حضرت علی بن موسی الرضا (ع) امام هشتم شیعیان ویژگی های خاص مولی الموحدین حضرت علی (ع) را به مناسبت های مختلف ضمن هدایتگری درباره موضوع امامت، بیان فرموده اند.

به گفته کارشناسان سیره ائمه یکی از شیوه های بارز و برجسته در روایات امام رضا (ع)، نقل حدیث با سلسله سند پیشوایان معصوم قبلی تا شخص رسول گرامی است. بخش وسیعی از روایات ثامن الحجج حضرت رضا (ع) به  نقل از امام علی (ع) روایت شده است. آن بزرگوار بدین گونه هم جریان زلال رهبری فکری و فرهنگی امت اسلامی را معرفی می کند و هم اندیشه های اصیل قرآنی و نبوی را به جامعه اسلامی عرضه می دارد.

بزرگترین فضیلت امام علی (ع)

روزی مأمون به امام رضا (ع) گفت : بزرگترین فضیلت امیر المؤمنین (ع) که قرآن هم بر آن دلالت داشته باشد، چیست؟ امام رضا (ع) فرمود: آیه مباهله است که خدای عز و جل فرموده است: «پس هر که در این (باره) پس از دانشی که تو را (حاصل) آمده با تو محاجه کند، بگو بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم، سپس مباهله کنیم و لعنت‌خدا را بر دروغگویان قرار دهیم. » (سوره آل‌عمران-آیه 61)

در جـریـان مباهله چهره درخشان علی (ع) به روشنی دیده مـی شـود آنـجـا کـه در این آیـه، وجـود مـقـدّس عـلی (ع) بـه عـنـوان جـان رسول خدا صلّی ا... علیه و آله و سلّم معرّفی شده است «وَاَنْفُسَنا» و این مطلب نشان دهـنـده وصـول آن حـضـرت بـه درجـه نـهـایـی کـمـال اسـت، تـا آنـجـا کـه در کـمـال مـقـام و عـصـمـت، مـسـاوی و همسان پیامبر صلّی ا... علیه و آله و سلّم ذکر شده و خـداونـد مـتعال، او و همسر و فرزندانش ـ با وجود خردسالیشان ـ را حجّت و نشانه صدق نـبـوّت پـیـامـبـر صـلّی ا... عـلیـه و آله و سـلّم و بـرهـان و دلیـل روشـن دیـنـش قـرار داد و تـصـریـح کـرد کـه حـسـن و حـسین علیهماالسلام پسران پـیـامـبـرنـد و مـقصود از زنان در خطاب آیه «وَنِسائَنا»، فاطمه ـ سَلامُ ا...ِ عَلَیْها ـ می‌بـاشد که پیامبر(ص) در مباهله و احتجاج، آنان را با خود آورد. و این جریان، فضیلت ویژه ای است برای علی (ع) که هیچ کس از امّت، در این فضیلت با او سهیم نیست و در مفهوم معنوی آن، احدی همسان و همگون علی (ع) و یا نزدیک به آن نیست و این نیز از ویژگی های منحصر به فرد مقام امیرمؤمنان علی (ع) همچون سایر ویژگی هایی است که پیشتر خاطرنشان شد.

امام علی (ع)؛ معیار شناخت ولایت

امام رضا(ع) با بیانات مختلفی که به مناسبت های مختلف ایراد کرده اند، در پرتو تبیین و تفسیر آیات قرآن، هم قرآن را از مهجوریت رهایی می بخشیدند و هم جایگاه ولایت را در سند مقبول همه فرقه های اسلامی تبیین می کردند. در این زمینه اسماعیل بن علی بن زرین برادرزاده شاعر معروف (دعبل خزاعی) از پدرش نقل می کند که امام رضا(ع) فرمود: از پدرم موسی بن جعفر، شنیدم که فرمود از امام صادق(ع) و ایشان از امام باقر و ایشان از امام سجاد(ع) و آن بزرگوار از سید الشهداء و آن حضرت از امیرالمؤمنین شنیده است که رسول خدا(ص) این آیه را تلاوت فرمود: «اصحاب جهنم و بهشت مساوی نیستند. اصحاب بهشت رستگارانند.»

