در روایات شیعه برای روز اربعین حسینی دستورهایی وجود دارد؛ مانند خواندن زیارت مخصوص آن روز از دور و نزدیک که پس از آن دو رکعت نماز نیز خوانده می‌شود.

برای یافتن اهمیت اربعین ابتدا باید به واقعه کربلا بازگردیم. این واقعه در تاریخ اسلام و تاریخ تشیع یک رویداد بسیار شگرف، عجیب، درس آموز و عبرت آموز است. در سال 61 هجری (50 سال پس از رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام) موقعیتی پیش می آید که امام حسین بن علی (ع) در مقابل نیروهایی از جبهه قاسطین و زیاده خواهان دنیاطلب و مدعی دروغین مسلمانی قرار می گیرد که حاکمیت اسلام را به دست گرفته اند و مدعی جانشینی پیامبر شده اند!. در حالی که در رأس آنها شخصیت نالایقی مانند یزید فاسد قرار دارد که به کوچک ترین و جزیی ترین مسایل دینی اهمیتی نمی دهد. در اوصاف او گفته شده که اهل فسق و فجور و فساد بوده و کمترین آگاهی از قرآن و معارف دینی نداشته است.

چنین فردی توسط جریان اموی حاکم جهان اسلام می شود و از امام حسین (ع) با آن شان و جایگاه، قداست، علم و دانش نسبت به کتاب خدا و انتساب به رسول گرامی می خواهد که با او بیعت کند!. حضرت در مقابل می فرماید: «هیهات منا الذلة». آن حضرت تشخیص می دهد و مکلف می شود که امروز باید خود و خانواده اش را برای بقای دین فدا کند و هدف از این قیام را نیز امر به معروف و نهی از منکر عنوان می کند.

با توجه به اهمیت موضوع پیاده روی اربعین، با حجت‌الاسلام عباس جعفری فراهانی، کارشناس و پژوهشگر دینی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

در خصوص فلسفه بزرگداشت اربعین حسینی و زیارت اربعین توضیح دهید؟

موضوع اربعین و زیارت آن از دو جهت قابل بررسی است. یعنی هم از جهت روایی و هم از جهت تاریخی می توان به موضوع اربعین پرداخت. در وجه تاریخی زمانی که اسرای اهل بیت (ع) در میان آنها امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) حضور داشتند را از شام به مدینه بر می گردانند در مسیر بازگشت با توجه به اینکه سرهای مقدس شهدای کربلا نیز همراه شان بود، امام سجاد (ع) از مسئول کاروان می خواهد که آنان را از مسیر  کربلا ببرند تا سرهای مبارک شهدا در کنار پیکر مطهرشان به خاک سپرده شوند که پذیرفته می شود و اسرا به کربلا می روند (بنا بر قول معتبر و صحیح). زمانی که اسرا به کربلا باز می گردند، البته داستان ورود آنان بسیار حزن انگیز و دشوار بوده است. امام سجاد (ع) با قدرت امامت و مدیریت رهبری و درایتی که داشتند، سرهای مقدس را به پیکر مطهر شهدا و از جمله سر مقدس امام حسین (ع) را در کنار بدن مطهر ایشان به خاک ملحق می کنند.

آیا صرف حضور و آمدن جابر بن عبدالله انصاری در روز اربعین می تواند علت تاسیس سنتی چون زیارت اربعین شده باشد؟

در تاریخ داریم هم زمان با حضور حضرت امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) و سایر اسرای عاشورا به  کربلا، جابر بن عبدالله انصاری با اصحاب شان به کربلا آمدند و با امام سجاد (ع) و اسرای کربلا ملاقات کردند که در این دیدار و در آنجا یاد شهدا را گرامی می دارند و به نوحه خوانی و عزاداری پرداختند.

عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصادق(ع) قَالَ: «وَاللَّهِ لَوْ أَنِّی حَدَّثْتُکُمْ فِی فَضْلِ زِیَارَتِهِ لَتَرَکْتُمُ الْحَجَّ رَأْساً وَ مَا حَجَّ أَحَدٌ وَیْحَکَ أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اتَّخَذَ کَرْبَلَاءَ حَرَماً آمِناً مُبَارَکاً قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَ مَکَّةَ حَرَماً. قَالَ ابْنُ أَبِی یَعْفُورٍ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ عَلَی النَّاسِ حِجَّ الْبَیْتِ وَ لَمْ یَذْکُرْ زِیَارَةَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ (ع) قَالَ وَ إِنْ کَانَ کَذَلِکَ فَإِنَّ هَذَا شَیْ‏ءٌ جَعَلَهُ اللَّهُ هَکَذَا أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (ع) إِنَّ بَاطِنَ الْقَدَمِ أَحَقُّ بِالْمَسْحِ مِنْ ظَاهِرِ الْقَدَمِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ فَرَضَ هَذَا عَلَی الْعِبَادِ أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ الْإِحْرَامَ لَوْ کَانَ فِی الْحَرَمِ کَانَ أَفْضَلَ لِأَجْلِ الْحَرَمِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ صَنَعَ ذَلِکَ فِی غَیْرِ الْحَرَمِ».

