به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، رویداد «محرم در آینه آیین‌ها» با حضور محمدحسین ایمانی خوشخو، دبیر شورای هنر و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد، هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی، سهیل محمودی پژوهشگر و نویسنده با محورهای «سیر تحول مرثیه خوانی و مرثیه سرایی در ایران»، «محرم و گردشگری آئینی» و «آیین های محرم در محافل و مجالس تهران» امروز ۴ مردادماه در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.

در ابتدای این مراسم ایمانی خوشخو که با محوریت «محرم و گردشگری آئینی» سخن می‌گفت با اشاره به اینکه در نگرش‌های مختلفی که نسبت به گردشگری وجود دارد به گردشگری فرهنگ هم نظر داریم، تصریح کرد: از این زاویه گردشگری به عنوان یک مقوله فرهنگی و بر پایه تعاملات اجتماعی استوار است و اساساً فرهنگ و گردشگری رابطه متقابل دارند.

گردشگری آیینی حاصل پیوند سفر با فرهنگ است

وی با بیان اینکه اگرچه گردشگری درآمدزاست اما هدف اولیه نیست،  یادآور شد: هم اکنون در ایران انواع گردشگری فرهنگی همچون میراث، هنری، خوراک، مذهبی و آیینی داریم. گردشگری مذهبی هم گونه های مختلفی مانند عرفان، تبلیغ، زیارت و رویدادهای مذهبی دارد. رویدادها یکی از جاذبه های مهم گردشگری دنیا محسوب می شود. به واسطه رویدادها گونه های مهم گردشگری شناخته می شوند.

ابررویداد اربعین مهمترین رویداد مذهبی در جهان است

رئیس پارک ملی علوم و فناوری های نرم و صنایع فرهنگی در ادامه خاطرنشان کرد: آیین ها نمود بیرونی باورها و اعتقادات نشات گرفته از فرهنگ هستند. رویدادهای آیینی معمولا با اعتقادات مردم پیوند و رابطه ای عمیق دارد و همین احساس است که هنر آیینی را ایجاد می کند. گردشگری آیینی نوع خاصی از گردشگری فرهنگی است. آدمی را با اعتقادات و باورهای برخاسته از یک جامعه خاص آشنا می کند. گردشگری آیینی حاصل پیوند سفر با فرهنگ است. سفری است که به واسطه آن انسان موفق به کشف آیین ها اعتقادات و باورهایی می شود که در روح مکان جاری است و ریشه در فرهنگ کهن این مرز و بوم دارد.

دبیر شورای هنر و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی یادآورشد: گردشگری آیینی در ابعاد اجتماعی، معنایی، کالبدی، زمانی و مصداقی قابلیت دارد. هنرهای آیینی به گرایش های مختلف پرده خوانی، بسم الله خوانی، مناجات خوانی، تعزیه، هنرهای خاص عاشورایی، زنجیر زنی، سینه زنی و پیشواز خوانی تقسیم بندی می شوند.

خوشخو با اشاره به بهره گیری از گردشگری برای تبلیغ زیارت و رویدادهای مذهبی تصریح کرد: «رویداد» یکی از جاذبه های مهم گردشگری امروز است به گونه ای که حتی کشورهایی که رویداد در کشورشان ندارند رویدادسازی می کنند. ابر رویداد اربعین به دلیل تنوع فرهنگی شرکت کنندگان، تعداد آنها و ویژگی های خاصی که در این رویداد وجود دارد، مهمترین رویداد مذهبی در جهان است.

خوشخو یادآور شد: در یک رویداد مذهبی سه مولفه حضور افراد، هدف و موضوعیت اهمیت دارد. آیین یکی از جاذبه های مهم در رویدادهای مذهبی به شمار می رود. گردشگری آیینی وابستگی زمانی و مکانی را با هم دارد، مانند رویداد اربعین که از هر دوی اینها برخوردار است و از بازار گرفته تا مساجد، حسینیه‌ها، تیمچه‌ها و حتی در خانه‌ها دیده می شود.

