به عقیده نگارنده روابط ترکیه و داعش نمونه بارزی از یک سیاست مبهم است که مسند نشینان آنکارا طراح و مجری اصلی آن هستند به همین دلیل با استاد سید علی قائم مقامی کارشناس با تجربه و اندیشمند حوزه تحولات داخلی و خارجی ترکیه گفتگو کردیم تا نقاب از چهره دوگانه سیاست پیشگان آنکارا در برابر داعش برداریم.

قدس آنلاین: بسم الله الرحمن الرحیم در قسمت دوم از پرونده ویژه امپراطوری وحشت با موضوع گروه تروریستی داعش در خدمت استاد سید علی قائم مقامی کارشناس با سابقه و اندیشمند حوزه ترکیه هستیم استاد عزیز خیلی ممنونم که به ما فرصت دادید تا بار دیگر با موضوع روابط ترکیه و داعش در خدمتتان باشیم لطفاً به عنوان مقدمه برای ما کمی در خصوص رویکردی که دولت ترکیه از سال 2013م تا به امروز نسبت به گروه تروریستی داعش داشته است توضیح دهید؟

قائم مقامی: بسم الله الرحمن الرحیم این جانب افتخار دارم که در خدمت شما و اهل مطالعه باشم عرضم به حضورتان بعد از شروع جنگ داخلی سوریه سازمان سیا، پنتاگون، سازمان اطلاعات فرانسه، سازمان اطلاعاتی پیمان ناتو و به طور عمده سرویسهای اطلاعاتی و نظامی کشورهای غربی در کشور ترکیه شورای حمایت از مردم سوریه را در استانبول تشکیل دادند که الان با عنوان شورای ائتلاف ملی مخالفان و انقلابیون سوریه شناخته می‌شود که در استانبول مستقر است و هدف براندازی بشار اسد را دنبال می‌کند و به شدت هم مخالف سیاستهای ایران و روسیه و حزب الله لبنان در سوریه است. علاوه بر آن سازمانهای اطلاعات ملی ترکیه MIT و ستاد کل ارتش ترکیه به همراه سازمان سیا و پنتاگون "کمیته آموزش و تجهیز نیروهای مخالف" سوری را تحت عنوان «ارتش آزاد سوریه» تشکیل دادند. آموزش و گزینش نیروهای ارتش آزاد سوریه بر عهده میت و سازمان سیا بود که این طرح شکست خورد اما تعداد زیادی از نیروهایی که توسط این کمیته آموزش دیده بودند به سوریه رفته و به جبهه النصره، داعش و سایر گروههای سلفی-وهابی ملحق شدند. جبهه النصره و داعش هم پس از مدتی همکاری از یکدیگر جدا شدند و هر کدام راه خودشان را رفتند. ترکیه به همراه کشورهای غربی و اروپایی و ناتو از مخالفان مسلح سوریه حمایت همه جانبه انجام می‌دادند. از طرفی عربستان سعودی به همراه امارات متحده عربی و قطر و بحرین از ارتش آزاد سوریه وسایر گروه های سلی و تکفیری نظیر جیش الاسلام، فیلق الشام به لحاظ پولی و ملی حمایت کردند. تجهیزاتی هم از طریق کشورهای غربی به جبهه النصره، داعش و... ارائه می‌شد. تا این که در کشور ترکیه حادثه‌ای موسوم به «تریلیهای MIT» افشا شد. طی این افشاگری مشخص شد که سازمان اطلاعاتی و امنیتی ترکیه میت/ MIT از طریق مراکز تحت کنترل جبهه النصره، داعش و گروههای تکفیری دیگر هزاران قبضه سلاح و به خصوص راکت و موشک انداز را به سوریه حمل می‌کرده که این مسئله افشا شد و تعداد زیادی از روزنامه‌ها به خصوص روزنامه «جمهوریت» در این خصوص دست به افشاگری زدند. پس از این افشاگریها تعدادی از فرماندهان ژاندارمری روزنامه نگاران بازداشت بازداشت و یا برکنار شدند. برخی از روزنامه نگارانی که این قضیه را افشا کرده بودند نیز از ترکیه فرار کردند. این مسئله در ترکیه خیلی سر و صدا ایجاد کرد. مورد دیگر این است که عبدالله محیسنی از فرماندهان جبهه النصره به داعش پیام داده بود که:« علیه ترکیه کاری نکنید زیرا اردوغان دوست و برادر ما است» وی از فرماندهان گروه تروریستی جیش الفتح بود که توسط ترکیه تأسیس شده بود. این گروه تروریستی به مدت چند روز شهر حلب سوریه را تصرف