به گزارش قدس آنلاین، وقتی می‌شنویم یک مسئول، پولی را اختلاس کرده و از کشور گریخته، بعید است کسی این خبر را بشنود و عصبانی نشود. چه بسا هرچه به دهانمان هم آید به زبان آوریم. این ناراحتی برای «پول» و سرمایه مادی اتفاق می‌افتد اما تا به حال با خود اندیشیده‌ایم که چرا وقتی می‌شنویم یک «نخبه» مهاجرت کرده، آن طور که باید پریشان و خشمگین نمی‌شویم؟
دلیلش ساده است، چون ما دقیقا جلوی بینی خودمان را می‌بینیم و نگاهی به آن سوتر و سرمایه‌های انسانی‌مان نداریم. نمی‌دانیم که ارزش و منزلت یک نخبه چیست، برای همین هم به سادگی آن را از دست می دهیم، چنان‌که تا امروز هم تعداد زیادی از نخبگانمان به دلایلی که آن غریبه‌ها جذابیت‌های بیشتری برایشان تدارک دیدند، ترک وطن کردند.
شتاب مهاجرت نخبگان؟
اگرچه اسفند۱۴۰۰ مصوبه هیئت دولت درخصوص جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی، حرکت مهم و ارزشمندی را در جهت نگهداشت مغزها رقم زد اما نشانه‌ها همچنان از میل به مهاجرت نخبگان حکایت می‌کند. جلال محمودزاده از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هفته گذشته این موضوع را این طور بیان کرده بود: «متاسفانه بیشتر افرادی که از ایران خارج می‌شوند دارای رتبه علمی هستند، زیرا ما نتوانستیم زمینه مناسبی برای آنان ایجاد کنیم؛ امروز فرار مغزها با شتاب ادامه دارد.»
از سویی دیگر، نه تنها بخشی از نخبگان، بلکه موضوع میل به مهاجرت در بخشی از جامعه فراگیر شده است، به طوری که اتباع ایرانی درصدر متقاضیان پناهندگی در بریتانیا در سال ۲۰۲۱ بوده‌اند. «کارگروه مهاجرت‌های اجباری رصدخانه مهاجرت ایران» در گزارشش آورده است: «در سال ۲۰۲۱ میلادی ۴۸ هزار و ۵۴۰ درخواست پناهندگی در کشور بریتانیا به ثبت رسیده است که این میزان ۶۳ درصد بیشتر از سال قبل و بالاترین رقم طی تقریباً دو دهه گذشته است. اتباع ایرانی با حفظ جایگاه نخست از سال ۲۰۱۶ به بعد و تا سال ۲۰۲۱ بالاترین ملیت متقاضی پناهندگی در بریتانیا بوده‌اند. به طوری که در سال ۲۰۲۱ میلادی، تعداد ۹۸۰۰ درخواست پناهندگی از سوی اتباع ایرانی در این کشور به ثبت رسیده است.»
در عین حال آمار مهاجرت نخبگان تا اواخر سال ۹۹ شتاب جدی داشته است: «تحلیل آمار دریافتی از اداره گذرنامه در بازه زمانی سال ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که ۵۶.۶ درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانش‌آموزی، ۶۹.۱ درصد از مشمولان بنیاد و ۷۸.۳ درصد از افراد حائز رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری در داخل کشور هستند.»
با این حال رویکرد جدید دولت که طرح آن از سال ۱۴۰۰ کلید خورد، درنهایت در اسفند گذشته به تصویب رسید و امیدها را تا حدود زیادی تازه کرد.
اشتغال متناسب با دانش نخبگان
اما موضوع اشتغال نخبگان از جمله مواردی بود که رهبر انقلاب در دیدار هفته گذشته نیز به آن تصریح کردند و آن را در شمار وظایف دستگاه‌ها برشمردند: «یکی از موارد حمایت این است که نخبه‌ای که در داخل درس خوانده و یا از خارج آمده، در این‌جا اشتغال متناسب با دانش خود و همچنین امکان تحقیقات و ارتباط با مراکز علمی دنیا را داشته باشد و این توقع زیادی نیست.»
