برای بررسی معنا و چیستی، آداب و برکات و رهاورد زیارت امام مهربانی‌ها ، پای صحبت‌های حجت‌الاسلام ابوالفضل جعفری‌پور، محقق و پژوهشگر علوم حدیث و مؤلف آثاری همچون «زندگی، نکته‌ها و پیام‌های ناب از صحیفه سجادیه» و «این‌گونه پاسخ دهیم» نشسته‌ایم.
خوب است همین ابتدای گفت‌وگو درباره معنی و مفهوم «زیارت» حرف بزنیم و بعد بپردازیم به اینکه چرا در آموزه‌های دینی ما این قدر روی مفهوم زیارت تأکید و سفارش بسیار شده است؟
زیارت از ماده «زور» گرفته شده، اگر یک تعریف زور را روی گرداندن و انصراف از چیزی بدانیم پس وقتی ما به زیارت می‌رویم باید از هر چه در مسیر اهل‌بیت(ع) نیست منصرف و رویگردان شویم. برای همین خدمت امام عرضه می‌داریم: یا امام رضا(ع)! از هر چه در مسیر شما نیست، منصرف می‌شویم. نتیجه اینکه وقتی حضرات ائمه(ع) مثلاً با غیبت، دروغ، سخن‌چینی و چالش‌های اخلاقی مخالف هستند، زائر هم باید مثل آنان بشود.
هدفی که اهل‌بیت(ع) از توصیه به زیارت دنبال می‌کنند ایجاد یک پایگاه فرهنگی برای شیعه به عنوان مرکز همدلی و همیاری است. چنان که در ایام اربعین حسینی، زائران در کنار هم قرار می‌گیرند و با اجتماع آن‌ها همدلی و همگرایی نه فقط بین شیعیان بلکه پیروان دیگر ادیان و مذاهب ایجاد می‌شود. از این رو ائمه(ع) دنبال این بودند تا با زیارت برای شیعه پایگاه و قطب فرهنگی ایجاد شود و برسد به جایگاهی که در کل عالم هستی پایگاه داشته باشد، برای همین است که نه تنها زیارت ائمه(ع) بلکه زیارت امامزادگان هم مورد توصیه است مثل حرم حضرت شاهچراغ(ع)، حرم حضرت فاطمه معصومه(س) و حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع).
خب با این معنا و تفسیر، زیارت چه آثار و برکاتی برای زائر به ارمغان می‌آورد؟
زیارت هم در بُعد دنیوی هم در بُعد اخروی آثار زیادی دارد؛ امام صادق(ع) فرمودند: گمان نکنید پولی که برای زیارت خرج می‌کنید از جیب شما رفته بلکه تا ۱۰برابر آن را خدای متعال جبران می‌کند؛ این یعنی افزایش رزق مادی و معنوی انسان از برکات زیارت.
از دیگر آثار زیارت، برکت در عمر است، چنان که امام صادق(ع) فرمودند: با زیارت ما اهل‌بیت(ع)، خداوند عمر شما را برکت می‌بخشد. از دیگر آثار دنیوی زیارت تأمین آرامش در دنیاست، امروز دنیا دچار افسردگی است و بسیاری از انسان‌ها از روان‌پریشی رنج می‌برند. یکی از عوامل درمان افسردگی و روان‌پریشی و درمانگر روحی انسان بنا بر تأکید روایت‌ها، زیارت است، چنان که در روایت آمده: هیچ انسان دردمندی به زیارت نمی‌رود مگر آنکه خدای متعال آلام او را برطرف می‌کند.
واقعیت تجربی ما هم همین را تأیید می‌کند، شما ببینید خیلی‌ها می‌گویند: وقتی در حال و هوای حرم امام رضا(ع) قرار می‌گیریم، انگار از دنیا و آلام آن دل کنده می‌شویم.
پس اینکه در روایت‌ها تصریح شده حرم امام رضا(ع) باغی از باغ‌های بهشت است، واقعیت دارد، چون جنس حرم این دنیایی نیست و حضور در آن، انسان را از دنیا و مادیاتش جدا می‌کند.
زیارت امام رضا(ع) آثار اخروی زیادی هم دارد؛ یکی از اصحاب جوادالائمه(ع) نقل می‌کند از مولایم محمد بن علی الجواد(ع) شنیدم که فرمودند: در روز قیامت موازی منبر جدم رسول خدا(ص) منبری قرار داده می‌شود که روی آن منبر نمی‌رود مگر زائر پدرم علی بن موسی‌الرضا(ع). این حدیث در کنار خطبه ۱۰۴ نهج‌البلاغه خیلی معنا پیدا می‌کند. خطبه‌ای که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: خوشا به حال کسی که در قیامت به اندازه یک جای پا محلی برای ایستادن داشته باشد.
