زنده‌یاد مصطفی‌زاده یکی از مهم‌ترین منتقدان عرصه تئاتر بود که نگارش صدها مقاله و تصحیح بیش از ۵۰ مجلس تعزیه را در کارنامه هنری خود داشت. این اندیشمند و فعال فرهنگی انقلاب اسلامی را می‌توان یکی از چهره‌های برتر شعر و نویسندگی خراسان دانست. مصطفی‌زاده کمتر در محافل عمومی حضور می‌یافت و بیشتر سعی داشت در خلوت خود به تفکر و اندیشه‌ورزی بپردازد. او آثاری چون «الفبای حسن»، «حدیث ولایت مالک» و مجموعه اشعار و نمایش‌نامه‌های «محاکات» و «ابدال» را منتشر کرد. یکی از ابعاد شخصیتی این هنرمند فقید که کمتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت بعد عرفانی شخصیت او بود. پیکر زنده‌یاد مصطفی‌زاده، صبح دیروز پس از تشییع و اقامه نماز در حرم مطهر رضوی، در بهشت امام رضا(ع) مشهد به خاک سپرده شد.
شخصیت صریحی داشت
رضا حسینی، منتقد و مدرس تئاتر با بیان اینکه مرحوم مصطفی‌زاده از شخصیت‌های تأثیرگذار در تئاتر خراسان بود به خبرنگار ما می‌گوید: ایشان بر جریان و خانواده تئاتر خراسان تأثیر مثبتی داشت و به عنوان یک معلم، عارف، فیلسوف و هنرمند، راهگشا بود. شخصیت صریحی داشت و نظراتش را بیان می‌کرد و همین موجب شده بود تا یک شخصیت فرهیخته هنری داشته باشد.
او با بیان اینکه درگذشت سیدمحسن مصطفی‌زاده، یک فقدان عادی نبود و کسی از میان ما رفت که شاید چند ده سال دیگر طول بکشد تا مانند او را ببینیم، می‌افزاید: کمتر هنرمندانی هستند که نامشان با هنرشان پیوند بخورد و با رفتنشان، فقدانی عمیق را در هنر نمایش به جای بگذارند اما رفتن استاد مصطفی‌زاده، خلأ بزرگی در هنر نمایش ایجاد کرد. چیزی که همواره در ذهن جامعه تئاتر از ایشان به جا مانده، اندیشه‌ورزی و فرهیختگی در حوزه هنرهای نمایشی خراسان بود. هر زمان صحبت از اندیشه‌ورزی در هنر نمایش بود، نام زنده‌یاد مصطفی‌زاده به میان می‌آمد و شاید کسی نتواند جای ایشان را پر کند.
وی با بیان اینکه سیدمحسن مصطفی‌زاده به معنای واقعی کلمه مایه فخر هنر خراسان بود یادآور می‌شود: دانش عمیق و وسیعی که در حوزه‌های مختلف همچون فلسفه، هنر و دین داشت در کمتر شخصیتی پیدا می‌شد. ایشان در فلسفه، هنر و عرفان در صف نخست بود و ما پشت سرشان بودیم.
گشودن دریچه‌های جدید در هنر و عرفان
حسینی با اشاره به پژوهش‌های قابل توجه زنده‌یاد مصطفی‌زاده درباره تعزیه خاطرنشان می‌کند: حوزه تعزیه که بسیار مورد غفلت واقع شده یکی از عرصه‌های پژوهشی ایشان بود. تألیفات و تحقیقاتشان درباره فلسفه، عرفان و هنر بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تر بود. در حوزه هنر و عرفان به مانند یک علامه بود و جهان‌بینی بسیار گسترده‌ای داشت.
به گفته این مدرس تئاتر، وی چهارراهی بین هنر، دین، عرفان و فلسفه ایجاد کرده بود چون در همه این زمینه‌ها کار کرده و تسلط دانشی و پژوهشی داشت.
حسینی اضافه می‌کند: وقتی قرار بود درباره عرفان در هنر نمایش صحبت کند، دریچه‌های جدیدی را به روی شنونده می‌گشود. همان قدر که در عرصه عرفان، صاحب نظر بود در حوزه دین و فلسفه هم صاحبنظر بود.
