موزه‌ها و میراث فرهنگی، شناسنامه تاریخی و هویت ملت‌ها را تشکیل می‌دهند. ایران جزء کشورهای صاحب تمدن به شمار می‌رود که در زمینه میراث فرهنگی و موزه داری حرفهای زیادی برای گفتن دارد و از غنای تاریخی و فرهنگی والایی برخوردار است. اما به اعتقاد «مهدی قیصری نیک»، معاون موزه‌ها و میراث فرهنگی آستان قدس رضوی، یکی از مراکزی که به عنوان کانون وقف آثار تاریخی و موزه‌ای و هنری نه تنها در ایران و کشورهای اسلامی بلکه در جهان شناخته شده، حرم مطهر امام رضا(ع) است که تنوع آثار وقفی و تعدد واقفان آن در طول سدههای گذشته تا عصر حاضر نشان میدهد پایگاهی مطمئن برای مردم، از سرزمینهای مختلف با فرهنگها و عقاید دیگر بوده است. به مناسبت ۲۸ اردیبهشت، روز جهانی موزه‌ها و میراث فرهنگی، وی در فضایی دوستانه پاسخگوی پرسش‌های ما بود.
چرا حرم مطهر امام هشتم(ع) موزه دارد؟
حرم امام رضا (ع) یکی از مراکزی است که به عنوان کانون وقف آثار تاریخی و موزه‌ای و هنری نه تنها در ایران و کشورهای اسلامی بلکه در جهان شناخته شده است، تنوع آثار وقفی و تعدد واقفان آن در طول سدههای گذشته تا عصر حاضر نشان میدهد پایگاهی مطمئن برای مردم، از سرزمینهای مختلف با فرهنگها و عقاید دیگر بوده است. امروزه آثار بسیاری از میراث تاریخی و مذهبی حرم امام رضا (ع) به جامانده که در موزه‌ها و یا در مخازن آثار نگهداری میشوند. این آثار شامل: نسخ خطی، اشیای تاریخی (که دارای کتیبه وقف، تاریخ وقف، تاریخ خلق اثر، نام سفارش دهنده، نام سازندگان و هنرمندان میباشند)، همچنین‌اشیای فرهنگی و هنری و اسناد تاریخی هستند. آثاری که متعلق به حرم امام رضاعلیه السلام بودهاند و دارای قدمت تاریخی از اوایل قرن هفتم هجری( قرن ۱۳ میلادی) تا عصر حاضر هستند. همچنین اشیای دیگری که به این مکان مقدس وقف و یا هدیه شده‌اند و دارای قدمت حدود سه هزار سال قبل از میلاد تا دوره معاصر مربوط هستند. نزدیک به یک سده قبل، موزه آستان قدس به عنوان نهادی فرهنگی در این پایگاه مذهبی و زیارتگاهی، بر پایه سنت حسنه وقف و نذر بنیان نهاده شده است. از همین روست که این موزه ارتباطی تنگاتنگ با اقشار مختلف اجتماعی و در سطوح مختلف در قالب زائر، گردشگر و بازدیدکننده برقرار کرده، چنانکه امروزه شاهد هستیم موزه‌ای که پیش از این از دیدگاه افرادی به عنوان یک نمایشگاه شناخته میشد در حال حاضر با محوریت سیاستهای کلان آستان قدس رضوی اقدامات ارزشمندی را با هدف محافظت و صیانت از میراث رضوی، جذب و گسترش جامعه مخاطبان و بسترسازی برای پژوهش و تولید علم با هدف ارتقای آگاهی عموم با تلاش در نشر دانش برای آموزش و معرفی میراث رضوی همراه با انتشار آخرین یافته‌های علمی به انجام رسانده است.
موزه آستان قدس رضوی با هدف افزایش مخاطب و با توجه به سیاست کلان «تبیین و ترویج معارف قرآن و مکتب اهل بیت با تأکید بر ذائقه‌سازی سبک زندگی برگرفته از سنت و سیره رضوی با استفاده مؤثر و روزآمد از الگوها، قالب‌ها، ابزارها و فناوری‌های نوینِ علمی و فرهنگی » در مسیر انجام مأموریت‌های حرفهای خود، در سال ۱۴۰۱ موفق به جذب بیش از ۶۷۸هزارنفر بازدیدکننده و مخاطب شده است. همچنین با طراحی و تولید برنامه‌های راویان کوچک موزه رضوی با استفاده مؤثر و روزآمد از ابزارها و فنآوری‌های نوین در جهت جذب مخاطبان بیشتر و توسعه دامنه ارتباطات اجتماعی تلاش کرده است.
