ارگ باستانی بم؛ قلعه غول‌پیکری که بعد از ویران شدن در زلزله سال ۲٠٠۳، حالا دارد دوباره به شکل قبلی خود برمی‌گردد.

در جاده ابریشم، در حاشیه جنوبی فلات مرتفع ایران، در نزدیکی مرز پاکستان، در نوک تپه‌ای بزرگ، ارگ بم قرار گرفته است.

با توجه به افسانه‌ها، معماری خشت و خاکی این شهر مدیون یک کرم جادویی است. در شعرهای حماسی شاهنامه فردوسی، یک دختر نخ ریس کرمی در سیبی کشف کرد و تصمیمگرفت از آن کرم کوچک نگهداری کند. کرم همانطور که به خوردن و رشد ادامه داد و دختر متوجه شد او می‌توان نخی ظریف ترشح کند. آن نخ ظیف، همان ابریشم بود که  ثروت فراوانی برای دختر، پدرش هفتواد، و برادرانش به ارمغان آورد. هفتواد با آن ثروت برای شهر بارج و بارویی ساخت که اهالی را از دست دشمنان آسوده می‌کرد. آوازه هفتواد و پسران و دخترش به گوش اردشیر بابکان رسید. وقتی لشکر فاتح به ارگ هجوم آورد، اردشیر توانست به حیله‌ای تن کرم را سوراخ کند و پس از آن بود که کرم غول‌پیکر دختر نخریس ترکید و تکه‌پاره شد.

آن برج و بارویی که در افسانه‌های ایرانی به آن اشاره شده می‌توان همین ارگ بم باشد. کرم جادویی افسانه‌های ایرانی هم احتمالا همان کرم ابریشم بوده است که در قرن های ۴ تا ۶ قبل از میلاد در چهارراه مهم تجاری جهان تولید می‌شده است

شهرت بم هم برای تولید لباس‌های ابریشمی و نخی بوده که بنا به گزارش‌ها آن‌قدر خوب و ظریف بوده‌اند که به گنجه‌های پادشاهان راه پیدا کرده‌اند.

مکان استراتژیک قلعه در حوزه بیابانی بین «کوه‌های کافوت» در شمال و کوه‌های «جبل بارز» قرار دارد و همین در میانه حوزه آبریز دو کوه بودن، برای رونق بم کافی و در عین حال ضروری است.

در قرن نوزدهم، کمتر از 200 سال پیش، ساکنان بم با هم توافق کردند که به بیرون از ارگ نقل مکان کنند؛ با این وجود آن‌ها از ساختمان‌ها و مسجدها به طور مداوم برای آموزش‌های مذهبی و جشن‌های فرهنگی مانند نوروز استفاده می‌کردند؛ فاجعه اما این روند طبیعی را مختل کرد. در ساعات اولیه صبح جمعه پنجم دی‌ماه ۱۳۸۲، زمین لرزه‌ای به بزرگی ۶.۶ شهر بم را با همه تاریخ و قصه‌هایش، با همه ساکنان پیر و جوانش، ویران کرد. بیشتر از 30 هزار نفر در این زلزله جان باختند. ده‌ها هزار نفر مجروح و صدها هزار نفر بی‌خانمان شدند.

در اثر زلزله، بیشتر دیوار های دفاعی ارگ بم و محله شاه‌نشین ارگ، به ویرانه تبدیل شد؛ با این وجود قنات‌ها و پایه‌های ارگ سالم باقی ماندند که برای باستان شناسان لایه های جدیدی از تاریخ این قلعه باستانی را آشکار می‌کنند.

یونسکو طرح بازسازی شده این مکان را از سال ۲٠٠۸ تا ۲٠۱۶ با استفاده از تکنیک‌ها و مصالح اولیه خشت و گلی برای تعمیر آماده کرد.

این مکان در سال ۲٠۱۳ از لیست میراث جهانی در خطر حذف و تا سال ۲٠۱۶ نود درصد ویرانی‌هایش بازسازی شد. کرمی که در افسانه‌های ایرانی کمک کرد تا ارگ بم ساخته بشود؛ حالی همچون پروانه‌ای زیبا از پیله ویرانی بیرون آمده و دوباره بر بلندای تپه در پهنه دشت، قد علم کرده است.

منبع: وب‌سایت مجله نشنال‌جئوگرافک

ترجمه: هستیا احمدی‌فرد