احمد رئیسی، رئیس اداره کنترل و مبارزه با مالاریا وزارت بهداشت به‌تازگی از شناسایی پشه آئدس «آلبو پیکتوس» در مناطق شمالی کشور گفته و تأکید کرده گرچه در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای نیست که این پشه مشکل امروز و فردای تهران باشد، اما ممکن است در آینده به مشکلی برای کل کشور تبدیل شود؛ همان‌طور که اکنون مشکلی جدی برای بسیاری از کشورهای اطراف ما شده است.
تله‌گذاری برای صید آئدس
علی نیک فرجام، مدیر گروه تخصصی مدیریت بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی تهران ضمن تشریح وضع حاضر می‌گوید: بیماری‌های متعددی از طریق ناقلان منتقل می‌شود؛ معروف‌ترین آن‌ها مالاریاست که از طریق پشه آنوفل انتقال می‌یابد. پشه‌های آئدس اجپتی و آئدس آلبوپیکتوس نیز پشه‌هایی از جنس خانواده پشه آئدس هستند که ناقل ویروس بروز بیماری تب دانگ، زیکا، چیکونگونیا و تب زرد است.
نیک فرجام می‌افزاید: نظام مراقبت از بیماری‌ها در حوزه معاونت بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور همه ساله صید این پشه را در دستور کار خود قرار داده و ورودی‌های احتمالی این پشه از خارج ایران در مناطق مختلف کشور شناسایی و تله‌گذاری شده است و با پایش‌های مستمر، اقدامات تشخیصی و آزمایشگاهی تخصصی انجام می‌شود تا در صورت مشاهده آئدس اقدامات لازم برای پاک‌سازی محیط انجام شود. همچنین فعالیت‌های مراقبتی در باراندازها و فرودگاه‌ها نیز به‌طور مستمر انجام می‌شود. بنابراین با توجه به اقدامات مراقبتی و پایش‌های انجام شده با اطمینان اعلام می‌شود تا این لحظه پشه‌آئدس در تهران صید نشده است.
تفاوت آئدس با پشه‌های معمولی
به گفته وی، پشه آئدس رفتارهای خاصی دارد و مانند پشه آنوفل و یا پشه کولکسی که ما به عنوان پشه‌های معمولی می‌شناسیم، نیست. آئدس ظاهری متفاوت با دیگر پشه‌ها دارد؛ پاهایش دارای رگه‌های سیاه و سفید است و برخلاف سایر پشه‌ها که شب‌ها فعالیت دارند و افراد را می‌گزند، در طول روز فعالیت می‌کند و معمولاً افراد از صبح زود تا پیش از غروب آفتاب مورد گزش این پشه قرار می‌گیرند. به همین دلیل مراقبت‌های پیشگیرانه متفاوتی دارد. مثلاً در مورد سایر پشه‌ها توصیه می‌شود افراد از پشه‌بند استفاده کنند، اما با توجه به اینکه فعالیت آئدس در طول روز است و علاقه زیادی به رنگ‌های تیره به‌ویژه رنگ مشکی دارد، بر همین اساس به افراد توصیه می‌شود برای پیشگیری از گزش این پشه از لباس‌های آستین بلند و به رنگ روشن و اسپری‌ها و پمادهای مخصوص دفع حشرات استفاده کنند. تفاوت دیگر پشه آئدس با سایر پشه‌ها این است که در چند دقیقه افراد مختلفی را نیش می‌زند، یعنی اگر این پشه در منطقه‌ای باشد، می‌تواند با گزش افراد متعدد، جمعیت زیادی را در مدت کوتاهی آلوده کند.