آستان قدس رضوی تا چه اندازه به ثبت آثار موزه‌ای تاریخی، فرهنگی و هنری در فهرست آثار ملی ایران، توجه دارد؟
موزه‌های آستان قدس رضوی با تلاش در جهت «صیانت، فرآوری، بهره‌برداری و معرفی میراث و ذخایر علمی و فرهنگیِ ایرانی‌اسلامی با تأکید بر میراث رضوی» موفق به مستندنگاری ۱۲۴۲۳ اثر و ثبت ۳۲ اثر موزه تاریخی، فرهنگی و هنری رضوی در فهرست آثار ملی ایران شده است.
یکی از اقداماتی که موزه‌ها با هدف حفاظت از میراث طبیعی، تاریخی و فرهنگی هنری بشری انجام می‌دهند، تلاش برای ثبت این آثار در حافظه ملی و جهانی می‌باشد. وظیفه مهم موزه‌ها در گام اول شناخت این پدیده‌ها، توجه به اهمیت آن و باور به حفاظت و نگهداشت آنهاست، پس از آن با معرفی این میراث ارزشمند آگاهی جامعه را فراتر از اطلاعات روزمره ارتقا می‌دهند تا برای دستیابی به زندگی بهتر از آن بهره گیرند.
موزه آستان قدس رضوی یکی از گنجینه‌های ارزشمند جهان اسلام است که میراثی گرانب‌ها از صنایع و هنر و معماری دوران اسلامی را در بردارد. از آنجا که این موزه به دلیل همجواری با بارگاه منور امام رضا علیه السلام آثار وقفی بی‌نظیری را نیز در بردارد بخشی از این میراث بشری با معنویت و حضور زائرانی مخلص و صنعتگرانی توانمند اما بی‌نام و نشان پیوند خورده است. از طرفی بجز صنایع، آنچه در آستان قدس رضوی ارزشمند و قابل ارائه برای معرفی در فهرست میراث بشری می‌باشد، رفتارهای معنوی و آیینهایی است که در طی زمان با حضور زائران در این مزار مقدس شکل گرفته و تا عصر حاضر انجام می‌شود.
در همین راستا معاونت موزه‌های آستان قدس رضوی به همت کارشناسان متخصص و توانمندی که دارد توانسته است به یکی از مأموریت‌های مهم خویش جامه عمل بپوشاند و با ثبت میراث ملموس و ناملموس آستان مقدس رضوی در فهرست آثار ملی و معنوی ایران، نوید بخش آینده‌ای درخشان در معرفی آثار موزه رضوی در سطح ملی و جهانی می‌باشد. از این رو در نتیجه اقدامات ارزشمند و کارشناسانه موزه آستان قدس در سال ۱۴۰۱ سی و دو اثر تاریخی و فرهنگی هنری از گنجینه‌های آستان قدس رضوی شامل نسخ خطی قرآنی، دستبافتهها و سایر صنایع فنی و هنری به خصوص‌اشیای متنوع و ارزشمندی از نفایس حرم مطهر شده است.
برای رسیدن به مرجعیت بین‌المللی وعلمی در این زمینه چه کار کرده‌اید؟
در این مورد و باهدف دستیابی به مرجعیت بین‌المللی در سیره و معارف و وجوه شخصیتی امام رضا علیه السلام، زیارت و وقف و نذر ازطریق تحقیق، مطالعه و تولید و انتشار، حمایت از آثار و خدمات و همکاری‌های علمی و پژوهشی با رویکرد مسأله‌محور و پاسخگویی به نیازهای اولویت‌دار پژوهشی نهادهای نظام اسلامی و پژوهشگران شیعی؛ با کسب مجوز و دریافت پروانه انتشار از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شماره ۹۱۳۱۹ به تاریخ ۲/۱۱/۱۴۰۰ توسط معاونت موزه‌ها و ترویج میراث فرهنگی آستان قدس رضوی، از نیمه دوم سال ۱۴۰۱ با تلاش حوزه کارشناسی و همراهی هیأت تحریریه متشکل از استادان داخلی و خارجی، نخستین مجله علمی تخصصی در حوزه مطالعات موزه و تاریخ هنر جهان ایرانی در موزه‌های آستان قدس منتشر شد و هم راستا با آن چندین پژوهش مسأله محور توسط کارشناسان در اداره مطالعات و معرفی آثار به انجام رسیده است. ضمن اینکه در زمینه بهره‌گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی و درراستای پیشبرد مأموریت‌های فرهنگی آستان قدس رضوی برای تأثیرگذاری فرهنگی در فضای عمومی جهان اسلام، موزه آستان قدس رضوی در برنامه سالانه آیین انتخاب موزه برتر شرکت کرده و در ۸ شاخص ارزیابی اعلام شده از طرف ایکوم ایران رتبه برتر را کسب کرد.
