فعالان زیست محیطی همواره نسبت به فروش غیرقانونی برخی گونه‌های حیات وحش در آستانه سال نو ابراز نگرانی کرده اند بگونه ای که در همین خصوص پویش‌های بسیاری به راه افتاده که هدف از آن نخریدن ماهی قرمز و گونه های دیگر جانوری برای نوروز است، پویش‌هایی که البته به نظر می رسد با همراهی و هشدارهای  محیط زیست و حتی پلیس هم راه به جایی نبرده است و همچنان شاهد بازی با جان این جانوران در تنگ ها و آکواریوم های کنار خیابان ها هستیم.

ماهی قرمزهای ناسازگار با اکوسیستم بومی

قاسم اسکندریان، کارشناس ارشد محیط زیست و استاد دانشگاه در این خصوص با اشاره به اینکه این حیوانات کوچک و پرجنب ‌و جوش بومی کشور ما نیستند، می گوید: برخی گونه های جانوری و گیاهی که از دیگر نواحی دنیا وارد ایران می شوند به اصطلاح گونه های مهاجم محسوب می شوند و با اکوسیستم ما سازگار نیستند و گاهی اوقات می توانند مانع رشد گونه های بومی داخل کشور شوند و یا آن ها را به نفع خودشان از بین ببرند.

وی ادامه می دهد: زیست بوم های ما طی میلیون ها سال با این شرایط آب و هوایی شکل گرفته و خودشان را تطبیق داده اند و این میهمان های ناخوانده و گونه های مهاجم به دلیل اینکه هم قدرت سازگاری و هم قدرت تدافعی بیشتری دارند و یا تغییرات ژنتیکی بالایی در آن ها ایجاد شده، گونه های بومی را به نفع خودشان تحلیل می برند. 

وی با تأکید بر اینکه خرید و فروش حیات وحش به دلیل اینکه به تخریب طبیعت و انقراض گونه های نادر منجر می شود، اقدامی غیرانسانی و غیرقانونی است می افزاید: برخی  از جانورانی که در آستانه سال نو خرید و فروش می شوند مثل سمندر لرستانی که از زیبایی خاصی  نیز برخوردار است و در دامنه زاگرس زندگی می کند در فهرست قرمز سازمان بین المللی حفاظت جهانی قرار گرفته اند و در مرحله نابودی کامل قرار دارند.

این کارشناس محیط زیست بازار داغ خرید و فروش غیرقانونی برخی گونه های جانوری مثل لاک پشت ها و مارماهی ها و انواع پرندگان و حتی برخی گونه های گیاهی مثل سنبل آبی را موجب رونق بخشی به شکار این حیوانات و پرندگان می داند که زمینه تداوم نسل برخی از این جانداران را با خطر مواجه می کند: این موضوع در سال های اخیر مشکلات زیست محیطی بسیار زیادی به وجود آورده؛ به طوری که به نظر می رسد یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که قرار دادن گونه‌هایی مانند سمندر لرستانی و سنبل آبی در سفره هفت سین ایجاد می‌کند، رونق بخشیدن به تجارت غیرقانونی حیات وحش است و موجب می‌شود افراد سودجو یک گونه در معرض انقراض را جمع‌آوری و از زیستگاه ‌شان جدا کنند و جمعیت آن ها را برای کسب سود مورد تهدید قرار دهند.

اسکندریان ادامه می دهد: ماهی های قرمز و البته این گونه های جانوری هیچ‌ وقت جزئی از سفره هفت‌ سین ما ایرانی ها نبوده اند؛چراکه  انواع ماهی‌های قرمز تهاجمی هستند پس از رها سازی در برکه ها و رودخانه و... با خوردن تخم و نوزاد ماهی‌های دیگر، سبب کاهش جمعیت آن‎ها شده و به محیط زیست طبیعی منطقه ‌ای که در آن رها شده‌اند، آسیب می‌زنند و گونه‌های دیگر را با خطر انقراض مواجه می‌کنند.

وی می گوید: برای مثال ماهی تیلا پیلا را هم به عنوان یک ماهی مهاجم می داند که  وقتی وارد ایران شد، باید در حوضچه های پرورش ماهی مصنوعی پرورش داده می شد نه اینکه آن را در رودخانه ها و تالاب ها و حتی در آب های ساحلی رها کنند. این میهمان ناخوانده در حال از بین بردن ماهی های بومی خودمان است و در دراز مدت ذخایر زیستی ما را خیلی کم بار و یا حتی شاید نابود کند.

چه باید کرد؟

وی درخصوص راه های مقابله و جلوگیری از به خطر قرار گرفتن محیط زیست با اشاره به اینکه در درجه نخست باید در ارگان هایی مثل آموزش و پرورش، وظیفه آگاه سازی را از سنین کودکی انجام دهند و خطرات زیست محیطی این رفتارها را گوشزد کنند،ادامه می دهد: رسانه ها و بخصوص رسانه ملی نقش مهمی می تواند در نهادینه کردن، درونی کردن و آگاه سازی این رفتار محیط زیستی،داشته باشد؛ چرا برخی اوقات ما ناخودآگاه این کار را انجام می دهیم.

علاوه بر این با ساخت انیمیشن  و فیلم های آموزشی در این خصوص و همچنین اطلاع رسانی عمومی و نیز آموزش در کتاب های درسی که البته در این خصوص اقدامات خوبی آغاز شده است، می توان مخاطرات زیست محیطی این رفتارها را اطلاع رسانی کرد.

