هر سند یا مدرکی که بتواند نگاه و دیدگاه ما را درخصوص رویدادها و جریان‌های رقم خورده در ادوار گذشته تکمیل کند و بر آگاهی‌های ما بیفزاید، سند و مدرکی درخور اعتنا و شایسته توجه است. در مجموعه ارزشمند مرکز اسناد آستان‌قدس رضوی، ظرفیتی فوق‌العاده از اطلاعات وجود دارد که می‌تواند برای هر پژوهنده، دروازه‌ای به سوی شواهد تاریخی جدید باز کند. در آستانه روز جهانی قدس، سری به این مجموعه گرانسنگ زدیم و از میان میلیون‌ها سند و مدرکی که در آن نگهداری می‌شود، دو سند دیده نشده و البته مرتبط با فلسطین را برگزیدیم که در آن‌ها، روایت‌های جذاب از جنس نگاه مردم ایران و علمای گرانقدر شیعه به مقوله مبارزه با صهیونیسم و حمایت از مردم مظلوم فلسطین، به حد کفایت وجود دارد و می‌تواند در بازسازی نوع نگاه پدران ما به این موضوع راهبردی، بسیار مؤثر باشد. در عرضه این دو سند مهم، توالی تاریخی را رعایت کرده و نخست به ارائه سند قدیمی‌تر پرداخته‌ایم. سعی بر این بوده که ضمن ارائه محتوا و شناسنامه سند، مختصری درباره شرایط زمان تولید آن نیز بحث شود. امید آنکه مورد عنایت خوانندگان ارجمند روزنامه قدس قرار گیرد. پیش از شروع بحث باید صمیمانه‌ترین سپاس‌های خود را به همکاران ارجمندمان در مجموعه مرکز اسناد بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان‌قدس رضوی تقدیم داریم که ما را در تهیه و عرضه این اسناد، بزرگوارانه یاری کردند.
دانشجویان ایرانی؛ پیشگامان مبارزه با صهیونیسم
هرچند تکاپوهای سیاسی و اجتماعی دانشجویان، به صورت بسیار محدود، از دوره پهلوی اول و در تقابل با رژیم وقت آغاز شد، اما به‌طور خاص، این تحرکات پس از شهریور ۱۳۲۰ و فرار رضاشاه از ایران، مجال عرض اندام پیدا کرد. نکته جالب توجه در بررسی تاریخ این جنبش آن است که با وجود تسلط ظاهری تفکرات چپ در محیط‌های آکادمیک آن دوره، دانشجویان مؤمن و مسلمان از قافله مبارزه عقب نماندند و با تئوریزه کردن دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی خود و نیز تکیه بر آموزه‌های نجات‌بخش اسلام، به بخشی از جریان مبارزاتی مردم مسلمان ایران تبدیل شدند. تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان، بخشی از این فرایند همراهی در اوایل دهه ۱۳۲۰ خورشیدی بود؛ انجمنی که ظاهراً در ابتدا برای تبلیغ دیانت در محیط غرب‌زده دانشگاه آن روز و دفاع از شعائر اسلامی در دانشگاه‌های تهران پا گرفت. نخستین نسل دانشجویان مسلمان عضو این انجمن، دغدغه جلوگیری از محو رویکردهای مذهبی را در دانشگاه داشتند. آن‌ها با کمک معدود استادان متدین آن روزگار و نیز برقراری ارتباط تنگاتنگ با جریان‌های مذهبی وابسته به علمای بزرگی همچون آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی، به‌تدریج دامنه دغدغه‌های خود را گسترش دادند و پیوندی عمیق میان خواسته‌های خود با خواسته‌های امت اسلام ایجاد کردند که باید آن را در زمره افتخارات جنبش دانشجویان مسلمان ایران بدانیم. یکی از مدارک جالب توجه درباره این رویکرد، اعلامیه انجمن اسلامی دانشجویان به مناسبت حوادث منجر به «روز نکبت» و تأسیس رژیم جعلی صهیونیستی در ۱۵ می ۱۹۴۸ (۲۵ اردیبهشت ۱۳۲۷) است؛ اعلامیه مهمی که یک نسخه از آن در مجموعه سندهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با شماره ۱۱۷۸۲۶ نگهداری می‌شود. تاریخ تولید این سند بسیار مهم، مشخص نیست و روی آن نشانی از زمان انتشار نمی‌توان یافت. اما با توجه به محتوای سند، یعنی موضوع اعتراض به ایجاد رژیم جعلی صهیونیستی و ضرورت کمک به مبارزان فلسطینی، باید آن را مربوط به اواخر بهار سال ۱۳۲۷ بدانیم. از آنجا که در این دوره تاریخی، فقط دو دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران دارای انجمن اسلامی بوده‌اند، می‌توان اعلامیه یاد شده را به طور قطع، انتشار یافته از سوی دانشجویان مسلمان این دو دانشگاه دانست که در این زمان، به احتمال زیاد اعضایی مانند «مصطفی چمران» (دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران) داشت. متن سند از دو نظر بسیار حائز اهمیت است؛ نخست اینکه به‌طور دقیق نوع نگاه و تحلیل جامعه و به‌طور خاص دانشجویان را از وقایع فلسطین و ارتباط تنگاتنگ آن با سرنوشت امت اسلامی نشان می‌دهد و معلوم می‌کند باور مربوط به نقش استعمارگران غربی در تأسیس رژیم جعلی صهیونیستی، باوری جدید نیست و از همان روزهای نخست اشغال فلسطین و با توجه به مدارک و شواهد متعدد، در میان اقشار مختلف مردم ایران وجود داشته‌است و دوم، مطالبه‌گری دانشجویان ۷۵سال پیش را از حکومت وقت ایران درباره حمایت از مقاومت فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی به نمایش می‌گذارد؛ این مطالبه‌گری به‌طور واضح شامل ورود به مبارزه با صهیونیسم و حمایت از مردم فلسطین در سه بخش اقتصادی، سیاسی (دیپلماتیک) و درنهایت نظامی با حمایت از جمعیت پرشور حامیان ملت فلسطین در ایران است. مروری بر چند فراز از این سند بسیار مهم تاریخی، بدون هیچ توضیح و تشریح زیاده‌ای، می‌تواند فضایی را که درباره آن سخن گفتیم، پیش روی شما خوانندگان عزیز قرار دهد: «[استعمارگران] می‌دانند که توده‌های زحمتکش مسلمان به اهمیت مرام و مسلک نجات‌دهنده خود پی برده و با پیروی از تعالیم عالیه اسلام حاضر نیست بار سنگین اسارت و استعمار دولت‌های دیگر را بر دوش کشد. آن‌ها می‌دانند اگر مسلمانان جهان در سایه ایده‌آل مشترک خداپرستی متحد شوند دیگر به سخنان ظاهرفریب و تهی‌مغز آنان [و] به این تمدن مسخره‌ای که اصول انسانیت و اخلاق را زیر پا گذاشته‌است تن در نخواهند داد... این‌هاست که دولت‌های زورمند جهان را بر آن داشته‌است که برای حفظ و حراست سلطه و حاکمیت ناحق و ناروای خود در قلب کشورهای مسلمان، پایگاهی نیرومند برای مقاصد استعماری خود به‌دست یهودیان بین‌الملل ایجاد کنند و با در دست داشتن ثروت‌هایی که از راه نامشروع بدست آمده، شریان حیاتی [و] کلیدی ملل خاورمیانه را در دست گرفته، با اعمال نفوذ خطرناک خود از پیشرفت و ترقی ملل مسلمان جلوگیری کنند... ما از ملت ایران مخصوصاً بازرگانان انتظار داریم از خرید و فروش با یهودیان در این دوران خودداری نموده در عین حال [با] بزرگ‌ترین کمک[ها که] به برادران مجاهد خود می‌نمایند... ثابت کنند که نسبت به سنن مذهبی و اصول ملی و دینی خود وفادارند... ما از مجلس شورای ملی انتظار داریم در این مسئله حیاتی ساکت ننشسته و با توجه به افکار عمومی تصمیمات مقتضی را جهت کمک به اعراب [فلسطینی] اتخاذ نماید...».