کرد. جریان جیش الفتح متشکل از جریاناتی مانند: جبهه النصره، فلیق الشام و... است که از نظر مالی وابسته به عربستان سعودی، قطر و امارات بودند. عبدالله المحیسنی جاسوسو رژیم سعودی در حلب اعلام کرد که ما تمام صفویان را نابود خواهیم کرد منظور وی از صفویان شیعیان و علویان سوریه به همراه شیعیان ایران، عراق و حزب الله لبنان دکتر عبدالله محیسنی حزب الله لبنان را حزب الشیطان نامیده بود و فتوی قتل حزب الله را صادر کرده بود. اما بعدها شهر حلب از تصرف جیش الفتح خارج شد. یکی از رهبران شورای ملی سوریه که از ترکمنهای این کشور و وابسته به کشور ترکیه بود هم اعلام کرد که ارتش آزاد سوریه و جبهه النصره همکاری نزدیکی با هم داشتند در حدی که حتی فرماندهی عملیات آزاد سازی حلب راجبهه النصره بر عهده گرفته بود. این جریانات مربوط به دوره زمانی پیش از جدایی جبهه النصره و داعش بود. یکی دیگر از مسائل مربوط به روابط ترکیه و داعش این بود که وقتی داعش در عراق قتل عام‌هایی را انجام داد. آقای رجب طیب اردوغان گفت که:«مسلمان نباید مسلمان را بکشد» در واقع آقای اردوغان با این سخن داعش را به عنوان گروهی مسلمان به رسمیت شناخت. همچنین احمد داوود اوغلو که نخست وزیر و پیش از آن وزیر خارجه ترکیه بود نیز گفت:«داعش در عراق و سوریه به خصوص در عراق نشانه خشم اهل سنت است» یعنی به نوعی از داعش حمایت کرد. به علاوه اوزترک یلماز سرکنسول ترکیه در موصل بعد از این که داعش به مدت 49 روز سرکنسولگری ترکیه در این شهر را تحت اشغال و کنترل خودش درآورده بود و پس آن این مجموعه با میانجیگری ترکیه از دست داعش آزاد شد. گفته بود که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و احمد داوود اوغلو نخست وزیر این کشور سران قبایل سنی عراق را چندین بار به ترکیه دعوت کرده بودند و به آنها گفته بودند که با داعش بیعت کنید. به علاوه ترکیه از آقای طارق الهاشمی که زمانی از داعش حمایت کرده و گفته بود که: «آنها مجاهدان راه حق هستند» نیز حمایت کرد به نحوی که وی در حال حاضر به ترکیه فرار کرده و مصونیت دیپلماتیک کامل دارد. خالی از لطف نیست که بدانید اثل النجیفی فرماندار موصل در زمان تسلط داعش که این استان را به طور کامل به داعش داده بود نیز به ترکیه فرار کرده و مدتی هم زیر نظر ارتش این کشور یک سازمان نظامی با عنوان«نگهبان شمال» برای مبارزه با داعش سازماندهی کرد. پس از حمله داعش به عین العرب یا کوبانی آقای اردوغان گفت:«تا چند ساعت دیگر کوبانی یا همان عین العرب تحت تسلط داعش درخواهد آمد» یعنی مقاومت کردهای آن منطقه درهم شکسته خواهد شد. بعد که از وی سؤال کردند این چه حرفی بود که زدی؟ آقای اردوغان گفت:«باراک اوباما به من گفته بود که داعش کوبانی را تصرف خواهد کرد» یعنی ترکیه هر نوع کمکی به داعش می‌کرد اما بعد از این که داعش در عراق علاوه ترکمنهای شیعه عراق و برخی از قبایل اهل تسنن این کشور را نیز قتل عام کرد. ترکیه ناچار شد که تحت فشار آمریکا، روسیه و افکار عمومی بین المللی داعش را به عنوان یک گروه تروریستی اعلام کند.

ارتش آزاد سوریه وابسته به میت و ستاد کل ارتش ترکیه در ۳۰ مه ۲۰۱۷ میلادی تغییر نام داد و به عنوان "ارتش ملی سوریه/ الجیش الوطنی السوری" اعلام موجودیت کرد. بیشتر اعضای این ارتش را اعراب و ترکمان‌های سنی مذهب مخالف حکومت بشار اسد هستند و در شمال سوریه مستقر شده اند. این گروه در عملیات سپر فرات و عملیات شاخه زیتون، عملیات چشمه های صلح و عملیات سپر بهار تحت فرماندهی ارتش ترکیه شرکت کرده اند.

