این قصه از کجا آغاز شده که پایان نمی‌پذیرد؟ این داستان از کدام راز سرچشمه می‌گیرد که هنوز ناگفته مانده است؟ این حماسه از کدام آبشخور آب می‌خورد که غبار فراموشی بر آن نمی‌نشیند؟ که هی در هر روز و روزگار، در قامتی نو متولد می‌شود؛ گاه در جلوه عزای عاشورا و گاه در قامت رستخیز اربعین؟ رستخیر دل‌های بی‌قراری که قدم در راه گذاشته‌اند تا دل کندن از علایق و گذر از تعلقات را تجربه کنند.

آیین پیاده‌روی زیارت اربعین، سفری است به اعماق تجربه‌های بزرگ فردی و اجتماعی؛ سفری برای رها شدن از بند منیّت‌ها و کشف دوباره خویشتن و محیط پیرامون؛ آن هم در همراهی با سیل خروشان و پیش‌برنده میلیون‌ها زائر. حالا اربعین بزرگ‌ترین اجتماع شیعیان جهان است.

نجف، آغاز سفر

زائران عراقی، هر کدام از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند. پیاده‌روی به سوی کربلا، از سه راه اصلی نجف به کربلا، حله به کربلا و بغداد به کربلا صورت می‌گیرد؛ در این میان اما راه نجف به کربلا به دلیل اهمیتی که دارد و ابعاد معنوی و تاریخی‌ که در آن نهفته، متمایز از دیگر مسیرهاست. زیارت مرقد منور حضرت علی بن ابیطالب(ع) در نجف، بُعدی نمادین و معنوی به حرکت زائران می‌بخشد و آن‌ها را در اتمام سفر مقدسشان به کربلا راغب‌تر می‌کند.

دسته‌های زائران، معمولاً پلاکاردهایی در دست دارند که نام خاص دسته‌ها، یا نام شخصیت‌های مشهور شیعه همچون شهدا، خطبا و مرثیه‌خوانان امام حسین(ع) روی آن‌ها نوشته شده است. عده‌ای هم شعارهایی را بر کیف و چمدان خود یا روی لباس‌هایشان حک کرده‌اند. راه کربلا در این روزها به جشنواره‌ای از نمادها و نشانه‌هایی تبدیل شده که افکار و اندیشه‌ها و خواسته‌های عزاداران را به نمایش می‌گذارد.

گروه‌های متعدد راهپیمایان، از کنار مرقد مطهر امام علی(ع) به راه می‌افتند و پس از عبور از کنار قبرستان «وادی‌السلام» به جاده کربلا می‌رسند و این آغاز سفر است.

مسافت میان دو شهر حدود ۸۰ کیلومتر است. تعداد هزارو452 ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد که فاصله بین هر ستون ۵۰متر است. برای پیاده‌روی کل مسیر زمانی حدود ۲۵ تا ۳۰ ساعت لازم است. از این رو، بهترین زمان برای شروع سفر، ۱۶صفر است. این البته زمان لازم برای طی طریق در مسیر نجف به کربلاست والا رسیدن تا نجف هم می‌تواند چندین روز، زمان ببرد.

میهمانی در مضیف‌ها

در مسیر راهپیمایی مکان‌هایی به نام «موکب» یا «مضیف» به صورت مردمی و خودجوش برپا می‌شود. در این موکب‌ها خدمات و امکانات بهداشتی و رفاهی به صورت رایگان به زائران ارائه می‌شود. عراقی‌ها و این سال‌ها حتی ایرانی‌ها، موکب‌های بسیاری به‌منظور پذیرایی زائران برپا می‌کنند و رایگان به زائران خدمات می‌هند. مدیریت موکب‌ها به‌شکل مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود. پذیرایی در این موکب‌ها و مضیف‌ها انواع و اشکال متفاوتی دارد و نشان‌دهنده عشق عمیقی است که به زائران اباعبدالله(ع) دارند.

در طول روز، عده‌ای طبق‌ها و سینی‌های غذا را روی سر می‌گیرند و آن‌ها را به پیادگانی که قصد توقف ندارند، تعارف می‌کنند. عده‌ای تلفن‌های همراه زائران را شارژ می‌کنند. خدمات پزشکی و درمان‌های طبیعی و ماساژ دست و پا هم فراوان است. گوشه‌ای هم زنان عرب در کنار تنورهای گلین ایستاده‌اند و مشغول پخت نان هستند. بوی نان تازه، زائران خسته و گرسنه را متوجه این قسمت می‌کند. بعضی از این زنان، از 10روز پیش در این مکان حاضر شده و پخت نان را آغاز کرده‌اند.

امشب را همین‌جا بمانید

دعوت زائران به توقف و استراحت و در اختیار گذاشتن اتاق و خانه برای بیتوته از زیباترین اتفاقات سفر اربعین است که اغلب به شروع دوستی‌های دامنه‌دار ایرانی‌ها و عراقی‌ها می‌انجامد.

نزدیک غروب، مردان و جوانان عراقی در میان راه ایستاده‌اند و زائران را به توقف و گذراندن شب در کاروان‌های خویش دعوت می‌کنند. عده‌ای نیز با اصرار و التماس از پیادگان می‌خواهند شب را میهمانشان باشند.