وی با اشاره به جایگاه سازنده و ممتاز زنده‌یاد مصطفی‌زاده در هنر نمایش خراسان، یادآور می‌شود: ایشان تکیه‌گاهی برای جامعه هنری به ویژه نویسندگان پس از انقلاب اسلامی بود و آن‌ها راهنمایی و همفکری‌های خوبی از آقای مصطفی‌زاده می‌گرفتند. در سال‌های حضورش در شورای نظارت در هنر نمایش مشهد، پشت و پناه هنرمندان بود.
فقدان یک نظریه‌پرداز هنر نمایش
سیدجواد اشکذری، منتقد و کارگردان تئاتر نیز با بیان اینکه سیدمحسن مصطفی‌زاده، چشم تئاتر مشهد و خراسان بود به خبرنگار ما می‌گوید: او خوب می‌دید و راه را به بچه‌های تئاتر مشهد نشان می‌داد، خیلی از مسائل و مشکلات تئاتر توسط وی حل می‌شد. بسیاری از چیزهایی که نمی‌دیدیم یا فکر می‌کردیم که می‌بینیم توسط او دیده می‌شد، نفوذ کلام بالایی داشت و راهگشا بود.
او با بیان اینکه زنده‌یاد مصطفی‌زاده، نظریه‌پرداز در تئاتر بود خاطرنشان می‌کند: او جزو معدود کسانی بود که شخصیتی چندبعدی داشت، هم شاعر بود هم منتقد، هم نمایش‌نامه‌نویس بود و هم پژوهشگر، هم عارف بود و هم فیلسوف. جزو نخستین کسانی بود که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی توانست تئاتر مشهد را به شرایط منسجم و پایداری برساند و عضو نخستین شورای نظارت بر تئاتر در مشهد بود که اتفاق‌های مبارکی را رقم زد.
ارادت به حضرت رضا(ع)
اشکذری معتقد است اگر جابر عناصری، پیشکسوت و صاحبنظر در حوزه تعزیه بود قطعاً یکی دیگر از صاحبنظران در حوزه تعزیه ایران و خراسان، سیدمحسن مصطفی‌زاده بود. او پژوهش‌های زیادی در حوزه تعزیه داشت و در این حوزه بسیار درخشید. کتاب‌های زیادی در این باره نوشت و با اینکه خودش ناشر بود ولی برخی آثارش چاپ نشده که امید می‌رود با چاپ آثار منتشر نشده‌اش، یادش زنده نگه داشته شود.
وی، مرحوم مصطفی‌زاده را دوست و معلمی بسیار بااخلاق و همراه برای خانواده تئاتر مشهد دانسته و اضافه می‌کند: او انسانی کامل و همصحبتی بسیار خوب بود. کتاب‌های زیادی در حوزه نقد شعر و فلسفه منتشر کرد و پلی بین تئاتر، دین و ولایت بود. علاقه شدیدی به حضرت علی(ع) داشت و اعتقاد داشت که تئاتر مشهد بایستی ارادت خودش را به حضرت رضا(ع) نشان دهد و فعالیت‌های مؤثری هم در این راستا انجام داد.
با تئاتر فقط عکس یادگاری نگرفت
این کارگردان تئاتر با بیان اینکه مصطفی‌زاده، یک فیلسوف و اندیشمند بود می‌گوید: او فلسفه تئاتر را می‌دانست و تحلیل‌های عمیقی نسبت به هنر و پدیده‌های اطرافش داشت. مانند او دیگر نداریم و جایش خیلی خالی است.
او یادآور می‌شود: چند بار تلاش کردیم برایش مراسم گرامیداشت بگیریم اما به دلیل نگاه عارف‌مسلکی که داشت حاضر نشد چنین مراسمی برایش برگزار شود و ترجیح می‌داد در کتابخانه‌اش باشد. او انسان بسیار خودساخته‌ای بود که با تئاتر فقط عکس یادگاری نگرفت.
نظر شما