عملیات سپر فرات در سال 2016 میلادی، عملیات شاخه زیتون در سال 2018 میلادی و عملیات چشمه صلح در سال 2019 میلادی انجام گرفت. این عملیات برای برچیدن کانتون های کردی در موسوم کریدور تروریستی تحت تسلط حزب اتحاد دموکراتیک و یگان های مدافع خلق انجام گرفت.

برخی از این گروه‌ها که تعداد آنها به چهل گروه می رسد و گرایش سلفی و تکفیری وهابی دارند و توسط ترکیه تحت آموزش اطلاعاتی و نظامی قرار گرفته و زیر مجموعه "جیش الوطنی سوریه" فعالیت می کنند و شاخه نظامی " ائتلاف مخالفان و انقلابیون سوریه" هستند که عبارتند از: ارتش نخبگان، ارتش نوه‌ها، تیپ سمرقند، تیپ منتصر بالله. ، تیپ فاتح سلطان محمد، گردانهای سلطان مراد، لشکر حمزه، تیپ المعتصم، جبهه دمشق، تیپ طوفان شمال، احرار الشام، ارتش شمال، اتحادیه فستقیم، شورای نظامی ماره، احرار الشرقیه، اهل دیار، تیپ نوادگان صلاح الدین و تیپ مشعل تمو ، حرکت نورالدین زنگی، جیش النصر، اهل الدیار ، ارتش آزادی ادلب ....

عملیات سپر بهار

عملیات سپر فرات با هدف حمایت و حفاظت از گروه های تروریستی سلفی تکفیری در ادلب در 27 فوریه 2020 میلادی آغاز و در پنجم مارس 2020 میلادی پایان یافت. بنا به ادعای پایگاه اینترنتی وزارت دفاع ملی ترکیه https://www.msb.gov.tr/tr-TR/BaharKalkani عملیات سپر بهار در چارچوب حق دفاع از خود که در حقوق بین الملل و در ماده 51 کنوانسیون سازمان ملل تنظیم شده است به صورت عملیات هوایی و زمینی انجام شد و با موفقیت به پایان رسید. هدف از عملیات سپر بهار جلوگیری از گسترش حاکمیت رژیم بشار اسد و تأمین امنیت نیروهای ترکیه در ادلب، پیشگیری از مهاجرت به سمت مرزهای ترکیه در نتیجه حملات رژیم سوریه به ادلب و تأمین امنیت مردم منطقه و ایجاد شرایط برای بازگشت داوطلبانه سوری‌های پناهجو و آواره به مناطق امن شمال سوریه بود. در این عملیات 3473 نیروی نظامی و حامی حکومت بشار اسد کشته شدند، سه فروند هواپیما و هشت بالگرد و 93 تانک ، 36 خودرو زرهی، ده سامانه پدافند هوایی و 67 واحد توپ هویتزر و موشک انداز رژیم سوریه منهدم شدند.

سازمان اطلاعاتی و ارتش ترکیه 40 هزار نفر از این نیروهای سلفی و تکفیری تروریستی را آموزش داده و تجهیز کرده است. در عملیات اخیر ارتش ترکیه در شمال سوریه نیز 12 هزار نفر از "ارتش ملی سوریه" آماده باش هستند. علاوه بر آن ترکیه در ادلب نیز گروه های مسلح تروریستی نظیر حراس الدین و هیت التحریر شام که گفته می شود که نیروی مسلح 70 هزار نفری در اختیار دارند را تحت حفاظت خود قرار داده و مخالف ورود ارتش ملی عربی سوریه به ادلب است. ترکیه برای براندازی حکومت بشار اسد از همه گروه‌های مخالف سلفی و تکفیری استفاده کرد و استفاده می‌کند. اما آقای رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و رئیس حزب عدالت و توسعه و خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه در طی یک ماه اخیر به صورت مداوم می‌گویند:« ترکیه تنها کشور عضو ناتو در جهان است که با داعش به صورت تن به تن مبارزه کرده و 4500 نفر از نیروهای داعش را در سوریه نابود کرده است!» این سخن در حالی گفته شده که حتی داعشی‌ها از طریق ترکیه به سوریه وارد می‌شدند.

