همایش یکصدمین سال تألیف کتاب مفاتیح الجنان، امروز سه‌شنبه ۹ خرداد، در مرکز بین‌المللی همایش‌های صداوسیما برگزار شد.

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدکاظم طباطبایی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید.

همایش امروز نه تنها همایش بزرگداشت مفاتیح الجنان بلکه پاسداشت 14 قرن دعانگاری شیعی است. دعا و مناجات بنیادش با قرآن کریم آغاز شد. دعاهای فراوانی در قرآن هستند که برخی ذکر روز و شب ما هستند و به آنها توصیه شده‌ است مثل «ربنا آتنا فی الدنیا حسنة، وفی الآخرة حسنة وقنا عذاب النار». اینها دعاهای قرآنی که قرآن به ما یاد داده است.

امام سجاد(ع) فضای دعا را به جامعه اسلامی برگرداند

پیامبر اکرم(ص) این دعاها را گستردند و در میان جامعه مخاطب خودشان نهادینه کردند. متاسفانه بعد از تحریف در جریان جانشینی ظاهری پیامبر اکرم(ص) دعانگاری و دعاخوانی به فراموشی رفت به گونه‌ای که در دوره امام سجاد(ع) شهر مدینه که جایگاه قدم زدن پیامبر اکرم(ص) بود مرکز طرب و غنا بود و در این میان امام سجاد(ع) بود که با املا و انشا صحیفه سجادیه فضای دعا را به جامعه مسلمان برگرداند.

افتخار اولین نگارش کتاب‌های دعایی هم نصیب امام باقر(ع) شد که دعاهای پدر بزرگوارشان را نوشتند و صحیفه سجادیه را برای ما به یادگار نهادند. در دوره امام صادق(ع) بسیاری از دعاها توسط حضرت انشا شد یا دعاهای امیرالمومنین(ع) و پیامبر اکرم(ص) به مخاطبان عرضه شد و مطرح شد. الآن مجموعه دعاهایی که از امام صادق(ع) در اختیار ما است حجمش بیش از دعاهای امام سجاد(ع) است. این روش در بین اصحاب نهادینه بود. کتاب عمل الیوم و اللیلة عبدالرحمن را که یک چیزی مثل مفاتیح امروزی ما بوده چند امام دیدند و تایید کردند یعنی هم امام جواد(ع) و هم امام عسکری(ع) فرمودند که به ازای هر حرفی که اینجا هست خدا در بهشت به او یک رتبه می‌دهد.

این جریان دعانگاری در میان شیعه به گونه‌ای بود که تا دوره مصباح المتهجد ما 60 کتاب دعای داشتیم که فقط اسم آن در اختیار ما است. البته مصباح شیخ طوسی همه کتاب‌های پیشین را در خود جای داده بود و واقعا کتاب بی‌نظیری هم هست. مرحوم شیخ طوسی همه کارهایش کار مرجع هست و مصباح هم به همین صورت است. بعدا مرحوم سید ابن طاوس و مرحوم کفعمی کتاب دعا نوشتند تا در نهایت به مرحوم علامه مجلسی رسید که کتاب زاد المعاد را نوشت و کتاب دعای بحارالانوار که چندین برابر کتاب زاد المعاد است.

در دوره‌های بعد شیوه نگارش کمی منضبط‌تر شد. به نظرم کتاب مفتاح الجنان از این جهت کتاب بی‌نظیری است یعنی همه کتاب‌های پیشین را دیده، آمده یک شیوه ارائه جدیدتری مطابق با نیازهای مخاطب ارائه داده است یعنی بخش اعمال دارد، بخش زیارات دارد، بخش ادعیه دارد، یعنی نیازهای مخاطب عام را به گونه‌ای پوشش می‌دهد ولی مشکلش این بوده متون آن متون مستند، دقیق، منضبط کهن نبود والا کتاب مفتاح الجنان از آن جهت یک کتاب بی‌نظیری است.