رئیس پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی با تاکید بر این که عده ای همیشه می‌گفتند در ایام محرم گردشگری تعطیل است، اظهار کرد: البته من همیشه مخالف این حرف بودم زیرا غیرایرانی ها همیشه از آن استقبال می‌کنند و به عنوان جاذبه محرم نباید گردشگری را تعطیل کرد. گردشگری آیینی محرم ریشه در فرهنگ تاریخ ایرانیان دارد که می توان به مراسم تعزیه شوش، مشعل گردانی اردبیل، نخل برداری یزد و …. اشاره کرد.

وی در پایان گفته های خود یکی از دلایلی که باعث می‌شود چراغ امام حسین(ع) خاموش نشود را وجود امام عصر(عج) دانست و تاکید کرد همین مسئله شیعه و نهضتش را زنده نگه می‌دارد.

در ادامه هوشنگ جاوید درباره صنوف آیین‌های مذهبی توضیحاتی داد و گفت: در عرصه مناقب‌خوانی قرار است پس از ۲۱ سال، صدای ۲۵ منقبت خوان هفته آینده از سوی حوزه هنری رونمایی شود. البته بسیاری از این منقبت خوان‌ها از دنیا رفتند.

وی در ادامه با اشاره به تعزیه داری اجتماعی در ایران گفت: در طول تاریخ ما اصلا به این موضوع توجه نکرده و اساساً نمی‌دانیم با چه چیزی روبرو هستیم. در حالی که سوگواری‌های اجتماعی، سوگواری مذهبی را تقویت کرده و خودش هم در طول زمان ضعیف شده است.

به جایگاه نوحه خوانی بی توجه بودیم

جاوید با اشاره به اینکه زمان‌های سوگواری ما خیلی مهم است گفت: برخی از این سوگواری ها در برخی مناطق با رویدادهای دیگری عجین می شوند مثل درو کردن و تعزیه عاشورا زمانی برگزار می‌شود که بخواهند گندم درو کنند تا محصولشان زیاد شود. همچنین درباره موسیقی اصالت‌ها، ریتم، تلفیق، تیپ و … موارد مهمی داشتیم که رعایت نکردیم و همه چیز به نوعی رها شده است و امروز  از جوانان ایراد هم می‌گیریم که چرا این موارد را به درستی رعایت نمی‌کنند، درحالی که اینها اصلا راه درستش را یاد نگرفتند حتی خواندن نوحه خوانی در کشور ما جایگاه خاص از قدیم داشته که بدان بی توجهی کردیم.

وی با تاکید براینکه تاریخ فقط برای مطالعه نیست، تصریح کرد: امروز باید این چیزها را نشان دهیم، امروزه در تمام کنسرت‌ها بلندگو می گذارند تا گروه برگردان صدا را بشنود. اما ما در ایام قدیم هنرهای آیینی را داشتیم و وقتی خواننده آیینی دستش را کنار گوشش می‌گذارد و می‌خواند یعنی چهارهزار و پانصد سال تاریخ دارد که باید آن را به دنیا نشان دهیم. این تاریخ شیون ماست، در جواب آنهایی که می‌گویند در ایران شیون و غم نبوده، باید گفت اصلا مگر چنین چیزی می‌شود؟ ما پیکرک‌هایی داریم که نشان می‌دهد برای شیون کردن بوده، حتی آیین کرب زنی داریم برای دوهزار و هفتصد سال پیش که بعد در آیین اسلامی تلفیق شده است.