آیت‌الله العظمی میلانی در خط مقدم مبارزه
نخستین واکنش‌های ایرانیان در برابر تأسیس رژیم جعلی صهیونیستی، با میدان‌داری علما و مراجع پا گرفت. آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی از نخستین علمایی بود که وارد عرصه مبارزه با صهیونیسم شد. تجمع ۵هزار نفری داوطلبان حرکت به سوی فلسطین و جنگ با صهیونیست‌ها که در تابستان سال۱۳۲۷ در تهران شکل گرفت و مورد حمایت کامل اعضای جمعیت فداییان اسلام و سیدمجتبی نواب صفوی قرار داشت، یکی از نخستین اقداماتی بود که در این زمینه انجام شد و بازتاب بین‌المللی گسترده‌ای پیدا کرد. در دهه‌های بعد نیز علمای روشن‌ضمیر شیعه در ایران و عتبات، از هیچ اقدامی برای حمایت از مبارزات مردم فلسطین و مقابله با صهیونیست‌ها خودداری نکردند و در برابر جو غرض‌آلود آن زمان که با پشتیبانی رژیم پهلوی به دنبال نادیده انگاشتن مسلمانان فلسطین به دلیل تفاوت مذهب آن‌ها با مردم مسلمان ایران بود، به افشاگری و بازگو کردن حقایق برای مردم پرداختند. نمونه برجسته و بارز چنین رویکردی را می‌توان در سخنرانی‌های طوفانی حضرت امام خمینی، در نخستین سال‌های دهه ۱۳۴۰ و سرآغاز نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری آن فقیه و عالم شجاع، جست‌وجو کرد که حتماً درباره آن، مطالب و نوشتارهای بسیاری را شنیده و خوانده‌اید. یکی دیگر از علمایی که در این عرصه به شکلی جدی ورود پیدا کرد، آیت‌الله‌العظمی میلانی، از مراجع تقلید ساکن مشهد و درواقع زعیم بزرگوار حوزه علمیه این شهر مقدس در آن روزگار بود. عالمی شجاع که از نخستین روزهای آغاز نهضت اسلامی در کنار آن ایستاد و شواهد بسیاری از حمایت‌های بی‌دریغ وی در این زمینه وجود دارد. دومین سندی که برای نخستین‌بار در این نوشتار عرضه می‌شود و مورد بررسی قرار می‌گیرد، دربرگیرنده دیدگاه آیت‌الله‌العظمی میلانی درباره قیام ملت فلسطین و ضرورت حمایت از آن و نیز مقابله با صهیونیسم است. این سند که با شماره ۱۳۴۵۵۷ در مجموعه سندهای مرکز اسناد آستان‌قدس رضوی نگهداری می‌شود، ظاهراً به «نظریه آیت‌الله‌العظمی سیدمحمدهادی حسینی میلانی در مورد معامله و مراوده با یهودیان» اختصاص دارد، اما متن آن بیش از آنکه نظری فقهی باشد، دربرگیرنده دیدگاه‌های سیاسی و البته صریح آن مرحوم درباره وقایع فلسطین است. از متن سند که رونوشت دیدگاه آیت‌الله العظمی میلانی است و با هدف انتشار و توضیح گسترده تهیه شده، چنین برمی‌آید که پس از وقایع مربوط به جنگ دوم اعراب و رژیم صهیونیستی در ژوئن سال ۱۹۶۷م (خرداد ۱۳۴۶ش) به رشته تحریر درآمده و با توجه به الزامات آن دوران، رونویسی و تکثیر شده‌است. از نکات جالب توجه در متن یاد شده می‌توان به استدلال‌های قرآنی و روایی آیت‌الله‌العظمی میلانی برای حمایت از مردم فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی و همچنین، نام بردن از مبارزان فلسطینی با عنوان «لشکریان اسلام» و تمجید از پایداری کم‌نظیر آن‌ها در این مبارزه اشاره کرد. ضمن آنکه این سند تاریخی، آینه تمام‌نمای روح تقریب در اندیشه سیاسی آیت‌الله‌العظمی میلانی است. در ادامه متن این سند را به شکل کامل مرور می‌کنیم: «بسم‌الله تعالی شأنه / السلام علیکم، این حادثه مؤلمه فوقُ‌الحد موجب تأثر و تأسف مسلمین جهان شد و بر تأثر از فجایع گذشته افزود الی الله الشتکی و الی ولیه المهدی علیه الصلوة و السلام نرفع الشکوی – خداوند تعالی یهود را معرفی فرموده که یسعون فی الارض فسادا و نیز فرموده لتجدن اشدّ النّاس عداوه للذین امنوا الیهود و در حدیث از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم است [که] می‌فرماید اظهروا برائته منهم ... لکیلا یطمعوا فی الفساد فی الاسلام – بنابراین [بر] همه مسلمانان لازم است از هرگونه معامله و رفتار دوستانه با اسرائیلیان خودداری نمایند و لازم است نسبت به برادران مسلمان مصیبت‌دیدگان از هر نوع مساعدت مادی و معنوی دریغ ننمایند که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده «من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم» و بسیار مقتضی است اقامه مجالس یادبود برای لشکریان اسلام که در این جنگ تا آخرین نفس مقاومت کرده و با کمال شهامت از حدود و ثغور کشورهای اسلامی و مسجدالاقصی دفاع نموده البته نام نیک خود را در روزگار به ودیعت گذاردند – اولئک علیهم صلوات من ربّهم و رحمه – محمدهادی الحسینی المیلانی».
جواد نوائیان رودسری
نظر شما