مرحوم حاج عباس قمی که واقعا گوهرشناس خبره‌ای بود آمد شیوه نگارش را از کتاب مفتاح گرفت، متون را از منابع کهن گرفت و همین باعث شد که کتابش واقعا ماندگار بشود. این کتاب از زمان نگارش، در زمان حیات مرحوم حاج عباس قمی تا دوره کنونی مورد توجه بوده است. البته شاید در ابتدا بیشتر فارس زبان‌ها با این کتاب آشنا بودند. بعد از انقلاب اسلامی که این کتاب تعریف شد مهمترین کتاب دعایی شیعه شد. البته این نکته را باید ذکر کنیم که واقعا نباید به کتاب مفاتیح اکتفا کرد. مرحوم حاج عباس قمی در راستای یک تاریخ طولانی از ادبیات دعانگاری ما کتاب مفاتیح را نوشته ولی به نظر می‌رسد که کار ایشان نباید پایان کار تلقی بشود.

ما الآن در مجموعه دارالحدیث به همت مرحوم آیت‌الله ری‌شهری فقط دعاها را جمع‌آوری کردیم سه جلد قطور شد. کتاب کنزالدعا حدودا سه، چهار برابر کتاب مفاتیح است. از نظر دعاهای ماثور فرهنگ شیعی یک فرهنگ بی‌بدیل است و هیچ کدام از ادیان و مذاهب اصلا امکان معارضه با ما در زمینه ادعیه را ندارند.

تحول دینداری در میان کودک و نوجوان

در ادامه این نشست کامران شیوندی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید.

من در این فرصت درباره تحول دینداری در میان کودک و نوجوان توضیحاتی عرض خواهم کرد. نظام آموزشی دنیا در حال گذار از مفهوم هوش به مفهوم خردورزی است. به عبارت دیگر دنیا به سمت اولوالالباب در حال حرکت است. از این جهت آینده‌پژوهی در حوزه کودک و نوجوانان پیشگیری‌کننده بسیار قوی است که تاکید دارد آینده انسان بالاخص سعادت بشری بالاخص حوزه کودک و نوجوان نیازمند دین و اخلاق است و این رابطه دین و اخلاق از مسائل و موضوعات بسیار جذاب است.

در حوزه روانشناسی به این امر پرداخته می‌شود که فضیلت‌هایی که به عنوان عوامل بالفعل و بالقوه در فطرت انسان در حوزه انسان‌شناسی مطرح است مورد بررسی قرار گیرد. بستر و پایه و اساس تحول دینداری چند مفهوم است که در جامعه باید گسترش پیدا کند؛ یکی مفهوم قدردانی است، یکی مفهوم امیدواری و یکی مفهوم معناداری. اگر پای درد دل خانواده‌ها بنشینید آنهایی که نوجوان دارند در چالش با موضوعاتی به نام امید به زندگی، انگیزه در سعادت بشری و اینکه در آینده چه می‌بینند و آنچه می‌بینند برای حرکت برانگیزاننده هست یا نه با مشکلاتی مواجه هستند.

از سوی دیگر ویژگی‌های دوره کودکی در سن 3 تا 6 سالگی به گونه‌ای است که کودکان نیازهای فطری را به صورت جست‌وجوگری و به صورت سوالات بنیادین از والدین می‌پرسند و امروز در روانشناسی دین که شاید خاستگاه آن در کشورهای غربی است، این مسئله مطرح است که ما نمی‌توانیم پاسخ سوالات کودک و نوجوان را بدهیم و ناگزیریم دست به دامن دین شویم. ما اگر مطمئن هستیم دین اسلام کامل‌ترین دین است امروز باید این سوال کودکانه که من چطور متولد شدم، خدا کیست و آینده من چیست و مرگ به چه معنا است را پاسخ دهیم. هیچ کس در حوزه روانشناسی برای این سوالات پاسخ ندارد مگر اینکه دست نیاز به متون دینی و آیات و احادیث دراز کند و ذهن کودک را متقاعد کند.