این مستند مبتنی بر نتایج این پژوهش؛ قصه تاریخی و سیر توسعه و تکامل حرم رضوی و مشهدالرضا(ع) را از بدو تأسیس تاکنون روایت میکند. در آستانه روز پژوهش، گفتوگوی ما با دکتر حمیدرضا محروقی، رئیس پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن و کارگردان این اثر میخوانید.
پیش از اینکه سراغ مستند برویم بد نیست کمی درباره مأموریتهای پژوهشکده ثامن بفرمایید.
از سال ۹۱ با همکاری جمعی از پژوهشگران و نخبگان ملی و بومی، جلسات متعدد و گفتوگوهایی درباره شهر مشهد شکل گرفت. با توجه به اینکه نقد رویکردهای توسعهای به ویژه در بافت شهری پیرامون حرم مطهر رضوی در جریان بود و منجر به مداخلات و تخریبهای گستردهای هم شد ضرورت تأسیس یک نهاد تخصصی و پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت که منجر به راهاندازی پژوهشکده ثامن در سال ۱۳۹۳ شد تا با شناخت و تبیین کامل ابعاد مختلف طرح توسعهای که به نام نوسازی در اطراف حرم رضوی در جریان بود مورد نقد علمی و گفتمانی واقع شود و برای حل این مسئله با کمک اندیشمندان و صاحبنظران و استفاده از تجربیات داخلی و بینالمللی، ایدهپردازی و طرح تولید شود.
البته این مدل غلط از توسعه که تخریب حیات شهری، هویت و ارزشهای معنوی و تاریخی و آواره کردن مردم را در دل خود دارد، منحصر به این طرح نیست و متأسفانه در بسیاری از طرحهای توسعه شهری چه در مشهد و چه در سایر شهرها مانند شیراز، قم، تبریز، کرمان و… دیده میشود.
در این سالها، علاوه بر کار پژوهشی و اسنادی، جریانسازی رسانهای و جلسات گفتوگویی و کار میدانی هم به جد دنبال شد و بستههای محتوایی، گزارشها، کتابها و محصولات چندرسانهای متنوع و متناسب با مخاطبان حاکمیتی و مدیریتی، کارشناسان و عموم مردم تولید و ارائه شدند. ساخت فیلم مستند «نسیان» از آن جمله بود که در جشنوارههای مختلف از جمله حقیقت، عمار، حافظ، کن، سینما تجربه و... نمایش داده شد.
«آستان خورشید» بر چه مبنا و اساسی شکل گرفت؟
«آستان خورشید» مبتنی بر عقبه پژوهشی و مطالعاتی و با تأکید بر معرفی بافت تاریخی شهر و حرم مطهر از زمان شهادت حضرت رضا(ع) و مضجع اولیه تا عصر حاضر شکل گرفت. بافتی حدوداً هزار هکتاری که ریشه در تاریخی هزار و ۲۰۰ ساله دارد. در وهله نخست باید آن را خوب بشناسیم، وقتی قصه و تاریخ این شهر به خوبی شناخته و میراث شهری و ارزشهایی که به دست نسل حاضر رسیده به درستی فهم شود، طراح شهری روی این ارزشها خط نابودی و انهدام نمیکشد و مدیران هم تصمیمهای هویتسوز و اقتدارگرایانه برای تصویب و اجرای طرحهایی از این دست نمیگیرند و مردم هم به این تخریبها و اقدامهای ضدهویتی واکنش مناسب نشان خواهند داد و عملاً این شناخت و فهم، تبدیل به هوشیاری و بیداری میشود.
با استفاده از نتایج مطالعات، تولید و بازنمایی سهبعدی نقشهها و کالبد شهر و حرم مطهر در دورههای مختلف از سال ۱۳۹۴ شروع شد. در حال حاضر، یک مستند کوتاه از این خروجیها تولید شده که قصه هزار و ۲۰۰ ساله مشهد و اتفاقهای مهمی که در توسعه این شهر و حرم مطهر مؤثر بوده را روایت میکند.
از سویی دیگر، پرواضح است که در مقابل روایتهای مجعول، جریان رسانهای و تصویرسازی منفی که عامدانه و موذیانه از شهر مشهد ارائه میکنند باید جهاد تولید محتوای فاخر در معرفی و شناخت درست مشهدالرضا(ع) و امر زیارت و حریم رضوی به خصوص در قاب رسانه به راه بیفتد.
«آستان خورشید» راوی دورههای مختلف تاریخی است و مکثی بر هر کدام از این دورهها دارد اما از اواخر دهه ۶۰ به بعد با شتاب عبور میکند در حالی که این سالها دستکم در بحث توسعه و نوسازی مقاطع مهمی بودند. چرا از این سالها به سادگی عبور شده؟
واقعیت این است که تأکید داشتیم در مرحله نخست یک فیلم کوتاه با مروری بر دورههای تاریخی گذشته داشته باشیم. بر همین اساس در این مستند بیشتر روی تجربیات گذشته و معرفی دورههای تاریخی متمرکز شدیم و مرور تجربیات تلخ و شیرین دوران پس از انقلاب را به صورت کاملاً هدفمند در تصویرگذاری همزمان نریشن مطرح کردیم و بناست در مستند بلند با تفصیل بیشتر به همه دورهها بپردازیم.
با توجه به تجربهای که از حضور در جشنواره سینما حقیقت داشتید جایگاه آن را در ارتقای فیلمهای مستند چگونه میبینید؟
جشنواره سینما حقیقت فرصت مغتنمی است که میتوان به واسطه آن با مستندسازان و استادان حرفهای ارتباط برقرار کرد و طبیعتاً آثاری که با دغدغه و تلاش زیادی تولید شدهاند در این فضا بیشتر دیده میشوند. با توجه به تجربهای که از حضور «نسیان» در سینما حقیقت داشتیم، به نظرم این جشنواره محملی است که میتوان از آن برای بیان مسائل مهم و دغدغههای اساسی شهری و ملی استفاده کرد و حکم تریبون بیان مسائل مختلف را دارد.
نقطه عطف «آستان خورشید» را میتوان در پایههای پژوهشی آن دانست. تحلیل شما از ضرورت پژوهش در تولید به عنوان نخ تسبیح یک روایت شاکلهمند چیست؟ رویکردی که گاهی با سادهانگاری یا فقدان پژوهش منجر به تولید آثار ضعیف و کمتأثیر میشود.
پژوهش در تولید یک اثر به ویژه مستند ضروری است و ابتدا باید در انتخاب مسئله اولویتدار دقت کافی کرد. کشور در شرایطی نیست که صرفاً هر سوژهای را بدون پژوهش کلید بزنیم و مستند بسازیم. بنابراین نخست باید مسئله درست را تشخیص داد. به طور مثال در مستند «نسیان» رویکرد غلط در طرحهای توسعه شهری را به عنوان یک مسئله پایه و بنیانی قرار دادیم. گرچه هدف فقط ساختن یک فیلم مستند نبود بلکه هدفمان تبیین سراسری و همگانی مسئله بود تا از ابعاد مختلف به آن بپردازیم و به راه حلهایی هم برسیم و از بطن این پژوهشها چند مستند هم بیرون آمده است.
به نظرم پژوهش، مغز محتوایی و اثرگذاری درست در مستند است که تکنیک و فرم به اثرگذاری و جذابیت آن کمک میکند، در غیر این صورت یک فیلم بدون مطالعه و پژوهش لازم تبدیل به یک اثر بیاثر میشود.
آیا در پژوهشکده ثامن برنامهای برای ایجاد یک شهر دیجیتال و سهبعدی با قابلیت گردشگری مجازی دارید؟
اتفاقاً پلتفرم سهبعدی آن برای نخستین بار طراحی شده و این حجم از مدلسازی شهری در کشور سابقه نداشته است. در این پلتفرم میتوانیم محصولات واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و متاورس داشته باشیم و در حال حاضر تیم پژوهشگران درگیر آن هستند که با سناریوی مشخص حرم مطهر امام رضا(ع) و شهر مشهد را در دورههای مختلف در عرصه فضای دیجیتال عرضه و امکان بازدید از مکانهای خاص با عینکهای ویآر را فراهم کنند و در عرصه جهانی و متاورس نیز پلتفرمهایی وجود دارد که فضایی مناسب برای معرفی فاخر از کالبد شهر مشهد، میراث و فرهنگ آن است و حتی میتوان فضای اقتصادی را هم در آن ایجاد کرد.
خبرنگار: صبا کریمی
۲۴ آذر ۱۴۰۱ - ۰۵:۲۲
کد خبر: ۸۳۴۹۳۹
مستند «آستان خورشید» نتیجه پروژه «بازنمایی سهبعدی ادوار تاریخی مشهدالرضا(ع)» در پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن است و در بخش مسابقه ملی مستندهای کوتاه شانزدهمین جشنواره «سینما حقیقت» حضور دارد.
زمان مطالعه: ۵ دقیقه
نظر شما