مسئولان دغدغه محیط زیست ندارند!

جمشید منصوری، فعال و کارشناس محیط زیست هم با تأکید بر اینکه توجه به ارزش های متنوع گونه های جانوری در برنامه ریزی‌های توسعه، ایجاد حس حمایت از حیات وحش در سطوح جامعه، جلب مشارکت های مردمی در مدیریت و حفاظت حیات وحش، بسیار ضروری به نظر می رسد، می گوید: انجام پژوهش کاربردی و بنیادی به منظور شناخت و مدیریت گونه های جانوری و احیای زیستگاه و جمعیت آن ها، فراهم کردن امکانات و تجهیزات کیفی و کمی و نیروی انسانی مورد نیاز حفاظتی برای جلوگیری از تخریب زیستگاه‌ها می تواند شرایط مطلوبی را برای پویایی و پایداری گونه های جانوری کشور و زیستگاه‌های آن ها فراهم کند.

وی با تأکید بر اینکه جمله ای در علم اکولوژی وجود دارد که می گوید همه چیز به همه چیز مربوط است، می گوید: الان شرایط اجتماعی ما طوری است که محیط زیست در عمل غیر فعال است، چرا که این محیط زیست است که وظیفه جلوگیری از ورود جانوران و موجودات عجیب و غریب به سفره های هفت سین مردم و یا حتی رودخانه های کشور را دارد.سازمان جنگل ها هم برای ورود گیاهان مهاجم تاکنون کاری نکرده است و به نظر می رسد مسئولان خیلی دغدغه محیط زیست و تخریب محیط زیست ندارند.

وی با اشاره به اینکه آوردن جانوران مختلفی مانند لاک پشت و مار ماهی  و... برای سفره شب عید کار بسیار اشتباهی است، ادامه می دهد: وقتی اینها را از طبیعت جدا می کنند نسل آن ها رو به انقراض می رود بخصوص سمندرهای لرستانی و یا لاک پشت های دریایی که جدا کردن اینها از چرخه طبیعت سبب به خطر افتادن نسل این جانوران و انقراض آن ها شده است.

این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه ماهی‌های قرمزی که برای سفره هفت سین خریداری می‌شود معمولاً یا صدمه دیده‌اند یا زود می‌میرند، عنوان می کند: نباید با آزار و اذیت و صدمه زدن به حیوانات ارزش نمادهای خوب برای سال آینده را از بین ببریم، از طرفی مشاهده مرگ یک حیوان در خانه موجب رنج فرزندانمان می‌شود، بنابراین بهتر است ماهی قرمز که حتی حرف اول آن «س» نیست را برای سفره هفت سین خود تهیه نکنیم.

منصوری استفاده نکردن از این گونه جانوران و حتی استفاده نکردن از ماهی گلی در تنگ های کوچک برای سفره هفت سین را نیازمند فرهنگ سازی از رسانه ملی می داند و می گوید: مردم باید به هر نحوی مطلع شوند که نباید از این جانوران برای حفظ اکوسیستم محط زیست از این جانوران استفاده کنند. باید به گونه به اطلاع مردم رسیده شود که اینکار غلط است و مردم باید از خرید این جانوران در سفره هفت سین خودداری کنند.

خرید و فروش گونه های جانوری جرم است

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور هم در این خصوص با اشاره  به اینکه به مردم توصیه می شود از خریدن گونه هایی جانوری قاچاق مثل سمندر لرستانی، مار آبی ،لاک پشت و...خودداری کرده، چرا که خرید و فروش آن ها جرم است،به خبرنگار ما می گوید: شهروندان در صورت مشاهده فروش این جانوران توسط دستفروشان و... می توانند به سامانه 1540 تماس بگیرند و اطلاعاتشان را به یگان حفاظت اطلاعات محیط زیست استان خودشان اعلام کنند.

متأسفانه چند سالی است شاهد خرید و فروش حیات وحش مانند مار، لاک و سمندر و... برای تزیین سفره هفت سین هستیم در حالی که حیات وحش در سفره هفت سین هیچ جایگاهی نداشته است. از این رو سازمان حفاظت محیط زیست با این رفتار برخورد می کند و علاوه بر جریمه متخلفان، به عنوان یک تخلف به مراجع قضایی نیز معرفی می شوند.

رسانه ها و تشکل ها می توانند به ما کمک کنند، در بحث اطلاع رسانی و فرهنگ سازی شاید ضعیف عمل شده و بسیاری از این افراد نمی دانند که خرید و فروش و نگهداری خیلی از گونه ها تخلف است، پس آگاهی رسانی با هدف کنترل این رفتار ضد محیط زیستی بسیار مهم است.

جمشید محبت خانی ادامه می دهد: بیشترین معضل ما در خصوص خرید ماهی قرمز در زمان رهاسازی این ماهی است،چراکه زیستگاه آن ها نه در رودخانه های اطراف شهرهاست و نه چشمه  ها و دریاچه ها، چرا که اینها بومی آن محل نیستند و با گونه های دیگر در آن محل در آمیخته می شوند و ممکن است ویروس و بیماری خاصی را انتقال دهند که موجب صدمه و از بین رفتن گونه های بومی آن منطقه شود.

خبرنگار: مهدی توحیدی