به گزارش قدس آنلاین: تمام مناسک و آیین‌های مذهبی و دینی، باطن و عمقی معنوی دارند و تدبر در باطن به درک حقیقی آن‌ها می‌انجامد. یکی از اعمال مهمی که در ذیل آیین حج انجام می‌شود، قربانی کردن در عید اضحی است. به مناسبت دهم ذی‌الحجه و عید سعید قربان با دکتر حمیدرضا مظاهری‌سیف، رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی به گفت‌‎وگو پرداخته و جنبه‌های عرفانی این روز بزرگ را مورد واکاوی قرار دادیم.

عید قربان، زمان نزدیک شدن انسان به خدا

دکتر مظاهری‌سیف با بیان اینکه در مورد عید قربان دو نکته مهم وجود دارد، توضیح می‌دهد: نکته نخست عید بودن این روز بزرگ است. عید یعنی بازگشت. اعیاد دینی فرصت‌هایی طلایی برای بازگشت به سوی خداوند هستند و برای کسانی که رو به خداوند در حرکتند، اعیاد دینی فرصت‌هایی برای جهش و برداشتن گام‌های بلند است. عید قربان یکی از فرصت‌های طلایی برای نزدیک شدن به خدا و یاد او و انس با اوست. این عید جشن پیوند بنده با مولایی است که در نهایت قدرت، مهربان بوده و در نهایت نزدیکی، دست ما از دامن جلال و شکوهش کوتاه و نظرها از دیدار نور جمالش محجوب است. این عید همچنین برای کسانی که از خداوند فاصله گرفته‌اند روز آشتی و بازگشت است. روز توبه و پناه بردن به آغوش رحمت او که هیچ گاه بسته نیست و ‌امید است غفلت‌های ما در این فرصت‌های طلایی کمتر شود تا لطف و رحمت بی‌کرانش را احساس کنیم.

او به نکته مهم دیگری نیز اشاره کرده و می‌گوید: موضوع دوم، قربان بودن این عید است. همه اعیاد زمان بازگشت به سوی خدا هستند اما این جنبه مشترک آنهاست. باید توجه داشت که نوع بازگشت و پیوند با معشوق ازلی در اعیاد گوناگون متفاوت است. در هر کدام از این عیدها خداوند به گونه‌ای جلوه می‌کند و با وجهی به بندگان رو می‌آورد و از آگاهان و عاشقان دل می‌برد. خصوصیت عید قربان این است که نامش نزدیکی است. قربان از قرب به معنای نزدیکی است و این عید حال و هوای ممتازی دارد. انسان با مقداری توجه می‌تواند بسیار به خدا نزدیک شود.

این پژوهشگر حوزه اخلاق و عرفان یادآور می‌شود: برنامه‌های عبادی این عید بزرگ، بخشی از آیین باشکوه حج است. اگر عظمت‌ها و اسرار حج را در نظر نگیریم به همه آنچه در قربان نهفته است، نمی‌رسیم. حاجی رخت و لباس دنیوی را از تن برون آورده و با لباسی شبیه کفن به سوی خانه خدا رفته و روزها و شب‌ها میهمان اوست. از آرزوها و مشغولیت‌های دیگر دست می‌کشد و گرد خانه محبوب می‌گردد. نماز می‌گذرد و سعی می‌کند. حج گویی قیامتی است که در آن دارایی‌ها، مقامات، رنگ‌ها، نژادها و من ها رنگ می‌بازد و فقط بندگی می‌ماند و بی‌رنگی.

عرفه مقدمه‌ای برای قربانی کردن نفس در عید قربان

رئیس مؤسسه علمی فرهنگی بهداشت معنوی در ادامه بیان می‌کند: پس از این اعمال است که فرد به عرفات و منا و مشعر می‌رود و این‌ها همه مقدمات عید قربان است تا نزدیکی به خدا را تجربه کند. حضور در عرفات که از جهت آمرزش گناهان و عظمت رحمتی که در آن جاری است با شب قدر برابری می‌کند، مقدمه ورود به عید قربان است. همه این موارد به این معناست که سالک عابد وقتی به عید قربان می‌رسد، دیگر چیزی از نفسانیت و انانیت برایش نمانده است. او می‌رود در حالی که نفس او مثل بره‌ای رام مهار دست اوست و این بره را هم قربانی می‌کند.

مظاهری‌سیف تشریح می‌کند: کسی که می‌خواهد قربانی کند، باید به خود بنگرد و ببیند آیا نفسش را چنان رام کرده است که بتواند برای خداوند قربانی کند یا خیر؟ عید قربان این نیست که یک حیوانی همین طور قربانی شود. این عمل با همه توجهات و معانی و اسرارش باید صورت گیرد. از دیدگاه عرفانی کسی که نفس خود را مثل بره‌ای رام نکرده، در صورت انجام این عمل به نوعی دروغ گفته است. با این توجهات شما می‌بینید اعمال ساده و عادی که گاهی از روی عادت و گاهی برای سرگرمی و پناه برخدا گاهی برای ریا کاری و نام و آبروی موهوم انجام می‌دهیم، اگر با معرفت و توجه انجام شود، چه تحولات معجزه‌آسایی در رشد و شکوفایی معنوی ما ایجاد خواهد کرد. توجه به این اسرار شراره عشق الهی را در دل شعله‌ور می‌کند و انس و سوز وگدازی را به وجود می‌آورد که تنها با لقاء الله آرام می‌شود.

