به گزارش قدس خراسان، «به دست خود درختی می‌نشانم، به پایش جوی آبی می‌کشانم، کمی تخم چمن بر روی خاکش، برای یادگاری می‌فشانم، درختم کم‌کم آرد برگ و باری، بسازد بر سر خود شاخساری، چمن روید در آنجا سبز و خرم، شود زیر درختم سبزه‌زاری...»؛ اما افسوس که دنیای واقعی هرگز شبیه شعرهای کتاب‌های مدرسه بی‌دردسر و آرام نبود! شرایط فوق بحرانی آب، خشک شدن جوی‌ها و به گل نشستن سدها در مشهد عرصه را برای چمن هم تنگ کرده است.
مسئله این است؛ بودن یا نبودن چمن!
کاهش ۷۰ درصدی بارندگی در مشهد و به دنبال آن کاهش چشمگیر ذخیره آب سد دوستی، چند ماهی است آژیر هشدار بحران آبی را در این کلانشهر به صدا درآورده است. در حالی که معاون سابق محیط زیست و خدمات شهری شهردار مشهد ۲۵ خرداد از تصمیم شهرداری برای جمع‌آوری چمن در ۳۵محور مشهد خبر می‌دهد، استاد گروه آموزشی علوم مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد معتقد است «در اقلیم خشک و نیمه خشک مشهد که تشعشع زیاد خورشید را داریم، گیاهانی همچون چمن، درختان پهن برگ و گیاهانی که سایه سنگین ایجاد می کنند، باید کاشته شوند تا بتوانند تشعشع را جذب کنند و بکاهند».
حسین انصاری میگوید: در حوزه شهری ۹۰ درصد آبی که شهروندان مصرف می کنند، به صورت پساب برمی گردد و اگر فقط ۳۰ درصد این پساب به آبیاری فضای سبز اختصاص پیدا کند، نیاز آبی همه فضای سبز مشهد تأمین می شود و نیاز به حذف هیچ چمنی نیست.
ساماندهی پساب پشت سد اعتبار!
موضوع را از مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد پیگیری میکنیم.
حسین مختاری موضوع آبیاری فضای سبز شهری در شرایط بحران آب را اقدام مناسب در دو حوزه تأمین منابع آب و صرفه‌جویی در مصرف آب می‌داند و تشریح می‌کند: حدود ۵۰چاه در سطح شهر داریم که به علت کیفیت پایین آب برای شرب در مالکیت شهرداری است. همچنین حدود ۲۰ چاه دیگر هم در مناطقی از شهر قرار دارند که آب قابل شرب ندارند و در اختیار شهرداری است. غیر از این حدود ۷۰ چاه، بحث پساب را هم داریم که از هشت سال پیش به عنوان منبع آب پایدار به طور جدی در دستور کارمان قرار گرفته است.
این صحبت های او درحالی بیان می شود که علی خدادادی، رئیس اداره نظارت بر فضای سبز شهرداری مشهد هم معتقد است پساب این شهر چند برابر آب مورد نیاز فضای سبز شهری بوده؛ ولی آن طور که باید و شاید به این ظرفیت توجه نشده است. در همین حال با تکمیل تصفیه خانه‌های موجود به راحتی می توان تا چند برابر نیاز آب فضای سبز مشهد را تأمین کرد.
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد در ادامه صحبت‌هایش با خبرنگار ما عنوان می‌کند: در بحث تصفیه پساب برای آبیاری فضای سبز از سال ۹۴ اقدامات جدی انجام داده‌ایم. به عنوان مثال سال ۱۴۰۰ تصفیه‌خانه چهل‌بازه را با حدود ۵۰ لیتر در ثانیه وارد مدار کردیم که با روش بسیار پیشرفته، فاضلاب را تبدیل به پساب قابل استفاده برای فضای سبز می‌کند. همچنین یک تصفیه‌خانه مشارکتی هم با یکی از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی داریم که در پارک غدیر قرار دارد و تاکنون ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته؛ اما پس از یک وقفه، ادامه عملیات ساخت آن به زودی آغاز خواهد شد.
وی یادآور می‌شود: در زمینه تصفیه‌خانه‌های شرکت آب و فاضلاب نیز اقداماتی انجام داده‌ایم به طوری که از تصفیه‌خانه خین‌عرب ۶ میلیون مترمکعب تخصیص گرفته‌ایم تا بتوانیم برای آبیاری کمربند جنوبی مشهد از آن استفاده کنیم. با این خط کمکی پساب را به ارتفاعات می‌رسانیم. قرارداد این پروژه در یک ماه آینده با قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) بسته می‌شود و با هزار میلیارد اعتبار در دو سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.
مختاری این اقدامات را گامی مؤثر در راستای تغییر رویکرد آبیاری فضای سبز شهری از منابع آبی زیرزمینی به سمت پساب توصیف و اظهار می‌کند: همچنین دو تصفیه‌خانه آزادی و آفتاب را هم داریم که امسال قرارداد آن با سرمایه‌گذار انجام می‌شود.