این پژوهشگر موسیقی اظهار کرد: نخستین زنی که بعد واقعه کربلا مرثیه خاص اجرا می‌کند ام‌البنین(س) مادر حضرت عباس(ع) است. در طول سال‌های بعد واقعه هم بین اعراب مرثیه به راه می‌افتاد. البته مرثیه‌سرایی ایرانیان قرن اول و دوم هجری وجود داشت که متاسفانه ناشناخته مانده است، چون به زبان عربی است و ای کاش کسی پیدا شود و این موارد را ترجمه کند. در واقع سوگ از کیومرث و فریدون در ایران شروع می‌شود و نخستین سوگواری گروهی به مرثیه سیاوش و سپس به رستم می‌رسد، مرثیه نامه‌نویسی از عهد ساسانی به بعد شروع می‌شود و بعد به دوره اسلامی می‌رسیم. تحول مرثیه در ایران از قرن هفتم شروع می‌شود کسایی مروزی اولین نوحه معروف را دارد که مربوط به کربلاست.

در ادامه سهیل محمودی نیز طی سخنانی که با محوریت «آیین های محرم در محافل و مجالس تهران» بود گفت: تهران از سال‌های آغازین قرن نوزدهم دو وجهه عزاداری دارد، یکی در خانوادهای رجال قاجار است مخصوصا بانوان خاندان‌های خاص و دوم تکیه دولتی‌ها که متاسفانه اینها از بین رفته‌اند و تنها یک کوچه به نام آن باقی مانده است، هرچند در آن دوره شش هفت هزار نفر را در خود جا می‌داد.

نسل عزاداری‌ها در هیئت‌ها شکل می‌گیرد

وی در ادامه یادآور شد: نسل عزاداری‌ها در هیئت‌ها شکل می‌گیرد، هیئت در جمع کردن مردم مهمتر از مساجد بود و سنت هایی عزاداری زیادی داشتیم که امروز کمتر وجود دارد که نمونه آن چهارپایه خوانی در بازار و هیئت‌ها بود و ریشه آن در شهرستان ها بوده است و اقوام گوناگون این سنت را دارند. این هیئت‌ها مبنای عزاداری در تهران بودند و هم نسلان من می دانند که ما در کودکی تصحیح حمد و سوره ها را در همین هیئت ها یاد می گرفتیم. پیش از این که مدرسه بروم اولین روخوانی قرآن را در هیئت ها با سوره بقره شروع کردم.

وی در ادامه تاکید کرد: در این هیئت ها که هفتگی هم بودند منبر و روضه در ایام مذهبی اتفاق می افتاد و همین هیئت ها در خانه ها و ... از چند شب قبل محرم حس جمع شدن و سیاهی زدن ها بود که همه را گرد هم می آورد. یا نکته دیگری که می توانم به آن اشاره کنم این است که امروزه در کتیبه ها خیلی دخل و تصرف صورت گرفته است. رنگ این کتیبه ها کرم مایل به قهوه ای بود با خطوطی که ترکیب نستعلیقش بسیار زیباست و خوشنویسی های استاد امیرخانی بازپروری همان کتیبه هاست. البته باید گفت امروز هم در بازار سنت های عزاداری رایج است و هنوز هم بازار تهران مرکز عزاداری های سنتی تهران در روزهای تاسوعا و عاشورا است اما متاسفانه عزاداری های پایپولار به آن چیزی که اساس سنت عزاداری در تهران بوده آسیب رسانده است.

بخش پایانی این مراسم نیز به تجلیل از استاد «داود فتحعلی‌بیگی» پیشکسوت عرصه تعزیه و نمایش‌های آیینی و سنتی ایرانی اختصاص داشت که این بخش با حضور دکتر رحمت امینی، تابش، هوشنگ جاوید، دکتر ایمانی خوشخو برگزار شد.

سپس فتحعلی بیگی پشت تریبون قرار گرفت و گفت: به خود امام حسین(ع) قسم هرکار کردم برای خودش بود و توقعی هم از هیچکس برای کاری ندارم، تعزیه زیاد اجرا کردم، در یکی از این تعزیه‌ها نقش حر را داشتم، و آن را نگه داشتم برای خودم بلکه شفیعم باشد.