با شیوع بحران کرونا در دنیا برخی متخصصان توصیه کردند مصرف مکمل‌ها می‌تواند نقش بسزایی در پیشگیری از ابتلا به کووید۱۹ داشته باشد؛ از آن پس، کمتر نسخه‌ای از سوی پزشکان نوشته می‌شد که مکملی در آن وجود نداشته باشد، رویه‌ای که هنوز هم ادامه دارد و برخی پزشکان ترجیح می‌دهند به جای دارو، فقط مکمل غذایی برای بیماران تجویز کنند. این در حالی است که متخصصان، تجویز مکمل‌ها را بهانه‌ای برای سودجویی برخی پزشکان می‌دانند.

در چه مواردی مصرف مکمل‌ها توصیه می‌شود؟
عبدالرضا نوروزی، مؤسس و عضو هیئت مدیره انجمن تغذیه بالینی ایران درخصوص تأثیر مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای در سلامت افراد و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها به ما می‌گوید: به هیچ عنوان مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای شامل انواع آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و موادمعدنی برای همه افراد توصیه نمی‌شود و نباید جزو برنامه معمول زندگی افراد قرار گیرد. می‌توان ویتامین‌ها و دیگر ریزمغذی‌ها را که جذب و تأثیر بیشتری دارند به صورت طبیعی از موادغذایی بدست آورد، به همین دلیل اگر خانمی کمبود کلسیم دارد توصیه می‌شود تا حد امکان با مصرف لبنیات، این کمبود را برطرف کند و چنانچه با مصرف لبنیات این کمبود برطرف نشد مصرف قرص کلسیم توصیه می‌شود.
این متخصص تغذیه و فلوشیپ بیماری‌های متابولیک با اشاره به موارد محدودی که مصرف مکمل‌ها توصیه می‌شود، می‌افزاید: هنگام آلودگی هوا، هنگامی که مادر دو بارداری نزدیک به هم داشته است، هنگام شیوع بیماری‌های ویروسی و برای ورزشکاران به مدت محدود، مصرف برخی مکمل‌ها توصیه می‌شود. البته مصرف دائم مکمل‌های غذایی به هیچ عنوان به هیچ فردی توصیه نمی‌شود و حداکثر مدت استفاده از مکمل‌ها در سال سه ماه است. 
به گفته این عضو فعال انجمن‌های علمی سردبیران مجلات علمی اروپا، مصرف برخی مکمل‌های تغذیه‌ای مثل آهن، زینک و روی به هیچ عنوان به همه افراد توصیه نمی‌شود، چرا که مصرف بی‌رویه این مکمل‌ها ممکن است منجر به افزایش احتمال بیماری‌های قلبی - عروقی و بیماری‌های گوارشی شود. 
این متخصص تغذیه در پاسخ به اینکه چرا با شیوع کرونا پزشکان مصرف ویتامین «دی۳» را به مردم و بیماران توصیه کردند و همچنان این روند در برنامه زندگی مردم ادامه دارد، می‌گوید: ویتامین «دی» تنها ویتامینی است که ایرانیان به صورت ژنتیکی با کمبود شدید آن مواجه‌اند، به‌طوری که ۷۵درصد زنان و ۶۰درصد مردان ایرانی دچار کمبود این ویتامین هستند به همین دلیل به همه مردم توصیه می‌شود اگر ویتامین «دی» با دز هزار مصرف می‌کنند سه ماه در سال و اگر با دز ۵هزار مصرف می‌کنند به‌طور منظم هر ماه یک عدد استفاده کنند. بنابراین تنها مکملی که مصرف آن توصیه می‌شود این ویتامین است؛ اما باید مراقب بود بیشتر از دز ذکر شده استفاده نشود چرا که افزایش سطح ویتامین «دی» می‌تواند موجب ایجاد سنگ کلیه شود. 

نظارتی بر اثبات اثربخشی مکمل‌ها نیست 
سیدعلی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران نیز با اشاره به افزایش تجویز مکمل‌های غذایی در نسخه پزشکان به ما می‌گوید: در سال‌های اخیر به دلیل تبلیغات و بازاریابی گسترده، بازار مکمل‌های تغذیه‌ای هم مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر رونق پیدا کرده و اگر بر اثبات اثربخشی مکمل‌های تغذیه‌ای مانند اثبات اثربخشی داروها نظارت می‌شد، امروز شاهد افزایش تجویز مکمل‌های تغذیه‌ای در نسخه پزشکان مختلف برای بهبود پوست و مو، بینایی، لاغری و چاقی نبودیم، در حالی که اثربخشی بسیاری از این مکمل‌ها اثبات‌شده نیست. 
وی با اشاره به اینکه قیمت‌گذاری مکمل‌های تغذیه‌ای تحت کنترل دولت نیست، می‌افزاید: قیمت‌گذاری این مکمل‌ها توسط سندیکای مکمل‌های رژیمی- غذایی انجام می‌شود، به همین دلیل بیشتر کارخانه‌های داروسازی تمایل دارند به جای تولید دارو که دردسرهایی مثل قیمت ارز و کنترل قیمت‌گذاری را به همراه دارد، مکمل تغذیه‌ای تولید کنند. به‌طوری که اواسط مهر، کمبود شدید برخی داروها مثل انواع آنتی‌بیوتیک‌ها، شربت‌های سرماخوردگی و سرم را تجربه کردیم و اکنون هم با کمبود برخی داروهای اعصاب، قطره کلرور سدیم و سرم که از آب، نمک و شکر تشکیل می‌شود، مواجه هستیم، اما انواع مکمل‌های تغذیه‌ای که فرمول‌های بسیار پیچیده‌ای دارند در داروخانه‌های کشور موجود است و با اینکه بسیاری از اجزای مکمل‌ها و داروها با هم مشترک است و لوازم بسته‌بندی یکسانی دارند، در مقطعی به بهانه کمبود شیشه شربت، شربت سرماخوردگی تولید نمی‌شد، در حالی که همان شیشه برای بسته‌بندی و تولید مکمل‌های تغذیه‌ای استفاده ‌ می‌شود.