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد خاطرنشان می‌کند: امسال هزار و ۶۰۰ میلیارد اعتبار به این موضوع یعنی استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز اختصاص داده شده که اعتبار بی‌سابقه‌ای است.
یکی از نقدهای فعالان محیط زیست و حوزه آب به شهرداری مشهد، تکمیل نشدن تصفیه‌خانه سپتاژ است؛ تصفیه‌خانه‌ای که حدود دو سال از تعهد تکمیل آن می‌گذرد و همچنان در کماست و اگر به بهره‌برداری برسد، زیرساختی برای تأمین پساب و آبیاری فضای سبز شهری خواهد بود.
مختاری در پاسخ به این پرسش که تصفیه‌خانه سپتاژ چه زمانی قرار است به بهره‌برداری برسد، میگوید: چند سال پیش که شهرداری مشهد با عنوان محور فرماندهی ساماندهی کشف‌رود معرفی شد، قرار بر این بود تصفیه‌خانه سپتاژ را نیز به انجام برساند. تا الان هم حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته؛ اما نوسان‌های ارزی و تحریم واردات برخی ملزومات، کار را با مشکل مواجه کرده است. به طوری که برای پیمانکار توجیه اقتصادی ندارد. به زودی لایحه‌ای به شورای شهر برای جبران ضرر و زیان این پروژه خواهیم داد تا این موضوع را مدیریت کنیم و کار به انجام برسد.
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد ادامه می‌دهد: ما از چندین سال پیش یک شبکه مستقل آبیاری ایجاد کرده‌ایم که تاکنون حدود ۵۵ درصد پیشرفت داشته است. این شبکه تمام منابع آبی ما برای آبیاری فضای سبز را در سطح شهر یکپارچه می‌کند و با یک سیستم هوشمند به مناطق مختلف شهرداری می‌فرستد تا برای آبیاری فضای سبز شهری از آن استفاده کنند. در واقع با ایجاد این شبکه، به نوعی مدیریت عرضه آب فضای سبز را داریم.
مختاری می‌افزاید: این اقدام در برخی نقاط دیگر کشور هم انجام شده؛ اما به لحاظ پیشرفت و حجم عملیات، ما رتبه نخست را داریم و هر سال با اعتباراتی که می‌رسد، بخشی از کار را تکمیل میکنیم.
وی با بیان اینکه در زمینه تأمین منابع آبی پایدار هم اقدامات مناسب آغاز شده و هم اعتبارات خوبی اختصاص یافته است، به بهره‌برداری رسیدن این اقدامات را زمانبر توصیف می‌کند.
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد اضافه می‌کند: برای صرفه‌جویی منابع آبی، آبیاری تانکری را که مصرف بسیار زیاد و توأم با هدررفت دارد، حذف و آبیاری تحت فشار را در ۹۳درصد فضای سبز مشهد جایگزین کرده‌ایم.
ممنوعیت کاشت چمن به معنای نکاشتن چمن نیست
مختاری در خصوص ممنوعیت کاشت چمن به عنوان گیاهی با مصرف آبی بالا میگوید: سال گذشته وزارت کشور با ابلاغ بخشنامه‌ای، کاشت چمن را ممنوع اعلام کرد. بنابراین ما سطوح کاشت چمن را دیگر افزایش ندادیم؛ اما به این معنا نیست که دیگر چمن نداریم؛ بلکه اگر در جایی ضرورت ایجاب کرد چمن بکاریم با همان میزان باید در یک نقطه دیگر که ضرورت چندانی ندارد، چمن را جمع کنیم تا این موازنه بهم نخورد.
کاشت گیاهانی که نیاز آبی پایینی دارند، سال‌هاست به عنوان یک راه‌حل کارشناسی برای حفظ فضای سبز شهری در شرایط خشکسالی مطرح است؛ موضوعی که مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد هم به آن اشاره و عنوان می‌کند: در خصوص گیاهان کم‌نهاده، چندین طرح مطالعاتی را در سال‌های اخیر انجام داده‌ایم. در حال حاضر در کمربند جنوبی گونه‌هایی مثل سنجد، سماق کوهی، زرشک، پسته کوهی و بادام در حال کشت است که در مجموع شامل ۱۰۰ گونه می‌شود. همچنین در سطح شهر نیز بر اساس مطالعات کمیته فنی دستورالعملی را ابلاغ و در داخل آن گونه‌های کم‌مصرف را معرفی کردیم تا به تدریج وارد فضای سبز شهری شوند.
مختاری میگوید: از چند سال پیش، از یک گونه کم‌مصرف چمن در فضای سبز استفاده میکنیم که مصرف آبی بسیار پایین و جذب بالای سرب موجود در آلاینده‌های جوی را دارد. این چمن با چمن‌هایی که ۱۰ سال قبل کاشته می‌شد، فرق دارد؛ اما بحثی مطرح شد که چمن‌ها را جمع کنید. ما با این قضیه در کل مخالف نیستیم؛ اما اینکه الان به خاطر کمبود آب باید چمن‌ها را جمع و ظاهر شهر را شبیه مخروبه کنیم، منطقی نیست به ویژه اینکه مشهد یک کلانشهر مذهبی و زائرپذیر است. سال‌هایی که ترسالی بوده و مشکل آب نداشتیم، در برخی نقاط هم که شاید خیلی ضرورت نداشته، چمن کاشته‌ایم تا محیط دلپذیری برای زائران و مجاوران فراهم شود؛ اما الان با وضعیت آبی فعلی، در نقاطی که چمن دید زیادی ندارد و جزو اولویت‌های دوم و سوم منظر شهری است، جمع‌آوری را آغاز کرده‌ایم. به عنوان مثال در بولوار فکوری بخشی را جمع و با گونه‌های دائمی کم‌آب جایگزین کرده‌ایم.
