عصمت و طهارت از جمله ویژگی‌هایی است که در بیان درجات خاص و نهایی آن که به عنوان بالاترین و والاترین مقام عصمت از آن یاد  می‌شود، تنها ویژه حضرات معصومین(ع) یعنی وجود ذوات مقدس۱۴ معصوم (ع) است و شخصیت دیگری به این مرحله ازعصمت نائل نخواهد شد، اما پرسش این است که چرا شخصیت‌هایی همچون حضرت فاطمه بنت موسی بن جعفر(س)  دختر ارجمند امام کاظم(ع) و خواهر بزرگوار حضرت امام هشتم(ع) به نام معصومه(س) نامیده شده است؟  
«دکتر زهرا تجریشی»، دانش آموخته مقطع دکترای رشته فقه و حقوق و استاد پردیس خواهران دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع) در گفتگو با خبرنگار قدس و در پاسخ به این پرسش، مواردی را بیان کرد که در ادامه و به مناسبت سالروز رحلت این بانوی بزرگوار، بخش‌های از آن را می‌خوانید.



وی هم اکنون مشاورامور بانوان و خانواده دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع) است.
 

عصمت و مراتب آن

عصمت به معنای آن ویژگی و وصفی است که انسان را از خطا و معاصی و گناهان بازمی‌دارد. ضمناً این ویژگی و صفت از سوی خداوند به صورت بالقوه در وجود همه انسان‌ها قرار داده شده است، تا اینکه شخص به سن تکلیف و بلوغ می‌رسد. یعنی در همه انسان‌ها استعدادی وجود دارد که در اثر آن، می‌توانند از طریق پرهیز از گناهان کبیره و صغیره و تقوای الهی یعنی مراقبت دائمی از نفس و اعمال و رفتار و کردار و گفتار و ذهن و فکر و... به مقامات والای معنوی و درجاتی از عصمت برسند.

عصمت بنا به تفسیر و بیان علمای دینی به دو گونه «ذاتی» و«اکتسابی» تقسیم می‌شود. عصمت ذاتی ویژه وجود مقدس حضرت معصومین(ع) یعنی ذوات مقدس ۱۴ معصوم (ع) است که از سوی خداوند حتی قبل از خلقت این بزرگواران در انوارطیبه و  وجود مقدسشان قرارداده شده است که بیان این ویژگی و خصوصیت از موضوع بحث ما خارج است. فقط به همین مقدار بسنده می‌کنیم که هرچند انبیاء و پیامبران عظام و اولیاء و اوصیای الهی دارای درجات بالا و والای عصمت هستند، اما بنا بر اعتقاد شیعیان دوازده امامی، وجود ذوات مبارک و مقدس ۱۴معصوم(ع) یعنی پیامبراسلام(ص)، حضرت فاطمه زهرا (س) و دوازده امام معصوم(ع)، دارای بالاترین رتبه عصمت می‌باشند و هیچ شخصیت دیگری به جز این ذوات مقدس،  دارای این مرتبه از عصمت که درجه نهایی و عالیه آن به شمار می‌رود، نیست.

عصمت «اکتسابی» که به معانی کسب کردن است، یعنی اینکه انسان با تلاش خودش و اطاعت از فرامین الهی و دستورات انبیاء و حضرات معصومین (ع) یعنی اطاعت از فرامین و دستورات ۱۴معصوم(ع) و با رعایت تقوای الهی، آن وصفی که از عصمت بالقوه دروجود انسان‌ها قرار دارد و قبلاً بیان شد را بالفعل تبدیل کند. در این موضوع تلاش و همت واقعی و پرهیز حقیقی و واقعی از گناهان صغیره و کبیره مهم است که انسان را به مقام بالای عصمت می‌رساند. بنابراین عصمت اکتسابی پرهیز جدی و حقیقی از گناه در زبان و فعل و فکر و دل و عمل است.

در اینجا و برای روشن شدن این مطلب به آیه شریفه «۲۹» از سوره مبارکه «انفال» اشاره می‌کنیم که پروردگار متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

« یاایها الذین آمنو ان تتقوا الله، یجعل لکم فرقانا... » یعنی‌ای کسانی که‌ایمان آورده‌اید اگر تقوای الهی داشته باشید، خداوند برای شما فرقان یعنی قدرت تشخیص حق از باطل را عنایت می‌کند. مرحوم علامه طباطبایی(ره) در کتاب المیزان در تفسیر این آیه می‌گوید: این فرقان، همان عصمت عملی است که شامل همه انسان‌ها می‌شود.
 

عصمت حضرت فاطمه معصومه(س) به چه معناست؟

اما در مورد حضرت فاطمه معصومه(س) باید بیان کنیم که‌ایشان در خانواده‌ای چشم به جهان گشودند که پدرشان شخصیتی معصوم و ولی و حجت خدا، یعنی حضرت امام موسی بن جعفر(ع) و مادرشان حضرت نجمه خاتون(س)، از زنان پاکدامن و والا مقام و از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع) است. ضمن اینکه حضرت معصومه(س) در محضر برادر عزیز و ارجمندشان امام هشتم حضرت رضا(ع) نیز رشد و تربیت پیدا کردند.   این بانوی بزرگوار با راهنمایی و تربیت این شخصیت‌های بزرگوار و اطاعت از خداوند و داشتن تقوای الهی و تلاش و همت خودشان به مرحله  بسیار بالاو والا از مقامات و درجات عصمت رسیده‌اند.