سپس توضیح داد که اصحاب بهشت کسانی هستند که مرا اطاعت کنند و در برابر علی(ع) تسلیم باشند و ولایت او را بپذیرند. و یاران جهنّم آنان اند که ولایت علی را ناخوش دارند و با او نقض پیمان کنند و با او بجنگند.»

علی(ع)؛ قرآن ناطق

مطابق روایات فراوانی که ذکر آن در منابع شیعی و سنی نقل شده است امام علی(ع) و همچنین فرزندان او لسان و کتاب ناطق الهی و قرآن ناطق هستند. از جمله ابوبصیر می گوید: درباره آیه «هَذَا کِتابُنا ینطقُ عَلَیکُم بالحق»؛ از امام صادق(ع) پرسش کردم، ایشان فرمودند: «قرآن سخن نمی‌گوید: لیکن محمد و اهل بیت او(ع) ناطق به کتاب - یعنی قرآن - می‌باشند. و نظایر آن که درباره امام علی(ع) و دیگر پیشوایان معصوم(ع) در روایات آمده است، می‌فهماند که آنان مفسر واقعی قرآن، مظهر علم الهی و عالم به کلیه علوم مربوط به قرآنند؛ چنان‌که به مناسبت‌های مختلف روایات گوناگونی درباره تفسیر، تأویل و غیر آن اظهار فرموده‌اند. از این‌روست که شیعیان به اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) قرآن ناطق می‌گویند و اطلاق این گونه تعبیر بر آن بزرگواران صحیح می‌باشند. در روایات اهل سنت نیز آمده است. این موضوع در روایات امام رضا (ع) هم ذکر شده و آن حضرت علی (ع) را به عنوان «النّاطِقُ بِالقُرآنِ» یاد کرده اند. در روایات اهل سنت نیز آمده است که «مَن عِندَهُ عِلمُ الکِتابِ»؛ مراد علی بن ابی‌طالب است که به تفسیر، تأویل، ناسخ، منسوخ، حلال و حرام قرآن عالم بود.

حضرت علی (ع)، کشتی نجات

علی بن موسی الرضا (ع) در حدیثی امام علی (ع) را کشتی نجات معرفی کرده اند. آن حضرت به نقل از پدران خویش از امیرالمؤمنین نقل فرمود که رسول اکرم (ص) فرموده است: «هر کس دوست دارد بر کشتی نجات نشیند و به ریسمان مستحکم چنگ زند و حبل ا... استوار را بگیرد، باید پس از من رهبری علی (ع) را بپذیرد و با دشمنان او دشمن باشد و به امامان هدایتگر از فرزندان او اقتدا کند، آنان جانشین من، اوصیای من و حجتهای الهی بر خلق پس از من و سروران امت من و راهنمای پارسایان به سوی بهشت اند. حزب آنان حزب من و حزب من حزب ا... عزوجل است و حزب دشمنان ایشان حزب الشیطان است.»

عرضه اعمال بر امام علی (ع)

بر اساس اخبار وارده از ائمه معصومین (علیه السلام) پیامبر (صلی الله علیه و آله) و همه معصومان از اعمال امت آگاه می شوند؛ یعنی خداوند از راه های خاصی، اعمال امت را بر آنها عرضه می دارد.

عبدالله بن ابان زیات گوید: به محضر حضرت رضا (علیه السلام) شرفیاب شدم و از ایشان خواستم تا برای من و خانواده ام دعا فرمایند؛ حضرت فرمودند: آیا خیال می کنی من برای شما دعا نمی کنم!؟ بلکه برای خانواده شما دعا می کنم. عرض کردم:

چگونه؟ امام فرمود: به خدا اعمال شما در هر روز و شب بر من عرضه می شود.