مدیر گروه تخصصی مدیریت بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به علائم بیماری‌های ویروسی ناشی از گزش پشه آئدس ناقل، می‌گوید: هر ساله در تمام دنیا موارد زیادی از گزش پشه آئدس گزارش می‌شود که عامل بیماری‌های تب دانگ، زیکا، چیکونگونیا و تب زرد است و با علائمی مثل تب، خستگی و درد استخوان و عضلات بروز می‌کند و هنگامی که بیماری به مرحله پیشرفت می‌رسد، شدت درد و عوارض آن افزایش می‌یابد و همان‌طور که از نام چیکونگونیا پیداست – چیکونگونیا در زبان لاتین به معنای خمیدگی است- بیمار از شدت درد دچار خمیدگی می‌شود. به همین دلیل در علم پزشکی اصطلاح تب استخوان‌شکن را برای بیماری‌های ناشی از گزش پشه آئدس به‌کار می‌برند. بیماری تب دانگ شایع‌ترین بیماری ناشی از گزش پشه آئدس است که با علائمی مثل سرماخوردگی ظاهر می‌شود، اما با شدت بیماری، بیمار دچار افت پلاکت‌های خون و بیماری وارد فاز هموراژیک (خونریزی‌دهنده) می‌شود که با علائمی خطرناک مانند خونریزی شدید از بینی یا لثه‌ها، خونریزی دستگاه گوارش و افت فشار خون همراه است که زندگی فرد را به خطر می‌اندازد.
نیک‌فرجام در خصوص درمان این بیماران توضیح می‌دهد: هنوز داروی اختصاصی و ضدویروسی برای درمان این بیماری‌ها وجود ندارد، اما با توجه به اینکه این افراد دچار مشکلاتی در تنفس و سایر ارگان‌های بدن می‌شوند نیازمند بستری در بیمارستان هستند تا با استفاده از درمان‌های مراقبتی از شدت بیماری پیشگیری شود و بهبود یابند.
داروی اختصاصی وجود ندارد
وی با اشاره به گزارش‌های پزشکی اعلام شده مبنی بر مشاهده پشه آئدس در مناطقی از کشور می‌گوید: تاکنون موردی از انتقال محلی این ویروس در کشور گزارش نشده و موارد ابتلا که هرساله از این بیماری ویروسی در کشور مشاهده می‌شود، افرادی بوده‌اند که چند روز پیش از ظاهر شدن علائم بیماری از سفر خارجی برگشته و در سایر کشورها مورد گزش پشه آئدس قرار گرفته بودند.
پشه آئدس بومی مناطق گرمسیر است و کشورهایی مثل پاکستان، مصر و مناطق آمریکای جنوبی خاستگاه اصلی آن هستند به‌گونه‌ای که سالانه تعداد زیادی از ابتلا به بیماری‌های ناشی از گزش آئدس در این کشورها گزارش می‌شود. به همین دلیل هنگام المپیک در برزیل، نگران ورزشکاران بودیم و آموزش‌های مراقبتی لازم به آن‌ها داده شده بود.
پیشگیری از این بیماری به آسانی و با استفاده از مراقبت‌های بهداشتی مثل خشک و پاکیزه نگهداشتن محیط، نصب توری‌های فلزی برای پنجره‌ها و استفاده از اسپری‌های دفع حشرات امکان‌پذیر است. هرچه به فصل سرما نزدیک‌تر شویم احتمال حضور این پشه ضعیف‌تر خواهد شد. با این حال در صورت شناسایی پشه آئدس در هر منطقه از کشور، نظام مراقبت از بیماری‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی اقدامات لازم را برای پاک‌سازی محیط از آئدس انجام خواهند دادند.
زیستگاه‌های ترجیحی پشه آئدس
وحید درخش‌احمدی، حشره‌شناس و متخصص کنترل آفات نیز در خصوص زیستگاه‌های پشه آئدس به ما می‌گوید: آئدس، محل مانداب‌های کوچک مثل آب جمع شده زیر گلدان، ظروف جمع‌آوری آب کولرهای گازی، گلخانه‌ها و گل‌فروشی‌ها، لاستیک‌های رها شده در محیط، آپاراتی‌ها و یا انبار لاستیک‌های دست دوم و همچنین انبارهای سر بازی که در مناطق صنعتی وجود دارد و پس از بارش باران در لابه‌لای وسایل آن آب جمع می‌شود را به عنوان زیستگاه ترجیحی خود برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کند و چنانچه پشه والد، آلوده به ویروس باشد، تخم‌ها نیز آلوده خواهند بود. یعنی پشه آلوده پس از خروج از تخم و بدون نیاز به خونخواری از فرد مبتلا به تب دانگ، می‌تواند با گزش افراد، ویروس را به آن‌ها منتقل کند.