زیارت امام رضا(ع) به ما کرامتی می‌دهد که جایی کنار منبر پیامبر(ص) قرار می‌گیریم؛ اگر تصویر روشنی از قیامت داشته باشیم آن وقت عظمت این اثر زیارت امام رضا(ع) برای ما آشکار می‌شود.
چرا با این همه رأفت و مهربانی امام رضا(ع) و برکاتی که زیارت ایشان دارد، برخی مخالفان علیه زیارت حضرت(ع) شبهه ایجاد می‌کنند؟
این مسئله مختص امروز نیست و ریشه در گذشته‌ها دارد. اهل‌بیت(ع) همگی نورهستند، بنابراین از همان ابتدا دشمنان سعی داشتند از راه‌های مختلف این نور را خاموش یا کم‌فروغ کنند. در حالی که قرآن کریم می‌فرماید: «یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِئُوا نُورَ اللهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَیَأْبَی اللهُ إِلَّا أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ؛ کافران می‌خواهند که نور خدا را با دهانشان (به نَفَس تیره و گفتار جاهلانه خود) خاموش کنند و خدا نمی‌گذارد تا آنکه نور خود را در منتهای ظهور و حد اعلای کمال برساند».
اگر به رخدادهای مهم صدر اسلام و حوادثی که منجر به خلافت بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌شود دقت کنیم، در این زمینه به تحلیل درستی می‌رسیم. امام صادق(ع) در این مورد فرمودند: آن‌ها می‌خواستند خودشان به حکومت دنیایی برسند. اگر انسان قیامت و معاد را فراموش کند آن گاه حاضر به غصب و جسارت در حق اهل‌بیت(ع) می‌شود.
دومین عامل دشمنی‌ها علیه امام رضا(ع) حسادت است چون اهل‌بیت(ع) دارای علم، کرامات و فضائل بسیار هستند، مورد حسادت قرار می‌گیرند. امام صادق(ع) ذیل آیه «أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی مَا آتَاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ» فرمودند: آن‌ها که مورد حسادت واقع شدند و حقشان غصب شد، ما اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستیم.
برای آنکه بتوانیم زیارت باکیفیت و مقبول داشته باشیم و از برکات زیارت امام رضا(ع) بهره‌مند شویم چه باید بکنیم؟آداب صحیح زیارت چیست؟
درباره آداب زیارت امام رضا(ع) باید توجه داشت امام معصوم(ع)، حی است، آن حضرات(ع) مثل اموات معمولی نیستند که ارتباطی با دنیا نداشته باشند بلکه در اعتقاد شیعه، امام زنده و حاضر است.
یکی از آداب مهم زیارت این است که من خود را در محضر امام زنده ببینم، وقتی انسان وارد حرم امام رئوف(ع) می‌شود باید ادب زائر و زیارت را هم رعایت کند. حواسمان باشد وقتی در حرم هستیم، صاحبخانه‌مان امام رضاست... مگر می‌شود بدون اجازه صاحبخانه وارد شد؟
برای همین توصیه شده اگر نمی‌توانید متن عربی اذن دخول را بخوانید متن فارسی آن را بخوانید. طرح رفاقت با پدر مهربان امت را داشته باشیم... رفیق امام رضا(ع) باشیم اما ادب رفاقت را هم رعایت کنیم؛ چراکه این ادب، انسان را منقلب می‌کند.
دیگر وجه ادب زیارت، خواندن زیارات مأثوره است، علامه مجلسی زیارت جوادیه را نقل کرده که بسیار پرمحتواست، همچنین است زیارت امین‌الله؛ دیگر ادب تشرف به محضر امام رضا(ع) غسل زیارت است، غسل نمادی است برای پاکی انسان از آلودگی‌های جسمی و روحی چنان که توصیه شده در غسل بخواهید خدایا خودم و قلبم را پاک کن.
امام هادی(ع) نیز نمازی را برای بالای سر حضرت علی بن موسی الرضا(ع) توصیه کرده‌اند شامل دو رکعت که بهتر است در رکعت اول آن پس از حمد سوره یس و در رکعت دوم سوره الرحمن خوانده شود. خلاصه اینکه انسان اگر ادب زیارت را رعایت کند و با امام رضا(ع) رفیق باشد مهم‌ترین دستاورد زیارت محسوب می‌شود.
خبرنگار: آمنه مستقیمی
نظر شما