از امام صادق علیه السلام روایت شده: به خدا قسم، اگر در فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام با شما سخن می‌گفتم قطعا، حج را به طور کلی رها می‌کردید و هیچکدام از شما حج نمی رفت، مگر نمی دانی که خداوند سبحان قبل از اینکه مکه را حرم خود بگیرد، کربلا را حرم امن و مبارک خود گرفت. ابن ابی یعفور عرضه داشت؛ خداوند حج بیت الله را بر مردم واجب نمود در حالی که ذکری از زیارت امام حسین علیه السلام نیاورد!؟ حضرت فرمودند: اگر چه این گونه است، چرا که این چیزی است که خداوند آن را چنین قرار داده است، آیا نشنیده ای کلام امیرالمومنین علیه السلام را که: همانا کف پا (باطن قدم) سزاوارتر به مسح کشیدن نسبت به روی پا می‌باشد، لیکن خداوند مسح ظاهر پا را بر بندگان واجب نموده است، آیا نمی‌دانی که احرام بستن اگر در حرم بود، بهتر می بود، لیکن خداوند احرام بستن را در غیر حرم مفروض نمود. (وسائل الشیعة /ج14/ ص514).

تا مدت ها به دلیل شرایط موجود جامعه (حاکمیت امویان) محل دفن و مزار قبر مقدس امام حسین (ع) و شهدای کربلا مخفی نگه داشته می شد. در زبان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ذکر و یاد حادثه کربلا مورد تاکید قرار گرفته است. از جمله به زیارت امام حسین (ع) و ثواب هایی که برای زیارت ایشان آمده است، بسیار تاکید شده است به طوری که امام حسن عسکری (ع) فرمودند: «علامات المؤمن خمس: صلاة احدی والخمسین و زیارة الأربعین والتختم فی الیمین و تعفیر الجبین والجهر ببسم ‌اللّه ‌الرحمن ‌الرحیم»؛

نشانه‌های مؤمن، پنج چیز است: اقامه نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، سجده بر خاک و بلند گفتن بسم‌ اللّه‌ الرحمن ‌الرحیم.

اهمیت زیارت امام حسین(ع) به این علت است که حادثه تاریخی عاشورا، بسیار بزرگ بوده و بنا به اعتقاد و بر اساس تکلیف و وظیفه ای که بر عهده امام حسین(ع) گذاشته شده است، ایشان بیعت با حاکم فاسدی مثل یزید بن معاویه را نپذیرفتند و با ظلم و ستم مبارزه کردند و حماسه تاریخی و ماندگارعاشورا را رقم زدند.

برداشت ها و تحلیل های مختلفی می توان در خصوص زیارت امام حسین (ع) و زیارت اربعین ارایه کرد. علما و فقهای شیعه زیارت امام حسین(ع) را از مستحبات موکد می دانند. از یک نگاه هم زیارت امام حسین (ع) شاید واجب باشد آن هم زمانی که احساس شود دشمنان تلاش می کنند نام و ذکر و یاد امام حسین(ع) و اهداف قیام عاشورا نادیده گرفته شود و از بشریت مخفی نگه داشته شود. لذا بر رهبران دینی واجب شده که به زیارت امام حسین(ع) بروند و شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) را هم تشویق به رفتن به زیارت کربلا کنند. در نتیجه ذکر قیام تاریخی و حماسی حضرت امام حسین(ع) و بزرگداشت ایشان و بیان اهداف قیام کربلا برای حفظ اسلام و زنده نگه داشتن اسلام بسیار مهم است.

کنگره عظیم پیاده روی اربعین چه ظرفیت هایی برای تمدن سازی دارد؟

در نگاه بلندمدت و آینده نگری هدف جامعه اسلامی حرکت و رسیدن به تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی ویژگی های خاصی دارد. استحکام اعتقادات دینی و رفتارهای عقلانی و تعامل با ملت های دیگر و بالا رفتن سطح فکری، علم و دانش و خودسازی مردم از جمله مولفه های تمدن سازی است.

نکته ای که در پیاده روی اربعین وجود دارد، این است که وقتی شیعیان یک کشورعمدتا از ایران بزرگ ترین کشور شیعه دنیا به سرزمین عراق می روند و شیعیان از ملت های دیگر به زیارت اربعین می آیند در آنجا زمینه دیدار و گفت و گو میان شیعیان فراهم می شود. در مسیر پیاده روی اربعین امکان تعامل و ارتباط با سایر ملل وجود دارد و می توان در خصوص اهداف قیام امام حسین(ع)، مشکلات و مسایل پیش رو در جهان اسلام بحث و گفت و گو کرد و راهکارهایی برای بهبود شرایط ارایه نمود. اقداماتی از این دست باعث پیشرفت های تمدنی می شود. دستاوردهایی که از پیاده روی اربعین از گذشته های دور و سال های اخیر داشته ایم در قالب کتاب، مصاحبه و فیلم منتشر شده که اثرات بسیار مهمی در رشد و آگاهی ملت ها و تمدن سازی و پیشرفت جهان اسلام دارند.

در پیاده روی اربعین با توجه به شخصیت امام حسین (ع)، جایگاه ایشان و اهداف قیام ایشان در میان مذاهب و ادیان دیگر، شاهد هستیم که از مذاهب دیگر اسلامی و پیروان ادیان دیگر در این پیاده روی حضور دارند. آنها زمانی که مشاهده می کنند مردمانی با ایمان اسلامی و با اراده ای قوی و بسیار ساده و با امکانات بسیار کم در پیاده روی اربعین شرکت کرده اند، دچار تحول معنوی و روحی می شوند. همچنین برنامه های فرهنگی و سایر اقدامات و مباحثی که ضمن پیاده روی اربعین اجرا می شود، باعث شده است بسیاری از ادیان دیگر تحت تاثیر پیاده روی اربعین و آگاهی ای که از اسلام و عاشورا می یابند به دین اسلام گرویده و شیعه شوند که این یکی از دستاوردهای تمدنی پیاده روی اربعین است؛ بنابراین برای رسیدن به جامعه تمدن اسلامی می توان از پیاده روی اربعین بهره های بسیاری برد.