البته حضرت فاطمه معصومه (س) در زمره آن معصومین چهارده‌گانه(۱۴ معصوم(ع)) نیستند  و عصمتی که آن بانوی بزرگوار و سایر امام‌زادگان از قبیل  حضرت قمر بنی هاشم(ع) ابوالفضل العباس (ع) و حضرت زینب کبری (س) و.. از آن برخوردارند، غیر از عصمتی است که ویژه و مخصوص و خاص حضرت پیامبر اکرم (ص) و حضرت زهرا(س) و دوازده امام معصوم(ع) است، اما  حضرت معصومه(س) از چنان مرتبه‌ای از عصمت اکتسابی و دارای مقام شفاعت در نزد خداوند و صاحب کرامات عالیه‌ای است که با اطاعت از پروردگار متعال و با تمسک و اطاعت از مقام ولایت و امامت  و اطاعت از ذوات مقدس حضرات معصومین(ع)، خداوند این درجات را  به آن بانوی گرانقدر عطاء کرده است و به دلیل همین ویژگی‌ها، اگر چه نام آن حضرت، فاطمه بود، اماایشان به لقب، «معصومه» شهرت یافت.


دلایلی برای مقام عصمت حضرت معصومه(س)

در مورد حضرت فاطمه معصومه(س) و بر اساس نظرات مشهور در بین اقوال گوناگون در بین علمای مذهبی و دینی، سه دلیل بر مقام عصمت والای این بانوی بزرگوار وجود دارد. یکی ازآن‌ها، لقب معصومه(س) است که از سوی برادر بزرگوارشان حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، به این بانو عطا شد و زیارت این بانو را هم سنگ زیارت خود بیان کردند. در روایتی که مرحوم صدوق(ره) از امام رضا (ع) روایت کرده  است، لقب «معصومه» را امام هشتم(ع) به این بانوی گرانقدرعطا کرده‌اند. طبق این روایت، امام رضا(ع)فرمودند: «من‌زار المعصومه بقم کمن زارنی» هر کس معصومه(س) را در قم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد و این موضوع مهم است که فرمایشات و  سخنان امامان معصوم(ع) و ساحت مقدس این بزرگواران از هرگونه گزافه گویی و اغراق و توصیف بی‌جا و بی‌مورد، پاک و مبرا و منزه است و این سخن حضرت امام هشتم(ع) دلیلی بر عصمت آن بانوی ارجمند است.

دلیل دیگر این است که در زیارت نامه‌ایشان فراز و عبارتی وجود دارد که معنایش این است که «...‌ای بانو بزرگوار، ما را در بهشت شفاعت کن، زیرا تو دارای شأن و مقامی در نزد پروردگار متعال هستی..... ». شفاعت بر اساس آموزه‌های دینی فقط از سوی افراد دارای مقامات و درجات عصمت، امکان‌پذیر است. یعنی شخصی که مقام عصمت ندارد، نمی‌تواند افراد دیگر را شفاعت کند، زیرا خود، نیازمند شفاعت است.

دلیل سوم هم این است که بر اساس نقل تاریخ در هنگام دفن پیکر مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) افراد عادی نمی‌توانستند در دفن‌ایشان دخالت کنند و دو فرد ناشناخته و نقاب‌زده به صورت ناگهانی در مراسم حاضر شدند وایشان را دفن کرده‌اند که به احتمال زیاد آن دو نفر، وجود مقدس حضرت رضا(ع) و حضرت جوادالائمه(ع) بوده‌اند.

در اینجا ذکر یک مورد ضروری است و آن اینکه، درکنار مقام عصمت حضرت معصومه(س) بهتر است به مقام علمی‌ایشان هم اشاره شود و تنها به این موضوع بسنده می‌کنیم که داستان معروفی در تاریخ است که حضرت امام موسی کاظم(ع) در شهر مدینه حضور نداشتند وبه خارج از مدینه رفته بودند و عده زیادی از شیعیان برای دریافت پاسخ سؤالات گوناگون خود به درب منزل‌ایشان  مراجعه کردند ودر غیاب‌ایشان، حضرت فاطمه معصومه(س) و در سنین نوجوانی، پاسخ سؤالات را بیان کردند. آنگاه در بین راه وقتی امام کاظم(ع) با شیعیان دیدار می‌کنند و از پاسخ سؤالات مطلع می‌شوند، عبارت معروف «فداها ابوها» یعنی پدرش فدایش شود را بیان کردند و این نشان از مقام علمی بالای آن بانوی مکرمه دارد.

ایشان بعد از حضرت فاطمه زهرا(س)، حضرت زینب کبری(س) به عنوان اسوه و الگویی  برای بانوان در جهت نائل شدن به مراتب معنوی و والای اخلاقی و عقیدتی و رفتاری و.... و همچنین تلاش و جانفشانی در راه مقام ولایت و امامت، مطرح هستند.

بنابراین پرداختن به موضوع عصمت و معصومیت این بانوی بزرگوار به هیچ عنوان به معنای غلوکردن در مفهوم عصمت‌ایشان یا هم پایه دانستن عصمت‌ایشان همچون عصمت ذاتی ۱۴ معصوم(ع)، نیست.

​