قدس آنلاین: حالا با توجه به فرمایشات جناب عالی علت این سیاست دوگانه چیست؟

قائم مقامی: آقای اردوغان در واکنش به تجهیز نیروهای موسوم به«یگانهای مدافع خلق» و نیروهای دموکراتیک سوریه به عنوان پیشقراول مبارزه با داعش توسط آمریکا به مقامات این کشور گفته است:« شما نمی‌توانید با استفاده از نیروهای تروریست وابسته به حزب کارگران کردستان PKK با داعش بجنگید بنابراین آنها را کنار بزنید و در از ارتش ترکیه برای جنگ با داعش بهره برداری کنید." علت نگاه دوگانه دولت ترکیه به داعش این است که اولاً داعش دشمن خونخوار شیعیان،PKK و همچنین علویان سوریه بود. دوم این که آقای اردوغان در تلاش بود با کمک همه نیروهای سلفی-وهابی و تکفیری بشار اسد را از بین ببرد. و می‌خواست از نیروهای داعش در پروژه براندازی بشار اسد بهره‌برداری کند و به نوعی به دنبال این دو هدف اصلی خود بود. بنابراین حمایت ترکیه از جبهه النصره، فلیق الشام و جیش الاسلام که مستقیماً به عربستان سعودی وابسته بودند را باید در همین راستا دید. در واقع دولت ترکیه می خواست از طریق گروهای سلفی-وهابی که الان تحت پوشش جیش الوطنی سوریه و با پرچم سه ستاره فعالیت می‌کنند حکومت مرکزی سوریه به ریاست بشار اسد را براندازی کند. الان هم شاید از داعش حمایت نکند اما از جریاناتی مانند جبهه النصره و هیئت التحریر الشام حمایت می‌کند و به خصوص در ادلب آنها را تحت حمایت و پوشش خودش قرار داده است. اما به دلیل حمایت ایران و روسیه از بشار اسد طرح اشغال سوریه و براندازی بشار اسد در حال حاضر شکست خورده است و ترکیه نتوانست با کمک داعش و جبهه النصره به هدف براندازی بشار اسد دست پیدا کند.

قدس آنلاین: پیش از کشته شده ابو حسن الهاشمی خلیفه پیشین داعش برخی مقامات ترکیه اعلام کردند که ما خلیفه داعش را دستگیر کرده‌ایم و بعد آقای اردوغان اعلام کرد که این فرد ابوحسن الهاشمی نیست. جناب عالی نقش احتمالی ترکیه را در مرگ ابوحسن الهاشمی چگونه می‌بینید یعنی احتمال دارد که دستگاههای امنیتی یا ارتش این کشور رهبر داعش ر ا از بین برده باشند؟

قائم مقامی: البته همان طور که عرض کردم بعد از این که داعش آن قتل عامها را انجام داد به حیثیت ترکیه هم در عراق و هم در سوریه ضربه خورد و حتی کردها و علویان ترکیه هم به این سیاستهای تهاجمی اردوغان در سوریه اعتراض کردند. بنابراین وی مجبور شد که واقعاً مبارزه خود با داعش را آغاز کند. به علاوه ترکیه هم با آمریکا همکاری اطلاعاتی گسترده‌ای دارند و هم با ناتو در این زمینه همکاریهای وسیعی دارد یعنی خواهی نخواهی باید سیاستهای آمریکا و ناتو را در منطقه اجرا کند که یکی از آنها مبارزه با داعش است اما یک نکته دیگر هم وجود دارد. آقای مولود چاووش اوغلو تقریباً سه ماه قبل در سخنرانی خود گفت:« آمریکا با هواپیما تعداد زیادی از تروریست های داعشی در عراق و سوریه را به افغانستان منتقل کرده است.» البته بسیاری از عناصر داعش از کشورهای جمهوری آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان هستند. احتمالاً آمریکا این نیروهای داعشی را به افغانستان منتقل کرده تا بتواند در آسیای میانه هم نفوذی داشته باشد.

قدس آنلاین: شما آینده روابط ترکیه با داعش و سایر گروههای سلفی را با توجه به تحولات اخیر چگونه می‌بینید؟

قائم مقامی: عرضم به حضور شما ترکیه مدعی است که با داعش مبارزه می‌کند و تعداد زیادی از تیمهای خفته داعش را که در بین آنها ترکها، کردها و اعراب و نیز سوریهای پناهنده در ترکیه و حتی داعشی‌های عراقی حضور دارند را در عملیاتهای مختلف بازداشت می‌کند. به عنوان مثال چندی قبل تعدادی از خانه‌های تیمی داعش را شناسایی و اعضای آن را بازداشت کردند اما چون در ترکیه اعدام وجود ندارد معلوم نیست که اینها به چند سال زندان محکوم شده‌اند. فقط مجازاتهایی مانند حبس ابد یا زندانهای طویل المدت وجود دارد با این حساب تا کنون سرنوشت داعشی‌های بازداشت شده در ترکیه چندان معلوم نیست. برخی از این داعشی‌ها نیز توسط ترکیه به کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و ایتالیا یا کشورهای دیگری که تبعه آنها هستند فرستاده شده‌اند.اما سرنوشت و سیاست ترکیه نسبت به اعضای داعش از ملیتهای دیگر مانند جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ازبکستان و... هنوز معلوم نیست.