موزه آستان قدس رضوی از میان موزه‌های بزرگ دولتی، در شاخص‌های گردآوری و بازدید رتبه اول و در شاخص‌های نگهداری و حفاظت، اعمال استانداردهای فنی و توسعه فیزیکی، توسعه مدیریت، خلاقیت، نوآوری و پژوهش رتبه دوم و همچنین در شاخص فعالیت‌های مجازی با کسب رتبه سوم به عنوان موزه برگزیده انتخاب شد.
موزه آستان قدس رضوی در راستای سیاست توسعه ذخایر و منابع ارزشمند وقفی و هبه‌ای در حوزه‌های هنری، تاریخی، آموزشی، پژوهشی و زمینه‌سازی افزایش مشارکت مردمی ازطریق جذب نذورات و نفایس علمی و فرهنگی » با شناسایی و ارتباط‌گیری با مجموعه‌داران در سطح داخل و خارج از کشور و معرفی موزه هایِ این آستان مقدس، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۵۰۰۰ قلم آثار موزه‌ای از قبیل تمبر و اقلام پستی( ۹۱۰۵ قطعه)، اسکناس و اسناد مالی(۸۵۰ برگ)، سکه‌های طلا، نقره و مس نیکل(۳۵۲۱ قطعه)، ظروف کریستال، بلور و چینی(۲۴۶ پارجه) و سایر اقلام(۱۲۸۰ قلم) را بصورت اهدایی جذب نماید.
همچنین در مسیر پاسخگویی به نیاز مخاطبان و معرفی هرچه بیشتر میراث نفیس رضوی با توجه به سیاست کلان «جریان‌سازی ازطریق طراحی، اجرا و ترویج الگوها و ارائه محصولات و خدمات فرهنگیِ باکیفیت، اثربخش و دارای مقبولیت اجتماعی بالا و پرهیز از شتابزدگی و فعالیت‌های سطحی» اقدام به ساخت مولاژ از برخی آثار منتخب برای عرضه به جامعه زائر، گردشگران داخلی و خارجی نموده است. بدین منظور در سال ۱۴۰۱ اقدام به طراحی و تولید مولاژ از برخی آثار شاخص تاریخی و فرهنگی نموده است.
موزه‌های حرم مطهر در حال حاضر چه وضعیتی دارند؟
از آنجا که آستان قدس رضوی میراث دار گنجینه‌ای از نسخ خطی با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال می‌باشد، موزه‌های این نهاد مقدس در راستای انجام مأموریت خود برای معرفی و نمایش بخشی از این میراث کهن با هدف افزایش جذب مخاطبان، در سالروز ولادت امام علی بن ابیطالب(ع) و همزمان با دهه مبارک فجر سال گذشته و با حضور حجت الاسلام والمسلمین مروی، تولیت معزز آستان قدس رضوی، هفدهمین گنجینه موزه آستان قدس رضوی با عنوان «گنجینه نهج البلاغه و صحیفه سجادیه» در محل ساختمان موزه قرآن و نفایس در فضایی با زیربنای۴۰۳ متر مربع افتتاح شد. در این گنجینه، تعداد ۳۳ نسخه نهج‌البلاغه و ۳۱ نسخه صحیفه سجادیه از نفیس‌ترین آثار موجود در گنجینه رضوی به نمایش درآمده که از مجموع۶۵۰ نسخه نفیس نهج البلاغه و ۲۶۰ نسخه ارزشمند صحیفه سجادیه موجود در مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس انتخاب شده‌اند. در این بخش کهن‌ترین نسخه نهج البلاغه (کتابت شده به سال۵۴۴ هجری قمری توسط محمد بن محمد بن احمدالنقیب است) و قدیمی‌ترین نسخه صحیفه سجادیه در جهان(کتابت شده در سال ۴۱۶ قمری توسط ابوعلی حسن ابراهیم بن محمد جامی هیصمی) با هدف آشنایی مخاطبان با ذخایر وقفی ارزشمند رضوی در معرض دید مخاطبان قرار گرفته است. این موضوع نشان دهنده این است که این ۱۷ گنجینه وموزه آستان قدس با همین هدفی که بیان شد و در راستای گسترش فعالیت موزه‌ای، بنا و احداث شده‌اند.
نظر شما