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد تأکید می‌کند: کار باید بر مبنای علمی و کارشناسی انجام شود. امسال در طرح استقبال از بهار، یک میلیون بوته گل کمتر کاشتیم تا مصرف آب مدیریت شود.
مختاری تصریح می‌کند: طبق تبصره ماده ۲۲ قانون هوای پاک، شرکت آبفا و شرکت آب منطقه‌ای موظف هستند از طریق در اختیار گذاشتن پساب، آب مورد نیاز توسعه فضای سبز شهری را تأمین کنند و اگر شهرداری خواست خودش تصفیه‌خانه بزند، امکانات لازم را در اختیارش قرار دهند. این ارگان‌ها چقدر به وظایف خود عمل کرده‌اند که حالا می‌گویند باید چمن و فضای سبز را جمع کرد؟ وظیفه تأمین پساب طبق قانون با این دستگاه‌ها بوده؛ اما به هر دلیلی انجام نشده است.
اختلاف نظر بر سر مکان‌های جمع‌آوری چمن
وی تأکید می‌کند: اینکه بخواهیم چمن را کامل جمع کنیم، حرفی ۱۰۰درصد غیر کارشناسی است. در قرارگاه آب شهرستان مشهد چنین تصمیمی گرفته نشده؛ بلکه یکی از دستگاه‌های متولی آب، پیشنهاد داد در ۳۵ بولوار اصلی چمن‌ها جمع شوند. اختلاف نظر ما سر این است که این جمع شدن چمن‌ها به خاطر صرفه‌جویی در مصرف آب نباید در بولوارهای اصلی و پر رفت‌وآمد شهر مانند احمدآباد انجام شود و به جای آن ما در محل‌هایی که تردد کمتری دارند، این کار را انجام می‌دهیم. شهر به آرامش اجتماعی و روانی نیاز دارد. این چمن تأثیر زیادی بر روحیه شهروندان دارد. مصرف گل از چمن بیشتر است. آیا می‌شود گل‌ها را جمع کرد؟
تأثیر مثبت چمن بر وضعیت روانی جامعه، موضوع جدیدی نیست. مهدی کلاهی، یکی از استادان دانشگاه فردوسی مشهد نیز که دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی محیط زیست است، بر تأثیر چمن در فضای اجتماعی تأکید دارد و میگوید: تحقیقات نشان داده است کشورهایی که از فضای سبز بیشتری برخوردارند، با چالش های اجتماعی کمتری روبه رو هستند و مردمانی آرام تر دارند.
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد در ادامه بر اقدام فرهنگی برای صرفه‌جویی در مصرف آب تأکید دارد و از کم‌کاری دستگاه‌های متولی این‌طور گلایه می‌کند: در حال حاضر محتوای تابلوها و بیلبوردهای سطح شهر که شهرداری اعلام آمادگی کرده برای فرهنگ‌سازی مصرف آب، در اختیار دستگاه‌های مربوط بگذارد، چقدر با شرایط فوق‌بحرانی آب در مشهد همخوانی دارد؟ راهش این نیست که چمن را از خیابان‌های پرتردد جمع کنیم تا شهروندان به این باور برسند که آب کم است.
مختاری میگوید: ما برای آبیاری فضای سبز، در بیشترین حالت ۵/۲۴ میلیون مترمکعب مصرف آب داریم که با حدود ۲۰میلیون مترمکعب هم کار انجام می‌شود؛ اما امسال مشکلمان با آبفا به خاطر ۲ میلیون مترمکعبی است که سال‌های قبل از مبادی دیگری بوده و امسال قابلیت شرب پیدا کرده است. این عدد به اندازه مصرف یک و نیم روز آب مشهد است. مساحت کل فضای سبز مشهد حدود ۶ هزار و ۳۵۰هکتار و تنها حدود ۸ درصد آن چمن است.
مرور اظهارات موافقان و مخالفان چمن در شرایط کم‌آبی و اقدامات و کوتاهی‌های مسئولان برای مدیریت منابع آبی، بیشتر از آنکه روایتگر شرایط بحرانی آب در مشهد باشد، حکایت از وضعیت فوق بحرانی مدیریت منابع آبی دارد! در کتاب‌های درسی بنویسید: «به دست خود مدیری می‌نشانم که هم درخت بکارد، هم چمن؛ اما قبل از آن تصفیه‌خانه برای بازچرخانی آب بسازد».
خبرنگار: معصومه مؤمنیان
نظر شما