کتابخانه و موزه ملی ملک از جمله موقوفه‌های بزرگ فرهنگی ایران است که اگرچه در سال ۱۳۱۶ شمسی توسط حاج حسین آقا ملک بزرگترین واقف معاصر کشور بر آستان قدس رضوی وقف شده است، اما شاهد رشد و توسعه چشمگیر آن در سه دهه گذشته و در دوران انقلاب اسلامی در قالب یک مجموعه فرهنگی و پویا بودیم تا جایی که امروزه از آن به عنوان نمونه عالی وقف فرهنگی در کشور نام برده می‌شود.

به گزارش آستان نیوز، در حال حاضر کتابخانه و موزه ملی ملک در قالب یک مؤسسه در زیرمجموعه سازمان موقوفات ملک بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی به دوستداران فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی در محل باغ ملی تهران خدمات‌رسانی می‌کند. از این مجموعه به عنوان یکی از شش کتابخانه بزرگ ایران در حوزه نسخه‌های خطی و همچنین نخستین موزه وقفی- خصوصی کشور نام برده می‌شود. در ادامه به مرور تاریخچه و توسعه روزافزون مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در دوران انقلاب اسلامی می‌پردازیم.

تاریخچه تأسیس و احداث ساختمان کنونی

حسین آقا ملک از دوران جوانی شروع به خریداری و گردآوری نسخه‌های خطی و قدیمی کرده بود تا جایی‌که توانست کتابخانه‌اش را در دهه‌های پایانی سده سیزدهم هجری در مشهد راه‌اندازی کند. او پس از درگذشت پدرش در سال ۱۲۹۷، این کتابخانه را از مشهد به خانه‌ پدری‌اش در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل کرد. در آبان‌ماه ۱۳۱۶ نیز این کتابخانه را به همراه دیگر اشیای تاریخی و هنری که در این مدت جمع‌آوری کرده بود، با خانه پدری و اثاثیه آن بر حرم مطهر حضرت رضا(ع) وقف کرد. این واقف خیراندیش با آینده‌نگری که به گسترش کتابخانه و موزه ملی ملک داشت، قطعه زمینی را در سال ۱۳۲۳ بر آستان قدس رضوی وقف کرد تا در آن ساختمان جدید مجموعه فرهنگی‌اش ساخته شود. البته او املاک و مستغلات بسیاری را نیز در خراسان و تهران بر این آستان مقدس وقف کرد تا عواید آن‌ها برای حفظ و توسعه این کتابخانه و موزه هزینه شود. اگرچه این واقف بزرگ در سال ۱۳۵۱ در ۱۰۱ سالگی، دار فانی را وداع گفت، اما آستان قدس رضوی پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسیر او را ادامه داد تا جایی که از سال ۱۳۶۴ عملیات احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک در این زمین وقفی آغاز و در سال ۱۳۷۵ به پایان رسید. بدین‌ترتیب این مجموعه از خانه قدیمی در بازار به این ساختمان نوبنیاد منتقل شد. بی‌تردید این اقدام زمینه رشد و توسعه روزافزون این مجموعه را در سال‌های پس از آن فراهم کرد، چراکه کتابخانه ملک در بازار، حدود ۴۰۰ متر وسعت داشت، اما بنای جدید به مساحت ۱۱ هزار مترمربع در باغ ملی تهران احداث شده بود.

غنای روزافزون منابع کتابخانه‌ای

مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در حدود ۲۷ سال گذشته با همت و ممارست مدیران و کارکنانش، جلب اعتماد و نظر مجموعه‌داران و فرهنگ‌دوستان و همچنین اشاعه سنت‌های حسنه وقف، نذر و اهدای آثار فرهنگی در جامعه، توانسته از یک سو بر غنای منابع کتابخانه‌ای و موزه‌ای خود بیفزاید و از سویی دیگر سطح خدمات عام‌المنفعه‌ حضوری و غیرحضوری‌اش را گسترش دهد. در حال حاضر کتابخانه این مجموعه دارای حدود ۲۰ هزار عنوان نسخه و رساله خطی، بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ جلد کتاب چاپ سنگی، نزدیک به ۱۲۵ هزار جلد کتاب سربی و چاپی به زبان‌های مختلف، حدود ۷ هزار عنوان سند تاریخی، افزون بر۱۳۵۰ عنوان مطبوعات و نشریات مختلف از دوره قاجار تاکنون و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری است. اهل علم و پژوهش نیز می‌توانند از این منابع در بخش‌های تالار محققان و نشریات و تالارهای مجزای مطالعه عمومی خواهران و برادران کتابخانه ملی ملک استفاده کنند.

از افزایش تالارهای موزه‌ای تا برگزاری رویدادهای متنوع

بخش موزه این مؤسسه نیز در حال حاضر دارای ۱۲ تالار متنوع و دیدنی و همچنین یک نگارخانه برای برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای است. به طور مثال، تالارهای «تمبر»، «هزارداستان»، «هنر و زندگی»، «علوم در ایران اسلامی» و «ماه هشتم» آن در سال‌های اخیر افتتاح شده است. استفاده از فناوری‌های نوین دیجیتال به ویژه نمایشگرهای لمسی و امکانات شنیداری و دیداری در بعضی از تالارهای موزه ملی ملک نیز بر جذابیت این موزه افزوده است.

همچنین کتابخانه و موزه ملی ملک با انجام اقدامات مختلف و برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری نظیر نشست‌های علمی و تخصصی، دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی، نمایشگاه‌های بیرونی، چاپ و نشر کتاب، تولید محتواهای رسانه‌ای و انتشار آن‌ها در بسترهای مجازی و...، به پشتوانه وقف‌نامه زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک نقش اثرگذاری در حفظ میراث فرهنگی کشور، معرفی گنجینه ملک در داخل و خارج کشور، پویایی هر چه بیشتر این مجموعه و ارتقای سطح خدمات آن به عموم افراد جامعه، در دوران انقلاب اسلامی داشته است.

شایان ذکر است ، این مجموعه در حال حاضر همه روزه بجز روزهای تعطیل، در ساعات ۸:۳۰ تا ۱۶:۱۵ به نشانی «تهران، خیابان امام خمینی(ره)، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)» پذیرای عموم پژوهشگران و گردشگران است. همچنین علاقه‌مندان در گوشه و کنار دنیا می‌توانند از خدمات غیرحضوری کتابخانه و موزه ملی ملک با مراجعه به وب‌سایت آن به نشانی www.malekmuseum.org استفاده کنند.