترین منبع انرژی جهان شده است. این ‌بار کیلومترها آن‌ سوتر از سرچشمه انرژی جهان یعنی جنوب غرب آسیا، آتش جنگ شعله‌ور شد تا بازارهای جهانی بار دیگر ملتهب شود. حمله روسیه به همسایه جنجالی ۳۰سال گذشته‌اش یعنی اوکراین بار دیگر قیمت جهانی نفت را به کانال ۱۰۰ دلاری برد تا عامل برون‌زای جنگ، بار دیگر بازار انرژی جهان را تحت تأثیر خود قرار دهد.

هر چند نوسان‌های دیگری در شاخص قیمت نفت با عواملی چون رونق و رکود، افزایش تقاضا و بهره‌وری و غیره در تاریخ به وقوع پیوسته که بسیار مهم و قابل ‌تأمل است اما همواره جنگ و تحولات سیاسی یکی از پررنگ‌ترین نقاط این صنعت مهم و تأثیرگذار بوده است.