ابان می گوید که این نکته بر من دشوار شد و پذیرفتنش بر من سنگین بود که چگونه می شود اعمال همه شیعیان را روز و شب به محضر امام عرضه کنند!؟ امام رضا (علیه السلام) متوجه سؤال من شد و به من فرمود: ای ابان! مگر تو قرآن نمی خوانی!؟ چرا باور این امر برایت سخت است!؟ مگر این آیه را نخوانده ای که خداوند فرموده: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»؛ بگو (ای محمد) در عمل بکوشید که خدا و رسولش و مؤمنان کردار شما را میبینند.

عرض کردم: آری، خوانده ام. امام فرمود: به خدا قسم منظور از مؤمنون، علی بن ابیطالب و ائمه معصومین هستند.

باید توجه داشت که عرضه اعمال، دارای اثر تربیتی شگرفی است؛ زیرا هنگامی که انسان بداند علاوه بر خداوند که همه جا با اوست، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و پیشوایان محبوب نیز هر روزاز هر عملی که انجام می دهد، در هر نقطه و هر مکان، اعم از خوب و بد، آگاه می شوند، بدون شک، بیشتر مراقب اعمال خود خواهد بود.

سیره سیاسی امام علی (ع)

درباره سیره سیاسی حضرت علی (علیه السلام) ممکن است پرسش هایی مطرح شود که از مهم ترین آنها دو پرسش ذیل می باشد که حضرت رضا (علیه السلام) به آنها پاسخ داده اند:

الف. سکوت ٢۵ ساله:

چرا علی (علیه السلام) ٢۵ سال خانه نشین بود و با دشمنان خدا پیکار نکرد و سرانجام در ایام حکومتش با دشمنان جهاد کرد؟

امام رضا (علیه السلام) در پاسخ به این سوال می فرماید: او به پیامبر خدا (علیه السلام) اقتدا کرد که پس از بعثت، در مدت سال اقامت خود در مکه و پس از هجرت به مدینه تا ماه، با مشرکان جهاد نکرد و این به سبب کم شمار بودن یار و یاور بود. علی (علیه السلام) نیز به علت کم بود یارانشان، از مبارزه با دشمنانش خودداری کرد. پس همان طور که به رسالت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) خللی وارد نمی شود، به امامت علی (علیه السلام) نیز زیانی وارد نمی شود؛ چون خودداری آنها از جهاد، یک علت مشترک داشت. [12]

ب. فدک:

چرا علی (علیه السلام) هنگامی که ولی امر مردم و خلیفه و زمامدار بود، فدک را بازنگرداند؟

حضرت رضا (علیه السلام) در پاسخ این سؤال فرمودند: چون ما خاندانی هستیم که اگر زمامدار شویم، گرفتن حقوق خود را از کسانی که به ما ستم کرده اند، به خدا واگذار می کنیم؛ زیرا ما سرپرست مؤمنانیم و تنها برای حفظ حقوق آنها در برابر ستمکاران، حکومت را می پذیریم و درصدد بازستاندن حقوق خود نیستیم. [13]

نکته قابل توجه این است که احقاق حقوق مؤمنان، یکی از شاخصه های مردان الهی و متصل به بی نهایت است که امام معصوم به عنوان یک وظیفه از آن یاد می کند. حقوق مردم و سرپرستی و ولایت بر مردم، کاری نیست که انسانِ درگیر در تلاطمات نفسانی بتواند از آن به سلامتی عبور کند.

امام در این جملات قصار به همه بشریت اعلام می کند که حکومت پذیری انسان های الهی بر مردم، برای خود مردم است و اگر نفع و ثمری بر آن مترتب گردد، اولین گروهی که از آن بهره مند می گردند، خود مردم خواهند بود.

منابع: 1- عیون اخبار الرضا(ع)

2- بحارالانوار - دفاع از تشیع، بحثهای کلامی شیخ مفید (ره)