این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که اعیاد اسلامی مانند عید قربان چگونه می‌توانند آغاز تولد دوباره برای زندگی باشند، می‌گوید: تولدی که از سخن می‌گویید چه تولدی است؟ اگر این را درست بفهمیم، معلوم می‌شود که برای نهادینه کردن این معنویات چه کار باید بکنیم. در نظر داشته باشید بچه‌ای که در رحم مادر قرار دارد، به غیر از مایعی که در آن زندگی می‌کند و پرده‌های سه‌گانه رحم و بند نافی که از آن تغذیه می‌کند چیزی را نمی‌بیند. همین‌ها را هم که می‌بیند درست نمی‌شناسد. نمی‌داند این‌ها بخش کوچکی از یک موجود زیبا و پیچیده است و زندگی او همانطور که به این مایع و بند گره خورده، به دهان و دست و گلو و معده و سایر اعضای مادر هم متصل است. از همه این‌ها بالاتر عشق و لطف مادرانه است که مراقب اوست و انتظار تولد او را می‌کشد. حالا فرض کنید که این جنین متولد می‌شود. به دنیایی می‌آید که مادر تنها مخلوق کوچکی در آن است. دنیایی با همه عظمت‌ها، شکوه و ناشناختگی‌هایش. آسمانی بی‌انتها، دریاهای ژرف، کوهایی بلند و میلیاردها انسان و هزاران سال زندگی و تاریخ و فرهنگ. وقتی ما از تولد معنوی صحبت می‌کنیم یعنی این که دنیای مادی مثل رحمی است ما را در برگرفته و این دنیا در برابر دنیای معنوی که آن را فراگرفته بسیار کوچک است. کسی که به آگاهی از دنیای معنوی می‌رسد و حضور خداوند را درک می‌کند، زندگی پس از مرگ را باور می‌کند و با چشم یقین آن را می‌بیند. به فرشتگان‌ ایمان می‌آورد و به جای جسم و کوچک خود روح بزرگش را که نفخه الهی است می‌فهمد و خود را از منظر روحانی می‌بیند. این آدم گویی متولد شده و از دنیای محدود مادی به دنیایی عظیم و باشکوه ابدی از معنویت رسیده است.

آیین‌های مذهبی اکسیر تحول آفرینی

عضو هیئت مدیره انجمن علمی اخلاق اسلامی تأکید می‌کند: توجهاتی که در آیین‌های مذهبی لازم است و اسراری که در اعمال دینی نهفته، اکسیر تحول آفرینی بوده و موجب رشد کافی و تولد معنوی می‌شود. بنابراین تا جایی که می‌توانیم باید به مردم آگاهی معنوی بدهیم. به آن‌ها کمک کنیم از محدودیت در زندگی و دنیای مادی خارج شوند. این کار با تذکر، تکرار و یافتن بیان‌های متفاوت از یک حقیقت امکان‌پذیر است. باید ذهن مردم را با امور متعالی درگیر کنیم تا متعالی شوند. گام بعدی قلب‌هاست. باید هیجان‌های معنوی ایجاد کنیم و در این میان خودشناسی مهمترین محور آگاهی بخشی است.

این پژوهشگر دینی در مورد ارتباط دعای عرفه و خداشناسی و خودشناسی که در این دعا وجود دارد با عید قربان نیز توضیح می‌دهد: اگر از زاویه مجموعی به آیین عید قربان نگاه کرده و آن را بخشی از عبادت بزرگ حج ببینیم، مشخص می‌شود که دعای عرفه از مقدمات درک عید قربان است. البته این به معنای عدم اصالت دعای عرفه نیست. فضیلت روز عرفه و مناجات در این روز به تنهایی بسیار والا و از زمان‌هایی است که در برخی جهات با شب قدر مقایسه شده است.

او اظهار می‌کند: بررسی متن دعای عرفه که از ائمه(ع) به ما رسیده حقایقی را درباره ظرفیت‌های معنوی این روز مشخص می‌کند. در دعای عرفه امام حسین(ع) به طور مشخص معرفت خداوند آنطور که عرفای بزرگ شیعی گفته‌اند، به وضوع دیده می‌شود. امام حسین(ع) در این دعای شریف به خداوند عرض می‌کند «من در دارایی‌هایم به تو محتاجم، چگونه در نیازمندی و فقرم به تو محتاج نباشم» این جمله اوج عرفان است. پس از این عارف هر چه دارد از خدا می‌بیند. فقر خودش و نیاز و ربط و تعلق محض به لطف و عنایت خداوند را احساس می‌کند و سرا پای خودش را و همه وجودش را فقر می‌بیند. این جمله دقیقاً پیوند خداشناسی را با خودشناسی آشکار می‌کند.

دکتر مظاهری سیف در پایان با اشاره به فراز دیگری از این دعای پربار می‌گوید: در فراز دیگری بعد از این جمله امام(ع) عرض می‌کند «تو خودت را در همه چیز به من نشان دادی، به طوری که در هیچ چیز از تو غافل نیستم». این جمله بیانگر این حقیقت است که اگر عارف نور خدا ببیند، آنگاه تمام وجود خود و تمام آفرینش را سرشار از نور و حضور خداوند خواهد یافت. این درجه از معرفت و مشاهده نور و حضور خداوند از خصوصیات روز عرفه است. ما باید در روز عرفه به دنبال این حقیقت باشیم. اگر در روز عرفه به این افق نزدیک شویم، آنگاه می‌توانیم در عید قربان نفس خود را به درگاه الهی اهدا و قربانی کنیم.