دسته‌ها و کاروان‌های خدمتگزار بر حسب خدمتی که ارائه می‌دهند، متفاوت‌اند. بیشتر آن‌ها کارشان پذیرایی از زائران و برطرف کردن تشنگی و گرسنگی آن‌هاست که در طول شبانه‌روز یکسره و بدون توقف ادامه دارد. معمولاً فعالیت گروه‌ها و جماعت‌های

نزدیک به هم، با هم تنظیم و هماهنگ شده است تا کارها تکراری نشود.

هوسه‌خوانی، تصویر آشنا

در یک طرف جاده، ده‌ها تن دایره‌وار ایستاده‌اند. در میان این جمع، یکی در حال خواندن «هوسات» است. این، منظره آشنای سفر اربعین است.

«هوسه» به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب عراق و فرات اوسط گفته می‌شود که ارزش‌هایی همچون قهرمانی، شجاعت و خصوصیات والای قبیله یا یکی از افراد آن را بیان می‌کند. از این‌گونه اشعار اغلب در جنگ‌ها یا مرثیه‌سرایی برای یکی از افراد قبیله یا برای برانگیختن عزم و همت مردان به‌منظور انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود.

هنوز شاعر به پایان قصیده خود نرسیده که جماعت اطرافش دم می‌گیرند و یک بیت از آن قصیده را همراه با حرکات حلقه‌وار تکرار می‌کنند. خواندن هوسه را سه تن از شاعران پی می‌گیرند و شرکت‌کنندگان که علاوه بر تعدادی افراد سالخورده، اکثراً از جوانان هستند، حلقه‌وار می‌گردند و حرکات خاص انجام می‌دهند.

هوسه یک فعالیت فرهنگی است که ریشه در باورها و پیشینه عشایری و محلی شیعه دارد. شیعیان از این رسم در مراسم عاشورا و اربعین استفاده می‌کنند و آن را در تعامل و اثرگذاری متقابل با آنچه در واقع یک امر دینی و اعتقادی است، به سطحی بالاتر ارتقا می‌دهند.

لبیک‌گویان دسته بنی‌عامر

در شهر کربلا اما آیین عزاداری اربعین، از پنج روز مانده به بیستم صفر آغاز می‌شود. کاروان‌ها و دسته‌های بزرگ سوگواری اباعبدالله(ع) از دور و نزدیک خود را به این شهر می‌رسانند.

دسته‌های عزاداری در زمان حاضر طبق برنامه و هماهنگی قبلی به صورت منظم و باشکوه وارد منطقه بین‌الحرمین شده و ضمن مشرف شدن به زیارت اباعبدالله الحسین(ع) و ابوالفضل عباس(ع)، آیین‌های سوگواری را انجام می‌دهند.

نخستین کاروان، کاروان شبیه‌خوانان و تعزیه‌گردانان است که وارد کربلا می‌شود. پس از آن‌ها دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از شهرهای عراق به سوی کربلا روانه می‌شوند.

دسته «بنی‌عامر» یکی از دسته‌های معروف در کشور عراق است که در اربعین حسینی به بین‌الحرمین مشرف می‌شوند و لبیک‌گویان به سمت حرم امام حسین(ع) می‌روند.

در این دسته عزاداری هزاران زائر به زبان عربی به مدیحه‌سرایی می‌پردازند. شور این عزاداری تاریخی آن‌قدر بالاست که بسیاری از زائران با رنگ‌ها و قومیت‌های مختلف را نیز با خود همراه می‌کند.

دسته بنی‌عامر از بصره به شهر کربلا مشرف می‌شوند و با لباس‌های سفید با نظم و شکوه خاصی در اربعین به عزاداری می‌پردازند. این دسته حرکت خود را از موکب بنی‌عامر در بصره آغاز می‌کند و روز اربعین به کربلا مشرف می‌شود. در سال‌های اخیر تعداد عزاداران این دسته به بیش از ۵۰هزار نفر می‌رسد.

کربلا، کانون رستاخیز

دسته‌های عزا در کربلا از 17 صفر تا روز اربعین، از صبحگاه تا پاسی از شب به سینه‌زنی و زنجیرزنی و عزاداری می‌پردازند.

مراسم روز اربعین، دو ساعت گذشته از ظهر آغاز می‌شود. زائران به صورت دسته‌های منظم عزادار، نزدیک در ورودی مرقد منور امام حسین(ع) می‌ایستند و در حالی که بر سینه و سر می‌کوبند، یکی از مرثیه‌های حسینی را می‌خوانند و تکرار می‌کنند.

برنامه دسته‌های زنجیرزنی از رویدادهای عزاداری رایج در اربعین است. نقطه آغاز حرکت این دسته‌ها از «خیابان قبله» بوده و عزاداران با مرثیه‌خوانی و زنجیرزنی با عبور از بین‌الحرمین به سمت صحن مطهر حضرت ابوالفضل(ع) حرکت می‌کنند. دسته‌های زنجیرزنی به شکل دو خط طولانی از عزاداران است که به موازات یکدیگر حرکت می‌کنند و در میان آن‌ها تعدادی از جوانان پرچم‌هایی را برافراشته و اقدام به نقاره‌زنی و نواختن دمام می‌کنند. همزمان زائران در دو طرف خیابان‌ها با شور بسیار دسته‌های عزاداری حسینی را به نظاره می‌ایستند.

زائران در پایان آیین‌های عزا، وارد حرم مطهر امام حسین(ع) می‌شوند و نماز زیارت می‌خوانند.