ایشان با اشاره به مهاجرت مجدد برخی از نخبگانی که از خارج برگشته بودند، خطاب به مسئولان گفتند: «نباید بگذاریم نخبگان به واسطه برخی سنگ‌اندازی‌ها یا برخوردهای نامناسب، از دانشگاه و ادامه فعالیت در کشور، مأیوس شوند و هرچه در این زمینه خرج کنیم، هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است.»
ماجرای جذب نخبگان در دستگاه ها
اما این که مصوبه دولت برای جذب نخبگان، به چه میزان می تواند از مهاجرت آن ها جلوگیری کند، موضوعی است که باید با گذشت بیشتر زمان آن را بررسی کرد. عباس ابراهیمی معاون نخبگان و سرآمدان بنیاد ملی نخبگان اخیرا با ارائه آماری درباره فراخوان‌های این طرح گفته است: «بنیاد ملی نخبگان در فراخوان اول ۲۲۰۰ نفر متقاضی جذب در دستگاه‌های اجرایی را داشت که از این تعداد ۵۵ درصد در مقطع دکتری، ۳۵ درصد مقطع کارشناسی ارشد و حدود ۱۰ درصد نیز در مقطع کارشناسی بودند و از میان متقاضیان فراخوان اول حدود ۴۰ درصد شرایط استعدادی لازم را برای معرفی به سازمان اداری و استخدامی دارا بودند در فراخوان دوم شناسایی در سال ۱۴۰۱ برای جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی از میان ۵٢٠٠ متقاضی شناسایی برای آیین‌نامه جذب، ٢٣٠٠نفر شرایط اولیه را دارا بودند و پرونده‌شان در کارگروه شناسایی بررسی خواهد شد.»
نخبگان را به کارمندان معمولی تبدیل نکنیم
اما این مصوبه با تمام خوبی‌هایی که می‌تواند داشته باشد، چنان‌چه هدفش صرفا اشتغال نخبگان و مستعدان در دستگاه‌ها باشد، بدون این که کیفیت اشتغال موثر و بهره‌دهی آنان را مدنظر قرار دهد، به طور خودکار، آنان را به کارمندانی معمولی و غیرموثر تبدیل خواهد کرد که چه بسا اگر دغدغه معیشت داشتند، احتمالا خلاق و پویاتر باقی می‌ماندند.
در این زمینه البته ابراهیمی معاون نخبگان و سرآمدان بنیاد ملی نخبگان گفته است: «مشکل عدم اشتغال تخصصی مستعدان یکی از چالش‌های فضای نخبگانی کشور است و به همین دلیل بنیاد ملی نخبگان در سال جاری تلاش دارد نه تنها از طرق مختلف این مشکل را کاهش دهد بلکه آنان را برای رسیدن به اشتغال موثر حمایت کند تا این افراد ضمن قرارگیری در جایگاه شغلی مرتبط، بتوانند اثرگذاری بهینه در جامعه داشته باشند.»
مصوبه اشتغال نخبگان چه زمانی موفق خواهد بود؟
این که چگونه و چه مشاغلی می‌تواند از نخبگان، نیروهای موثرتری بسازد، موضوع گفت‌وگوی ما با سید محمد نوید قریشی، پست‌دکترای هوا فضا از دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فضایی ایران است.
دکتر قریشی می‌گوید: من به مصوبه دولت درخصوص جذب نخبگان خوش‌بین هستم، اگرچه هنوز در ابتدای راه است و قطعا زمانی می‌تواند موفق و کارآمد باشد که مشاغل مدنظر برای نخبگان به صورت هدفمند و مبتنی بر تخصص و توانمندی فرد نخبه انتخاب شود. در واقع گماردن نخبگان در مواردی که از عهده افراد عادی هم برمی‌آید، به نوعی اتلاف نیروی کارآمد و متخصص است و در مقابل تخصص هایی که نیازمند نوآوری، مطالعه و خلاقیت است بهترین بستر اشتغال برای نخبگان است.
به طور مشخص صنایع فضایی، هسته‌ای، نانو و شاخه های مختلف علوم مهندسی که دارای فناوری های پیشرفته هستند، بالاترین ظرفیت ها برای جذب و نگهداشت نخبگان را دارند. طبیعی است در این زمینه باید نیازمندی ها و بسترهای صنایع و فناوری های پیشرفته را در کشور شناسایی و مسیر سوق نخبگان و متخصصان به آن ها را تسهیل و فراهم کرد.
منبع: خراسان
نظر شما