وی می‌افزاید: آئدس، بومی محیط‌های گرم و مرطوب است اما در سال‌های اخیر این حشره در بسیاری از کشورها مشاهده شده است که نشان می‌دهد در مناطق مختلف آب‌وهوایی تاب‌آوری دارد. ضمن آنکه تخم پشه آئدس در محیط‌های خشک و غیررطوبتی نیز مقاوم است که این ویژگی امکان جابه‌جایی و انتقال آن‌ها را از منطقه‌ای به منطقه دیگر فراهم می‌کند.
راه‌های ورود به ایران
درخش‌احمدی با اشاره به اینکه پشه آئدس بومی ایران نیست و از کشورهایی مثل اندونزی، مالزی، پاکستان و تایلند وارد ایران شده است، می‌گوید: این پشه همراه چمدان مسافران، وسایل مهاجران پاکستانی و همچنین ورود قاچاق و بدون کنترل گیاه بامبو از کشورهای جنوب شرقی آسیا وارد ایران شده است. همچنین کالاهایی که از طریق کشتی وارد کشور می‌شوند نیز می‌توانند حامل پشه آئدس و یا تخم این پشه باشند زیرا کشتی‌هایی که در سواحل کشورهای آلوده به آئدس برای بارگذاری و یا بارگیری پهلو می‌گیرند محیط مناسبی برای تخم‌گذاری این پشه و انتقال آن به دیگر کشورها هستند.
این حشره‌شناس و متخصص کنترل آفات، با اشاره به گزارش وزارت بهداشت مبنی بر مشاهده پشه آئدس در استان‌های سیستان وبلوچستان، هرمزگان، بندرعباس، گیلان (انزلی، رشت و آستارا) و قشم می‌گوید: برای پاک‌سازی این مناطق و همچنین پیشگیری از فراگیر شدن پشه آئدس در دیگر مناطق کشور باید هر چه سریع‌تر اقدامات پیشگیرانه اعمال شود.
به گفته درخش‌احمدی تنها اقدام مهم برای پیشگیری از طغیان بیماری ویروسی تب دانگ، مبارزه با ناقل (پشه) در مراحل مختلف چرخه زندگی آن به‌ویژه مرحله بالغ از طریق مبارزه تخصصی به روش مه‌پاشی گرم است.
وی ادامه می‌دهد: بارانداز فرودگاه‌ها، کشتی‌ها، بنادر، انبارهای کالاهای وارداتی، واگن‌های قطار به‌ویژه قطارهایی که از بندرعباس و قشم به تهران یا سایر مناطق کشور تردد دارند، باید توسط نیروهای متخصص مه‌پاشی و سم‌پاشی شوند تا با از بین بردن هر فرمی از پشه (تخم، لارو و یا بالغ) که ممکن است وجود داشته باشد از انتقال آن به دیگر مناطق کشور پیشگیری شود.
تاب‌آوری آئدس در مناطق مختلف کشور
وی در پاسخ به این پرسش که پشه آئدس در کدام مناطق کشور تاب‌آوری دارد، می‌گوید: خاستگاه اصلی آئدس، نواحی ساحلی و تاب‌آوری آن در محیط‌های مرطوب بیشتر از محیط‌های خشک است. بنابراین آئدس هم در نواحی شمالی و هم در نواحی جنوبی کشور تاب‌آوری دارد به همین دلیل نگرانی‌هایی در خصوص دریاچه چیتگر مطرح است، چون این دریاچه هم می‌تواند زیستگاه منتخبی توسط این پشه باشد.
مبارزه با این حشره و پیشگیری از طغیان بیماری از طریق گزش آن در مناطق مختلف یکسان است و تنها اقدام مهم، پاک‌سازی محیط از طریق مه‌پاشی است، ضمن آنکه مبارزه با آن همچون مبارزه با پشه آنوفل (مالاریا) نیازمند آگاهی‌بخشی عمومی و عزم ملی است.
نظر شما