نقش سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌ها
چندی پیش سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو توپ قیمت‌گذاری مکمل‌های غذایی را به زمین سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی – غذایی ایران انداخته و به فارس گفته بود: «مکمل‌ها را سازمان غذا و دارو قیمت‌گذاری نمی‌کند و توسط سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی – غذایی ایران انجام می‌شود. مشکلی که داریم این است برخی از آن‌ها قیمت‌های خودسر دارند».
اما عباس کبریایی‌زاده، رئیس هیئت مدیره سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی‌غذایی ایران به ما می‌گوید: قیمت‌گذاری نهایی مکمل‌های غذایی براساس نظر سازمان غذا و دارو اعمال می‌شود و کارشناسان سندیکا یک سقف و کفی را برای حدود قیمت مکمل‌های رژیمی - دارویی یا رژیمی – غذایی تعیین و به سازمان غذا و دارو اعلام می‌کنند تا رقابت آسیب نبیند و اجحافی هم در حق مصرف‌کنندگان نشود و بازار مکمل‌ها از حالت سوداگری دور باشد.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌افزاید: داستان قیمت‌گذاری مکمل‌ها از ابتدا در سازمان غذا و دارو یک مسئله بود که آیا مکمل‌ها مانند فراورده‌های آرایشی - بهداشتی و فراورده‌های گیاهی- دارویی مشمول قیمت‌گذاری هستند یا خیر؛ نظر جمعی این بود که مشمول قیمت‌گذاری نیستند و تابع مقررات قیمت‌گذاری رقابتی سازمان حمایت ‌ می‌شوند. اما ما در سندیکا به این نتیجه رسیدیم یک نظام قیمت‌گذاری کنترلی در سندیکاها ایجاد کنیم. از این رو اواخر دهه۸۰ قرار شد سندیکا یک سقف و کفی را برای قیمت‌گذاری کارشناسی تعیین کند و وزارت بهداشت نیز بر این تصمیم صحه گذاشت. تا پیش از دهه ۸۰ همه مکمل‌های رژیمی – غذایی یا دارویی – غذایی بازار داروی ایران وارداتی بود که با قیمت‌های بسیار بالایی عرضه می‌شد. اما سال۱۳۷۷ با تأسیس سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی – غذایی تولید این مکمل‌ها در کشور آغاز شد و اکنون ۱۰۰درصد مکمل‌های تغذیه‌ای داخل کشور تولید می‌شود و دست‌کم دو سال گذشته هیچ وارداتی نداشته‌ایم که این مهم علاوه بر کاهش ۱۰۰ تا ۵۰۰ درصدی قیمت مکمل‌ها از خروج ارز از کشور نیز پیشگیری کرده است. سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ بیش از ۴۰۰ میلیون دلار به واردات مکمل‌ها اختصاص می‌یافت در حالی که هم اکنون مجموع میزان ارزی که شرکت‌های داروسازی صرف واردات مواد اولیه مکمل‌های تغذیه‌ای می‌کنند به ۱۰۰ میلیون دلار نمی‌رسد.
کبریایی زاده در پاسخ به این پرسش که آیا صحت دارد برخی پزشکان سهامدار شرکت‌های تولیدکننده مکمل‌های رژیمی – غذایی هستند به همین دلیل این مکمل‌ها را در نسخه بیماران خود تجویز می‌کنند، می‌گوید: با کمال تأسف این موضوع صحت دارد و این حقیقت دارد که زد و بندهایی بین تعداد اندکی از پزشکان با بعضی شرکت‌های تولیدکننده مکمل‌ها وجود دارد به همین دلیل مکمل‌های غیرضروری را در نسخه بیماران تجویز می‌کنند که بدون توجه به شرایط اقتصادی بیماران انجام می‌شود. در حالی که پزشکان می‌توانند جایگزین‌های ارزان‌تر با اثربخشی مشابهی را به بیماران توصیه کنند. اما این موضوع که آیا سهامدار این شرکت‌ها هستند یا خیر نیازمند بررسی وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی است.

خبرنگار: اعظم طیرانی