با دکتر سام زراعتیان نژاد دوانی، سرپرست بخش جراحی قلب دانشگاه علوم پزشکی ایران و واحد فناوری و پیوند اعضا در همین خصوص گفت‌وگو کرده‌ایم تا از جزئیات این عمل بیشتر بشنویم.

زراعتیان نژاد دوانی از سال ۱۳۸۹ تا کنون جراح قلب است و از سال ۱۳۹۵ به عنوان سرپرست تیم پیوند دانشگاه علوم پزشکی ایران فعالیت می‌کند.

برای شروع گفت‌وگو از بیمار و شرح حال اولیه وی برایمان بگویید.

۲۵ مرداد ساعت ۴ بامداد بیماری ۲۸ ساله را به بیمارستان فیروزآبادی شهر ری انتقال دادند که در یک نزاع با قمه، تبر و ساطور مورد حمله قرار گرفته و علاوه بر نای، تمامی عروق گردن وی قطع شده بود. ضمن آنکه عضلاتی که گردن را به جدار قفسه سینه وصل می‌کند نیز قطع شده و تنها قسمت باقیمانده، ستون مهره‌های بیمار بود. ابتدا قرار بود این بیمار از بیمارستان فیروزآبادی به بیمارستان حضرت رسول(ص) که مرکز پیوند دانشگاه علوم پزشکی ایران است منتقل شود، اما با توجه به شرایط وی و فشار خیلی پایینی که داشت، با مساعدت آقای دکتر پازوکی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران و آقای دکتر طیبی، رئیس بیمارستان فیروزآبادی، تیم پیوند دانشگاه علوم پزشکی ایران عازم بیمارستان فیروزآبادی شدند و این عمل در سه ساعت با تیم جراحی متشکل از آقایان دکتر یزدی؛ متخصص بیهوشی، دکتر طیبی و دکتر تیزمغز؛ جراح عمومی و خانم دکتر حسامی؛ جراح قلب و بنده به عنوان جراح قلب و سرپرست تیم جراحی قلب انجام شد.

با توجه به اینکه نخستین مسئله در عروق گردن برقراری جریان خون است، نخستین کاری که به لحاظ تکنیکی انجام دادیم برقراری جریان خون بود که بدون استفاده از پمپ قلبی ریوی (روشی که در موارد قبلی پیوند سر در آمریکا انجام شده بود) و با قرار دادن تعدادی لوله سفید خالی که بتواند خون را انتقال دهد بین دو سر قطع شده خون و هواگیری مغز توانستیم خونی را که از قلب پمپاژ می‌شود به مغز انتقال دهیم و پس از آنکه شرایط مغزی بیمار پایدار شد، شروع به وصل کردن عروق کردیم. ابتدا انتهای عروق را به یکدیگر متصل کردیم و با ترمیم آسیب نای، لوله‌های رابط را برداشتیم. با این حال من و دیگر اعضای تیم پیوند، انتظار نداشتیم این پیوند بدون عارضه نورولوژیک- عارضه مغز و اعصاب – بهبود یابد، چرا که در آخرین پیوند سر مشابه این مدل که سال ۲۰۲۱ در آمریکا انجام شد بیمار دچار عارضه مغز و اعصاب شده و تکلم خود را از دست داده بود. در آن مدل که مفصل‌ترین مدل پیوند سر و گردن در جهان شناخته می‌شود با آنکه از تکنیک پمپ قلبی ریوی استفاده کردند، بیمار تکلم خود را از دست داده و درست است که براساس مقالات موجود، این پیوند در ایران پنجمین پیوند سر در جهان است اما می‌توان گفت به دلیل اینکه به لطف خدا عوارضی به همراه نداشته و با تلاش تیم پیوند، بی‌نظیرترین نوع پیوند سر و گردن در دنیا بوده است؛ به‌طوری که بیمار ما روز چهارشنبه با تکلم کامل و بدون هیچ عارضه نورولوژیک با پای خود از بیمارستان مرخص شد.

در اغلب مواقع این بیماران به بیمارستان نمی‌رسند؛ چرا که وقتی تمام عروق وصل شونده به گردن قطع شود، به دلیل وسعت آسیب و خونریزی شدید فوت می‌کنند، حتی اگر تمامی این موارد کنترل شود باز ممکن است به دلیل عوارض خونریزی و نرسیدن خون به مغز، عوارض مغز و اعصاب جدی برای بیمار ایجاد شود که این عوارض ممکن است اختلال تکلمی، اختلال حرکتی، اختلال سر و صورت و حتی کمای عمیق باشد.

آیا امکان توسعه این قبیل عمل‌ها و فراتر از آن، سر جدا شده بیمار به بدن بیماری دیگر وجود دارد؟

این نوع پیوندها در سطح دنیا هنوز درحد تحقیقات است که به آن گزارش موردی می‌گویند. با این حال، پیوند سر به سر در دنیا فقط در مدل حیوانی انجام شده که در این مدل پیوند نخاع هم وجود داشته و با توجه به اینکه پیوند اعصاب پیچیدگی‌های خاصی دارد هنوز در دنیا روی مدل انسانی انجام نشده است.

با این حال، همان‌طور که امکان انجام همین مدل که ۲۵مرداد در بیمارستان فیروزآبادی انجام شد نیز تا ۱۰سال گذشته میسر نبود، می‌توان امیدوار بود با توجه به توسعه علم پزشکی، در آینده شاهد پیوند سر به سر در مدل انسانی نیز باشیم.

با توجه به امکانات و تجهیزات پزشکی در ایران، پیش از شروع این عمل چقدر به موفقیت آن امیدوار بودید؟

خوشبختانه ما به لحاظ تجهیزات پزشکی در حوزه پیوند در بیمارستان فیروزآبادی و دانشگاه علوم پزشکی ایران که مرکز پیوند اعضاست مشکل زیادی نداریم. اما با توجه به اینکه ماهیت عمل، بسیار پیچیده بود، کمتر از ۱۰درصد امیدوار بودم بیمار بدون عارضه بهبود پیدا کند. اما تجربه‌های قبلی پیوند درس‌های بزرگی به من و همکارانم داده است که با استفاده از این تجربیات توانستیم به لطف خدا این عمل سنگین را با موفقیت به سرانجام برسانیم.

پزشکان ما می‌توانند قله‌های افتخار را با همین امکانات موجود طی کنند. فقط باید بخواهند و درباره توانمندی‌های خود دید مثبت داشته باشند. همان‌طور که اقدامات ارزشمندی در حوزه پیوند در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور انجام شده و ضرورت دارد زمینه آموزش برای همکاران ایجاد شود و همه همکاران بتوانند تجربه‌های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.