در گاه‌شمار هجری خورشیدی سال ۳۶۵ روز در نظر گرفته می‌شود در حالی که سال خورشیدی واقعی تقریبا ۳۶۵ روز و ۶ ساعت است. برای جبران کسری آن ۶ ساعت هر چهار سال یکبار یک روز به آخر سال (۳۰ ام اسفند) اضافه می‌کنند و سال ۳۶۶ روزه را کبیسه می‌گویند. البته مقدار واقعی سال خورشیدی از ۳۶۵ روز و ۶ ساعت اندکی کمتر است (۱۱ دقیقه و ۱۵ ثانیه) برای جبران این کسری پس یک بازه طولانی مدت (هر ۳۲ سال یکبار) کبیسه‌گیری را پنج ساله انجام می‌دهند.
در گاه‌شمارهای خورشیدی قمری، مانند گاه‌شماری عبری و گاه‌شماری چینی، هر سه سال ( و به ندرت دو سال) یک ماه کبیسه وجود دارد.
پاسخ علمی به سال کبیسه بودن سال
بهرام ابراهیمی، منجم شناس در گفتگو با تحریریه جوان قدس در پاسخ به اینکه از لحاظ علمی در سال کبیسه چه اتفاقی رخ می‌دهد گفت: زمین دارای چند چرخ است که یکی از این چرخش‌ها به دور خودش هست که تقریبا ۲۴ ساعت است و شبانه روز را به وجود می‌آورد، دومین چرخ زمین به دور خورشید هست که تقربیا هر ۳۶۵ روز باعث به وجود آمدن سال می‌شود.
ابراهیمی همچنان افزود: مقدار سرعت چرخش زمین به دور خورشید متفاوت است و اعداد رٌند نیستند، ما اعداد را به صورت رٌند در نظر می‌گیریم که شود ۲۴ ساعت و ۳۶۵ روز و این تقریبا در بازه های چهار ساله و پنج ساله، و این ساعت‌های که کمتر در نظر گرفته می‌شود باعث این می‌شود که یک روز دیگر به ۳۶۵ روزی که زمین به دور خودش می‌چرخه اضافه شود که اصطلاحا به آن می‌گویند سال کبیسه.
ابراهیمی در مورد وجود داشتن و نداشتن سال کبیسه گفت: تقویم شمسی دقیق‌ترین تقویم دنیا است به دلیل اینکه لحظه اعتدال بهاری خیلی دقیق ذکر می‌شود حتی ثانیه و صدم ثانیه را پیش بینی که کرده اند، این دقت را ما در دیگر تقویم‌ها نداریم، در قدیم و قبل از اینکه تقویم جلاله به وجود بیاید اصولا از تقویم قمری استفاده می‌کردند، اصلی ترین تفاوت تقویم شمسی و قمری در تعداد روزهای سال است که باعث ایجاد اختلاف ۱۱ روزه بین دو تقویم می‌شود.
این منجم در مورد اهمیت سال کبیسه از نظر علمی تشریح کرد: بودن و نبودن سال کبیسه در بلند مدت تغیراتی را ایجاد می‌کند، یکی از عادی ترین حالت در نظر نگرفتن سال کبیسه بهم ریختگی برنامه ریزی تاریخی است، به طور مثال در نظر بگیرید یک آدمی در ۳۰ اسفندماه به دنیا آمده باشد که در حالت عادی اسفند ۲۹ روز است، اما در سال کبیسه اسفند ۳۰ روز است، حالا اگر یک اتفاق تاریخی، یا یک رویداد خاصی در تاریخ ۳۰ اسفند بیافتد، بعد از جهتی سال کبیسه را نفی کنیم برای بررسی رویداد تاریخی یا اتفاق خاص باید چه کار کرد از این جهت است که سال کبیسه مهم است.
ابراهیم شاره کرد: اگر سال کبیسه را در نظر نگیریم از جهتی هم تاریخ بهم می‌خورد یعنی تاریخ تقویمی از یک طرف و تاریخ بشریت و چیزهای که در باره آن مکتوب می‌شود از یک طرف، محاسبه کردن کبیسه در بحث‌های ماهواره‌ای، هواشناسی ، بحث‌های دریایی، نقشه کشی آسمان در همه این موارد تاثیر گذار هست، اگر این کبیسه در نظر گرفته نشود تمام نقشه‌ها و پیش بینی‌های که بر اساس آن انجام می‌شود اشتباه می‌شود.
چرا سال کبیسه به وجود می‌آید؟
یک سال تقویمی غالبا ۳۶۵ روز است، چرا که زمین برای یک دور کامل چرخیدن دور خورشید به این مقدار زمان نیاز دارد. اما ۳۶۵ عددی است که به پایین گرد شده است.
در واقعیت، مدت زمان لازم برای یک چرخش کامل زمین به دور خورشید ۳۶۵.۲۴۲۱۹۰ روز است - یعنی ۳۶۵ روز، ۵ ساعت، ۴۸ دقیقه و ۵۶ ثانیه. به این می‌گویند سال نجومی.
سال نجومی اندکی بلندتر از سال تقویمی است، برای همین باید فکری به حال ساعت‌ها، دقیقه‌ها و ثانیه‌های اضافی کرد.
اگر هر از چندی یک روز به تقویم اضافه کنیم، سال تقویمی تنظیم می‌شود و مطابقتش با فصل‌ها محفوظ می‌ماند.
آیا سال جدید کبیسه است؟
در تقویم هجری خورشیدی فرمول خاصی برای مشخص به دست آوردن سال کبیسه وجود ندارد، اما آنچه معمول است بعد از هفت دوره کبیسه چهار سال یکبار و گاها بعد از یک دوره پنج ساله یکبار سال کبیسه به وجود می‌آید. به طور مثال سال‌های ۹۵ و ۹۹ کبیسه بوده است، از این رو سال ۱۴۰۳ نیز سال کبیسه خواهد بود، ولی سال کبیسه بعدی، بعد از پنج سال اتفاق می‌افتد یعنی سال ۱۴۰۸ کبیسه است.
خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما